Month: May 2019

Kυριακή 26 Μάη. Μέσα σ’ όλα αυτά οι ευρωπαίοι ψηφίζουν· σήμερα είναι η τελευταία ημέρα. Θυμίστε μας, βοηθείστε μας please: για ποιο σοβαρό θέμα εκφράζουν την άποψή τους μέσω εξουσιοδότησης;

Για ποιό είπαμε;

Σάββατο 25 Μάη. Το αστείο δεν είναι η με κλάματα παραίτηση της δόλιας κυρά May. Αυτή ήταν προδιαγεγραμμένη εδώ και μήνες. Το αστείο είναι που στην παρακμιακή επικράτεια της αυτού εξοχότητας υπάρχουν τόσοι πολλοί που εξακολουθούν να πιστεύουν ότι είναι αρκετό να ρίξουν (ας μας επιτραπεί η έκφραση) “νέφτι στον κώλο” του σφηνωμένου στην πόρτα της εξόδου βρετανικού λέοντα για να εκτοξευτεί και να ορμήσει μπροστά. Μ’ άλλα λόγια υπάρχουν τόσοι πολλοί που πιστεύουν ότι το πρόβλημα με το brexit ήταν η διαπραγματευτική τακτική της δόλιας κυρά May (τώρα την κατηγορούν για κρυφο-remainer…) και όχι η ίδια η απόφαση εξόδου… Έτσι ώστε αυτό που χρειάζεται (έτσι νομίζουν οι μπαϊλντισμένοι brexiters) είναι ένας Farage που βρυχάται…

Ο υπεροπτικός εθνικισμός είναι βαθιά ριζωμένος σε μεγάλο μέρος της αγγλικής κοινωνίας: μετά από 3 χρόνια κάμποσα εκατομμύρια υπηκόων εκεί εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν το θέμα του διαζυγίου με την ε.ε. σαν κάτι που θα κανονιστεί όπως βολεύει την brexit αγγλική πλευρά. Δεν φαίνεται να απασχολεί τους brexiters ούτε καν το γεγονός ότι όσοι είναι αυτοί, άλλοι τόσοι είναι οι bremainers (δεν υπάρχει κίνδυνος εμφυλίου…)· ούτε καν το γεγονός ότι οι βορειοϊρλανδοί καθολικοί είναι φανατικά bremainers (και φανατικά ιρλανδοί)· ούτε καν το γεγονός ότι ο βράχος του γιβραλτάρ είναι στο ρουθούνι της Μαδρίτης. Μιλώντας γενικά αλλά όχι αυθαίρετα είναι αμφίβολο αν η μάζα των άγγλων “να σηκωθούμε να φύγουμε” είναι κάτι παραπάνω από μια μάζα ελλήνων “να σηκωθούμε να φύγουμε”: εντελώς εκτός πραγματικότητας όχι για το “αν” αλλά για το “πως” και το “γιατί”…

Όλα δείχνουν εύκολα απ’ την βόρεια πλευρά της Μάγχης – το πρόβλημα είναι (ήταν…) η δόλια κυρά Μay που δεν διαπραγματεύτηκε σωστά… (!!) Το ότι κατ’ αυτόν τον τρόπο οι κυβερνο-συντηρητικοί του Westminster είναι αναγκασμένοι να εσωτερικεύσουν τον (ιστορικά) “σχίζο” χαρακτήρα του αγγλικού εθνικισμού απέναντι στα κράτη της ηπειρωτικής ευρώπης (κυρίως την γαλλία και την γερμανία) σε μια ιστορική περίοδο που ο “μεγάλος προτεστάντης αδελφός” (η Ουάσιγκτον) είναι πολύ αδηφάγος και καθόλου φερέγγυος, αυτό ξεπερνάει κατά πολύ τις ικανότητες ή τις αδυναμίες της δόλιας κυρά Μay. Αλλά και την σκέψη των υπηκόων.

Το αστείο του αστείου της (διαχείρισης της) βρετανικής παρακμής είναι αυτό: η ήδη παραιτημένη πρωθ., δυο-τρεις μέρες πριν να γυρίσει σπίτι της, στις αρχές Ιούνη, θα υποδεχθεί το ψόφιο κουνάβι στο Λονδίνο – εν μέσω αντιψοφιοκουναβικών διαδηλώσεων και μπινελικιών…

Με δηλωμένα τα αισθήματα συμπάθειας προς την κυρά Μay, η ασταμάτητη μηχανή κοντεύει κι αυτή να βάλει τα κλάματα: πως κατάντησε έτσι η αγέρωχη βρετανία;

Σάββατο 25 Μάη. Πριν “πολλά χρόνια”, στα τέλη του 1979, ένας άλλος συντηρητικός Donald, o Reagan, κέρδιζε τις προεδρικές εκλογές στις ηπα. Μερικούς μήνες νωρίτερα, στις αρχές Μάη της ίδιας χρονιάς, η συντηρητική Μargaret Thatcher, είχε εκλεγεί πρωθυπουργός της βρετανίας.

Το δίδυμο Τhatcher – Reagan έμεινε στην καπιταλιστική ιστορία σαν οι πολιτικοί που ξεκίνησαν (για λογαριασμό των αφεντικών που εκπροσωπούσαν) μια παγκόσμια «επανάσταση»: το ξήλωμα της μεταπολεμικής κεϋνσιανής ορθοδοξίας στην καπιταλιστική πολιτική οικονομία, και την εφαρμογή νεοφιλελεύθερων δογμάτων.

Τα αρχικά κίνητρα του τότε άξονα Ουάσιγκτον – Λονδίνου ήταν η αντιμετώπιση του εργατικού ανταγωνισμού στις επικράτειές τους. Όμως ο ριζοσπαστικός, ο καινοτόμος τρόπος που τον αντιμετώπισαν «απελευθέρωσε» τα αγγλικά και αμερικανικά αφεντικά όχι μόνο απ’ την εργατική αρνησικυρία στο εσωτερικό των επικρατειών τους, αλλά και από την πίεση των (διεθνών) ανταγωνιστών τους. Παρότι ο «νεοφιλελευθερισμός» εμφανίστηκε σαν μια καινούργια (τότε) παγκόσμια αλήθεια (και έτσι υιοθετήθηκε) έδινε ένα στρατηγικό προβάδισμα στον αγγλικό και στον αμερικανικό καπιταλισμό. Για παράδειγμα το οutsourcing των «βρώμικων» επιχειρήσεων του δευτερογενούς τομέα (τα μεγάλα εργοστάσια ήταν η ραχοκοκκαλιά του μεταπολεμικού φορντικού καπιταλισμού) στη νοτιοανατολική ασία έγινε εφικτό και χάρη στην μεταπολεμική ηγεμονία της Ουάσιγκτον σε διάφορες περιοχές του κόσμου.

Η «χρυσή εποχή» της αμερικανικής και αγγλικής (καπιταλιστικής) παγκόσμιας νεοφιλελεύθερης ηγεμονίας ήταν τα ‘90s: πάνω στα ερείπια του «ανατολικού μπλοκ», χωρίς ορατό αντίπαλο στον ορίζοντα… Είχε τελειώσει η Ιστορία; Πολλοί ήθελαν να το πιστεύουν και είχαν μεθύσει με την ιδέα αυτή.

Αλλά όχι! Η πολιτικο-ιδεολογική νίκη του νεοφιλελευθερισμού (σίγουρα των βασικών εφαρμογών του) κατέληξε σε ήττα των πρωτοπόρων του, που αχνοφάνηκε τελικά μέσα απ’ το πιο πρόσφατο ως τώρα ξέσπασμα της μόνιμης κρίσης, το 2007 – 2008. Μέσα σε δέκα χρόνια από τότε ο κινεζικός καπιταλισμός αναδείχθηκε σε παγκόσμια υπερδύναμη στα πρώτα της βήματα· ο ρωσικός καπιταλισμός ολοκλήρωσε την «αναγέννησή» του· και η γεωμετρία της αμερικανικής πλανητικής ηγεμονίας όχι απλά μπήκε σε αμφισβήτηση, αλλά άρχισε να συρρικνώνεται σε διάφορα μήκη και πλάτη του κόσμου.

Η Ουάσιγκτον και το Λονδίνο προσπαθούν πλέον να διαχειριστούν την παρακμή τους (δηλαδή την απώλεια των παλιών πλεονεκτημάτων τους…). Το ψοφιοκουναβιστάν δείχνει, όλο και πιο επίμονα, ότι ένας μόνος τρόπος έχει απομείνει: η βία, και τελικά ο πόλεμος. Σ’αυτό το ταμπλώ το Λονδίνο δεν έχει να προσφέρει πολλά· και σίγουρα δεν μπορεί να είναι κάτι παραπάνω από συνεταιράκι της Ουάσιγκτον. Το «brexit» ήταν η φαντασίωση της πανινόρθωσης του βρετανικού «οικονομικού μεγαλείου»· η εθνικιστική οικονομίστικη νοσταλγία της (πολιτισμικής) cool britannia των ‘90s. Εξατμίζεται παρασέρνοντας οπαδούς και μη στη δίνη…

Όπως μεσοπρόθεσμα θα ηττηθεί και ο αμερικάνος σερίφης – αφού πρώτα θα έχει βουλιάξει τον πλανήτη στην καταστροφή. Ο αγγλο-αμερικανικός κύκλος που άνοιξε στα early ‘80s έχει κλείσει. Αλλά τέτοιου είδους δυσάρεστα απωθούνται απ’ τα εν δυνάμει εξαίσια θύματα, ακόμα κι όταν έχουν γίνει αναπόδραστα….

Σάββατο 25 Μάη. Είναι οπωσδήποτε εντυπωσιακό: μια σειρά εταιρείες αιχμής “κόβουν τις πωλήσεις” τους κατόπιν διαταγής. Η διαταγή προέρχεται απ’ το ψοφιοκουναβιστάν· σημαδεύει σ’ αυτή τη φάση την κινεζική ναυαρχίδα επικοινωνιακών τεχνολογιών αιχμής (την Huawei) αλλά καθόλου μόνον αυτή· και υιοθετείται όχι μόνο από αμερικανικές αλλά και από αγγλικές· έως και ιαπωνικές (toshiba) επιχειρήσεις. Είναι αξιοπρόσεκτα παράδοξο: όχι το που θα βρει η κινεζική εταιρεία ανταλλακτικά, αλλά που θα πουλάνε όλες αυτές οι επιχειρήσεις όλα όσα αγόραζε ως τώρα η γιγάντια Huawei; Που θα πουλάνε όταν απαγορευτούν κι άλλες κινεζικές (ή και ευρωπαϊκές…) εταιρείες / πελάτες τους; Υπακούοντας δεν προχωρούν άραγε σε μια “κρίση πραγματοποίησης” (της υπεραξίας που αποσπούν, δηλαδή) των “κερδών” τους; Γιατί αποδέχονται μια κρατική διαταγή χωρίς, σχεδόν, να βγάλουν κιχ;

Θα μπορούσαν να δοθούν διάφορες απαντήσεις. Π.χ. ότι οι ceo τους ελπίζουν ότι αυτός ο «εμπορικός πόλεμος» θα κρατήσει λίγο, και όλα θα επιστρέψουν σύντομα στην «εμπορική ειρήνη»… Ή ότι θα βρουν «ανεπίσημους» τρόπους να συνεχίσουν κανονικά τις πωλήσεις τους, μέσω τρίτων…

Το δεύτερο πράγματι μπορεί να συμβεί· έχει γίνει ακόμα και στις πιο αιματηρές περιόδους κανονικών πολέμων μεταξύ υποτιθέμενα αντίπαλων («εθνικά») αφεντικών. (Φυσικά τέτοιες λύσεις – μέσω – εμπορικών – proxies είναι υποδεέστερες απ’ τις κανονικές εμπορικές σχέσεις).

Το πρώτο, όμως, είναι απλή απώθηση: όλοι οι πόλεμοι αρχίζουν για να «κρατήσουν λίγο», επειδή εκείνοι που τους ξεκινούν θεωρούν δεδομένο ότι ο αντίπαλος θα ηττηθεί πολύ γρήγορα. Αν, όμως, αποδειχθεί ικανός και ανθεκτικός; Μα τέτοιος θα αποδειχθεί! Αν δεν ήταν, θα είχε ηττηθεί χωρίς πόλεμο!

Η ιστορική γνώση (το προηγούμενο σχόλιο ήταν μια ελάχιστη περίληψη) δείχνει το γιατί ο «εμπορικός πόλεμος» που έχει κηρύξει το ψοφιοκουναβιστάν, στον οποίο «μπαίνουν» (για τον α ή β λόγο) όχι μόνο οι αμερικανικές εταιρείες, είναι δρόμος χωρίς γυρισμό. Η άλλοτε σημαιοφόρος της «παγκόσμιας απελευθέρωσης του εμπορίου» (που ήταν τέτοια όσο θεωρούσε πως έχει τον απόλυτο έλεγχο των κλάδων αιχμής) υποχωρεί προσπαθώντας να σηκώσει τείχη και να «περιφρουρήσει» τμήματα της παγκόσμιας αγοράς αποκλειστικά για λογαριασμό της. Επιτίθεται κτίζοντας τείχη, αλλά ταυτόχρονα δέχεται την αντεπίθεση, που προς το παρόν είναι «αργή» (νομισματική, γεωπολιτική) αλλά μπορεί να γίνει οποιαδήποτε στιγμή ακόμα και ακαριαία (πρώτες ύλες: σπάνιες γαίες, αμερικανικά κρατικά δάνεια…)

Δεν είναι ψοφιοκουναβικό καπρίτσιο ο «εμπορικός πόλεμος»! Είναι υποχρεωτική κίνηση μιας άλλοτε υπερδύναμης που υποχωρεί, υποχωρεί, υποχωρεί, στο πεδίο που θεωρούσε πως είναι ανίκητη: στην παγκόσμια αγορά εμπορευμάτων και υπηρεσιών! Στην υποχώρησή της είναι ικανή ακόμα και να αφήνει πίσω και γύρω της «καμμένη γη» – αρκεί να μην επωφελούνται οι ανταγωνιστές της. Στην πράξη έχει προσπαθήσει ήδη να κάνει κάτι τέτοιο (στη μέση Ανατολή…).

Σάββατο 25 Μάη. Η ερώτηση εξακολουθεί να ισχύει: γιατί υπακούουν εταιρείες παγκόσμιου βεληνεκούς στην κρατική διαταγή με τρόπο που “κόβει τα χέρια” τους; Η μόνη λογική απάντηση είναι αυτή: επειδή διαβλέπουν ότι μεσοπρόθεσμα έτσι κι αλλιώς τα χέρια τους θα κοντύνουν!

Πράγματι: οι αμερικανικές αιτιάσεις στον «εμπορικό πόλεμο» που έχει ξεκινήσει το ψοφιοκουναβιστάν (και όχι μόνο κατά του Πεκίνου) είναι ολοφάνερα γελοίες αν τις πάρει κανείς τοις μετρητοίς; Θα «εξαρτηθεί ενεργειακά η ευρώπη απ’ την Μόσχα» μέσω του nord stream 2; Και τι παριστάνει η Ουάσιγκτον; Τον με το ζόρι «απελευθερωτή»; Η Τεχεράνη έχει απλώσει την επιρροή της ως τον λίβανο; Και γιατί η Ουάσιγκτον δεν αγοράζει ή δεν διαβρώνει αυτές τις «επιρροές» όπως έκανε κατά του ανατολικού μπλοκ στη διάρκεια του 3^ου παγκόσμιου («ψυχρού») πολέμου, όταν δεν μπορούσε να επιβάλει εμπορικές απαγορεύσεις; Θα κάνει η Huawei κατασκοπεία μέσω των 5G δικτύων της; Ίσως – αλλά αυτό δεν κάνουν και οι αμερικανικές αντίστοιχες; Αγοράζει η Άγκυρα ρωσικά όπλα πρώτης γραμμής «υπονομεύοντας» το νατο; Ναι – αλλά γιατί δεν της επιτράπηκε να αγοράσει αμερικανικά, σε λογική τιμή, όταν τα ζήτησε; Κι άλλωστε ποιο νατο;

Πίσω από τέτοιες γελοίες «δικαιολογήσεις» δεν είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς επιχειρηματικά συμφέροντα· άλλοτε επείγοντα εδώ και τώρα, και άλλοτε επείγοντα μεσοπρόθεσμα. Είναι προφανές ότι για να πουλάνε αμερικανικές εταιρείες σχιστολιθικό πετρέλαιο και αέριο διεθνώς, σε μια περίοδο που αναμένεται η γρήγορη μείωση της ζήτησης (ειδικά για το πρώτο), κάποιοι άλλοι δεν πρέπει να πουλάνε. Είναι επίσης προφανές ότι με την ταχύτητα που εξελίσσεται ο κινεζικός καπιταλισμός σε όλες τις τεχνολογίες αιχμής, σε συνδυασμό με το χαμηλότερο (εργασιακό, ερευνητικό) κόστος, είναι απλά ζήτημα χρόνου να στριμώξει στα σκοινιά τα περισσότερα απ’ τα παγκόσμια «άνθη» της silicon valley. Είναι τέλος προφανές ότι η “εξαγορά” επιρροών γίνεται ακριβότερη όταν εκείνος που δωροδοκεί δεν μπορεί να κρύψει την εντεινόμενη αδυναμία του. Ακόμα και στην πολεμική βιομηχανία, όταν αμερικανικά project αιχμής (όπως τα f-35) αποδεικνύονται όχι μόνο πανάκριβα αλλά και πολύ ευαίσθητα (λόγω τεχνολογικής συνθετότητας) είναι λογικό ότι θα βρεθούν άλλοι κατασκευαστές με φτηνότερες και πιο αξιόπιστες λύσεις. (Η boeing και τα πολιτικής χρήσης «αναβαθμισμένα συστήματα ασφαλείας» της είναι μια πρόσφατη απόδειξη…).

Το από πρώτη ματιά παράδοξο ξεκαθαρίζει! Υπακούουν αδιαμαρτύρητα διάφορα αφεντικά στην κρατική διαταγή περιορισμού του κύκλου εργασιών τους (και των κερδών τους) όχι επειδή ελπίζουν να ρεφάρουν με λαθρεμπόριο· αλλά επειδή η μορφή κράτος (και όχι αυτές οι ίδιες οι επιχειρήσεις), η μορφή κράτος που είναι το δικό τους «γενικό επιτελείο», έχει τα μέσα να καταστρέψει τον όποιο ανταγωνιστή τους. Προσοχή: να τον καταστρέψει· όχι απλά να τον φρενάρει για λίγο…

Στις «ειρηνικές» περιόδους του καπιταλισμού ο ανταγωνισμός μεταξύ των αφεντικών για απόκτηση ή αύξηση «μεριδίων αγοράς» γίνεται με τους γνωστούς τρόπους. Η «φιλελευθεροποίηση» του παγκόσμιου εμπορίου είχε νόημα για όσο καιρό φαινόταν ότι οι δυτικές επιχειρήσεις θα κατακτούν τον πλανήτη (ίσως και άλλους…) με μόνο ζήτημα τον μεταξύ τους ανταγωνισμό· «ήπιο» για όσο θα υπήρχαν «νέες ήπειροι» (κυριολεκτικά ή μεταφορικά) προς κατάκτηση…

Τώρα που αυτό έληξε, αυτές οι ίδιες επιχειρήσεις (οι αμερικανικές σ’ αυτή τη φάση) δέχονται να χάσουν δια της (κρατικής) βίας αγορές που έτσι κι αλλιώς θα έχαναν, υπό τον όρο όχι απλά ότι οι ανταγωνιστές τους θα μείνουν έξω απ’ τις «δικές τους» αγορές («προστατευτισμός») αλλά ότι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο θα καταστραφούν.

Γιατί (δεν το ξέρετε;) ο καπιταλισμός είναι δυναμικό σύστημα εκμετάλλευσης που σπάει παντού και πάντα τα όρια, τους περιορισμούς, τους φραγμούς που συναντάει, όταν «αναπτύσσεται». Δεν «αναπτύσσεται» σε περιφραγμένους χώρους / χρόνους, παρά μόνο, ίσως, σε κάποια πολύ αρχική φάση. Δεν είναι σύστημα ενυδρείου… Δεν είναι ένα σύστημα όπου τα αφεντικά μπορούν να μοιράσουν μεταξύ τους ειρηνικά, όμορφα και for ever τις αγορές εργασίας, εμπορευμάτων και πρώτων υλών… Μόνο ανταγωνιστικά, άρα επιθετικά μπορεί να «αναπτύσσεται».

Γι’ αυτό ο ιμπεριαλισμός είναι οργανικό, αναπόσπαστο στοιχείο του καπιταλισμού· και όχι κάτι δευτερεύον, που εξαρτιέται απ’ τα ήθη της μιας πολιτικής βιτρίνας ή της άλλης, του ενός στρατηγού ή του άλλου.

(φωτογραφία: Τα στενά του Ορμούζ).

Πέμπτη 23 Μάη. Ο αμερικάνος φασίστας Steve Bannon έχει αναθέσει στον εαυτό του καθήκοντα «ιεραπόστολου». Μπορεί να απολύθηκε από σύμβουλος στρατηγικής του ψόφιου κουναβιού, αλλά αυτό δεν τον εμποδίζει (με την κατάλληλη χρηματοδότηση…) να δρα σαν «παράλληλος υπουργός εξωτερικών» του αμερικανικού παρακμιακού imperium: πως θα απονευρωθεί εντελώς το project europe (απ’ τους ευρωπαίους φασίστες) μένοντας απλά μια οικονομική ζώνη στην οποία η Ουάσιγκτον θα κάνει πετυχημένους εκβιασμούς· πως τα φασιστόμουτρα τύπου Bolsonaro θα ισχυροποιηθούν και θα επεκταθούν στη νοτιοαμερικάνικη «πίσω αυλή» του ψοφιοκουναβιστάν· και, last but not least, πως θα γίνει επειγόντως ένας πόλεμος κατά της κίνας.

Σ’ ένα πρόσφατο (αρχές Μάη) άρθρο του στην καθεστωτική washington post ο στρατηγός Bannon εξήγησε γιατί η αναμέτρηση των ηπα με την κίνα είναι «ιερά» αναπόφευκτη. Θα μπορούσε κανείς να προσπεράσει το κατά Bannon ευαγγέλιο του 4^ου παγκόσμιου πολέμου σαν πόνημα ενός (έστω διάσημου) «περιθωριακού» φασίστα. Ωστόσο, από επαγγελματικό καθήκον, ο Bannon υποδεικνύει τα σημεία εκείνα που μπορούν, πρέπει, και είναι σχετικά εύκολο να ξεσηκώσουν την «ιερή» αγανάκτηση του «ελεύθερου κόσμου»:

– η κίνα προωθεί τον κρατικό καπιταλισμό που ευνοεί την κομματική νομεκλατούρα νομιμοποιώντας την κλοπή της (ατομικής / επιχειρηματικής) «πνευματικής ιδιοκτησίας»…

– η κίνα είναι ένα ολοκληρωτικό, στρατοκρατικό κράτος, με «εκατομμύρια κρατούμενους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης»…

– η κίνα είναι ένα αυταρχικό κράτος που καταπιέζει τους υπηκόους του…

– εξαιτίας των πιο πάνω η κίνα απειλεί την ευημερία των αμερικάνων, σε βαθμό που να είναι (έτσι γράφει) «η μεγαλύτερη υπαρξιακή απειλή που αντιμετώπισαν ποτέ οι ηπα»…

Ελπίζουμε να έχετε την επίγνωση (ή, έστω, την διαίσθηση) να καταλάβετε το γιατί τα πιο πάνω μπορούν και να πουληθούν μαζικά, και μαζικά να αγοραστούν. Αν έχετε την απορία πως είναι να ζει κανείς στους αρμούς και στις πυκνώσεις της Ιστορίας (ειδικά εκείνης που καθορίζεται από τα καπιταλιστικά / ιμπεριαλιστικά συμφέροντα) έχετε, μέσω Bannon, την απάντηση: έτσι διαμορφώνεται η επιστράτευση των πληθυσμών, έτσι συγκροτούνται τα εμπόλεμα μπλοκ των υπηκόων. Τώρα, στον 21ο αιώνα: ο Bannon, σε αντίθεση με εκείνους που σημαδεύει, δεν είναι ηλίθιος. Κάθαρμα ναι, σκουλήκι ναι, ηλίθιος όχι!

Τα υπόλοιπα πέρα απ’ την προπαγάνδα του είναι δουλειά των αφεντικών του…

(φωτογραφία: Το αμερικανικό αεροπλανοφόρο Carl Vinson πλέει στη νότια θάλασσα της κίνας. Το ηλιοβασίλεμα όπως φαίνεται απ’ το κατάστρωμα, ανάμεσα σε πολεμικά και πύργους ελέγχου, θα μπορούσε να θυμίζει κάτι στίχους του είδους:

… Ο καιρός θάταν όμορφος στο δάσος, θάταν όμορφος στο δάσος

αν δεν κουφαίνονταν τα φύλλα απ’τον κρότο, αν δεν πάγωνε ο ήλιος απ’ τον κρότο…

Τα παιδιά αν δεν τρώγανε σκουπίδια, τα αεροπλάνα αν δεν καίγανε καλύβια…

… Φο Μι Τσιν… Α! Το κορίτσι σου θα ‘παιρνες για βόλτα χέρι χέρι,

στο δάσος για βολτίτσα χέρι χέρι,

τα αεροπλάνα αν δεν καίγανε καλύβια…)