Tag: οικονομικά

Περί αφόδευσης

Δευτέρα 24 Μάη>> …Αυτό πρέπει να το καταλάβετε καλά. Οι εφοπλιστές δεν έχουν ανάγκη την ελληνική κυβέρνηση, δεν έχουν ανάγκη το υπουργείο, δεν έχουν ανάγκη τον διεθνή οργανισμό ναυτιλίας, δεν έχουν ανάγκη τον πρωθυπουργό. Μπορούν να τον χέσουν. Δεν έχουν καμμία ανάγκη τον πρωθυπουργό. Γιατί; Επειδή η ναυτιλία δεν έχει σχέση με την ελλάδα. Δεν υπάρχει τίποτα που ένας πλοιοκτήτης μπορεί να κερδίσει απ’ την ελλάδα. Δεν υπάρχουν φορτία για την ελλάδα, δεν υπάρχουν συμβόλαια με την ελλάδα, τίποτα στην ελλάδα. Μόνο το γραφείο του είναι εδώ. Το 80% έχουν ξένη σημαία. Δεν τους ενδιαφέρει η ελληνική σημαία…

Αυτά (προφανώς μέσω άλλων) είπε ο κυρ Πάνος Λασκαρίδης – και προξένησε έναν κάποιον σάλο. Ο κυρ Πάνος εκτός από εφοπλιστής είναι και έλληνας, γνήσιος. Κάπως αθυρόστομος, κάπως ψευτάκος (στις πιο πάνω δηλώσεις του), και φυσικά (τι άλλο;) διατεθειμένος να βροντοφωνάξει ότι φταίνε οι «ανεκδιήγητοι πορτογάλοι δημοσιογράφοι» που «χρησιμοποίησαν βάναυσα» τις δηλώσεις του…

Σε γενικές γραμμές πάντως αυτή είναι η σχέση του νο 1 ελληνικού εθνικού κεφάλαιου (των πλωτών εργοστασίων) και του ελληνικού κράτους: οι εκπρόσωποι του πρώτου μπορούν να αφοδεύσουν, αν θέλουν, στις πολιτικές βιτρίνες του δεύτερου χωρίς να πάρει κανείς άλλος μυρωδιά. Ας μην το ξεχνάμε: το ελληνικό κράτος είναι ίσως το μόνο παγκόσμια που έχει κατοχυρώσει συνταγματικά την φορολογική ασυλία των εφοπλιστών που «τους συμφέρει η ελληνική σημαία».

Αλλά ο κυρ Πάνος (μαζί με τον αδελφό του Θανάση) είναι «εθνικοί ευεργέτες», με μια ιδιαίτερη προτίμηση τις δωρεές προς τα εντόπια σώματα ασφαλείας και τον στρατό. Γιατί αυτή η καλωσύνη αν «δεν έχουν ανάγκη»; Εκεί βρίσκεται το ψέμα του κυρ Πάνου: πότε πότε οι έλληνες εφοπλιστές «έχουν ανάγκη» τις εντόπιες πολιτικές βιτρίνες.

Η πρώτη ανάγκη τους είναι η εξωτερική πολιτική του ελληνικού κράτους: οφείλει να στηρίζει (και να στηρίζεται από) την μεγαλη δυτική ναυτική δύναμη – άλλοτε την αγγλία και μετά τον β παγκόσμιο τις ηπα. Οι «καπεταναίοι» δεν έχουν πολιτική δύναμη οι ίδιοι· έχουν όμως τις ελληνικές πολιτικές βιτρίνες, που πρέπει να υπηρετούν την οικονομική τους δύναμη, όπως ισχύει παντού στις σχέσεις κράτους / κεφάλαιου. Ακόμα κι αν άλλα, πιο αδύναμα σαφώς, τμήματα των ελληνικών αφεντικών έχουν διαφορετικά συμφέροντα.

Η δεύτερη ανάγκη τους είναι η ελληνική ψήφος στις αποφάσεις της ε.ε. τις σχετικές με τη ναυτιλία· όπως και η «απο μέσα γνώση» του τι ψήνεται κατά καιρούς εκεί. Μιας και έχουν ανταγωνιστές (π.χ. τους γερμανούς εφοπλιστές) αυτή η ψήφος είναι σημαντική. Φυσικά έχουν άλλη μία (της νότιας κύπρου). Αλλά αυτή είναι κάπως αμφίβολης αξίας μόνη της, για εύκολα κατανοητούς λόγους.

Εκεί τελειώνουν οι σχέσεις· ή, πιο σωστά, το «έχουμε ανάγκη». Η αφόδευση είναι πέρα απ’ αυτά τα δύο: σαν κεφάλαιο που δρα παγκόσμια (και όποτε έχει την ευκαιρία πειρατικά) οι έλληνες εφοπλιστές στο σύνολό τους δεν έχουν, ούτε θα μπορούσαν να έχουν «συμμετρικές σχέσεις» με το ασήμαντο σαν οικονομικό ή πολιτικό μέγεθος ελληνικό κράτος. Αυτό τους διευκολύνει ιδιαίτερα: επιβάλλουν την «γραμμή» της εξωτερικής πολιτικής, ακόμα κι αν αυτή είναι καταστροφική για το πόπολο (όπως, για παράδειγμα, ο «φιλοαγγλισμός» μετά τον Β παγκόσμιο). Αδιαφορούν, γιατί τα «μπάζα» δεν τα πληρώνουν αυτοί.

Εν τέλει, το «έχουμε χεσμένο τον πρωθυπουργό» έχει διαφορετικό νόημα: σας έχουμε χεσμένους όλους, η συσσώρευση και η κερδοφορία μας γίνεται αλλού, εσάς σας θέλουμε μόνο για «μπροστινούς»…

Πωλήσεις λιανικής 1

Πέμπτη 17 Δεκέμβρη. Τι σόι είναι οι (ως τώρα) νικητές των πραξικοπημάτων, των γενικών απαγορεύσεων, της τρομοεκστρατείας, της θανατοπολιτικής στο όνομα του τσαχπίνη; Οι απαντήσεις θα μπορούσαν απλά να ικανοποιούν μια λίγο πολύ αδιάφορη ή καφενειακή περιέργεια. Κατά την άποψη της ασταμάτητης μηχανής συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση (για όσους, φυσικά, θέλουν…) της δυναμικής του βιο-πληροφορικο-ασφαλίτικου συμπλέγματος. Εννοημένου – επιμένουμε – όχι απλά σαν εκείνων των τμημάτων του καπιταλιστικού πλέγματος που έχουν επωφεληθεί ευκαιριακά («περνούσε από μπροστά τους μια καλή ευκαιρία και την άρπαξαν»….) αλλά σαν εκείνων των καπιταλιστικών τομέων που είχαν και έχουν στρατηγικό συμφέρον σε ριζικούς μετασχηματισμούς, σε κάθε κρίκο (παραγωγή, κυκλοφορία, κατανάλωση, κοινωνική αναπαραγωγή, αναπαραγωγή της φύσης…). Και άρα είχαν και έχουν στρατηγικό συμφέρον στη δημιουργία, στη διάδοση και στην επιβολή της τρομοεκστρατείας.

Έχουμε αναφερθεί ήδη στις big pharma. Σήμερα θα ρίξουμε μια ματιά στο λιανικό εμπόριο. Διάφοροι «φωστήρες», βλέποντας κλειστά τα εμπορικά λόγω των καθολικών απαγορεύσεων, έτρεξαν (οι ανόητοι) να συμπεράνουν ότι «το κράτος δρα αντικαπιταλιστικά»… Άβυσσος η ανθρώπινη βλακεία!

Τα στοιχεία που θα παρουσιάσουμε δεν είναι οριστικά για το 2020, όχι μόνο επειδή υπάρχουν ακόμα 2 ιδιαίτερες εβδομάδες λιανικού εμπορίου, αλλά και επειδή τα όποια μεγέθη ούτε υπολογίζονται ούτε δημοσιοποιούνται ακαριαία (στον κυβερνοχώρο). Εν τούτοις δείχνουν (ποσοτικά κατ’ αρχήν) τους μετασχηματισμούς που προκάλεσαν τα υγιεινιστικά πραξικοπήματα στο λιανικό εμπόριο. Επιτρέποντάς μας να κρίνουμε από εργατική άποψη τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους.

Σύμφωνα με τα γενικά πορίσματα μιας έκθεσης του οοσα (7 Οκτώβρη 2020):

Η κρίση του covid-19 επιτάχυνε την επέκταση του e-εμπορίου προς επιπλέον εταιρείες, πελάτες (π.χ. ηλικιωμένους) και είδη εμπορευμάτων (π.χ. είδη μαναβικής)… Οι ηλεκτρονικές αγορές σε πολλές χώρες μετακινήθηκαν εν μέρει από είδη και υπηρεσίες πολυτελείας σε καθημερινές ανάγκες μεγάλων αριθμών ατόμων…. Πολλές απ’ αυτές τις αλλαγές στο τοπίο του e-εμπορίου είναι πιθανό ότι είναι μακροπρόθεσμου χαρακτήρα, υπό το φως της πιθανότητας νέων κυμάτων της επιδημίας, της βολικότητας των νέων καταναλωτικών ηθών, της συμπίεσης των τιμών και των κινήτρων των επιχειρήσεων να κεφαλαιοποιήσουν τις επενδύσεις σε καινούργιες μεθόδους πωλήσεων…

Οι μαζικές κατ’ οίκον φυλακίσεις, οπουδήποτε υπήρχε η δυνατότητα δικτύωσης, εκτίναξαν όντως τις ηλεκτρονικές παραγγελίες και πωλήσεις. Αλλά προκάλεσαν και αλλαγές στις προτεραιότητες τόσο στο λιανικό εμπόριο γενικά όσο και στο ηλεκτρονικό ειδικά (όπως είχε διαμορφωθεί ως τις αρχές του 2020). Στις ηπα, για παράδειγμα, μεταξύ Φλεβάρη και Απρίλη 2020 οι φυσικές πωλήσεις στο εμπόριο και στη σίτιση έπεσαν κατά 7,7% σε σχέση με τους ίδιους μήνες του 2019. Αντίθετα οι ηλεκτρονικές πωλήσεις τόσο των ειδών μαναβικής όσο και των μη φυσικών μαγαζιών γενικά ανέβηκαν κατά 16% και 14,8% αντίστοιχα. Στην ε.ε. τον Απρίλη του 2020 (μήνας καθολικών απαγορεύσεων στο μεγαλύτερο μέρος του μπλοκ) οι συνολικές πωλήσεις λιανικής έπεσαν κατά 17,9% (σε σχέση με τον Απρίλη του 2019)· αλλά ειδικά οι ψηφιακές αγορές ανέβηκαν κατά 30%. Μιλώντας με κριτήριο το «μερίδιο αγοράς» του ηλεκτρονικού εμπορίου λιανικής μέσα στο συνολικό εμπόριο λιανικής, ενώ μεταξύ πρώτου τριμήνου του 2020 και πρώτου το 2018 η αύξηση ήταν αργή (το ηλεκτρονικό σαν ποσοστό του συνολικού πήγε από 9,6% σε 11,8%), στο δεύτερο τρίμηνο το ποσοστό πήγε στο 16,1%. Στην επικράτεια της αυτού μεγαλειότητας ήταν 20,3% το πρώτο τρίμηνο του ’20 και πήγε στο 31,3% στο δεύτερο. Στην κίνα, το πρώτο εξάμηνο της χρονιάς, έφτασε συνολικά στο 24,6% (από 17,3% το αντίστοιχο διάστημα του ’18 και 19,4% το ’19).

Πωλήσεις λιανικής 2

Πέμπτη 17 Δεκέμβρη. Αλλά αυτές οι γενικές αυξήσεις οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στα είδη των εμπορευμάτων που «προστέθηκαν» στα ηλεκτρονικά «καλάθια» σε σχέση με τις π.c. (προ covid…) εποχές. Στη νότια κορέα, που η αξία των ηλεκτρονικών παραγγελιών ανέβηκε κατά 15,8% μεταξύ Ιούλη του ’19 και Ιούλη του ’20, οι μεγαλύτερες αυξήσεις έγιναν στις ηλεκτρονικές παραγγελίες «υπηρεσιών σίτισης» (66,3%), οικιακών εμπορευμάτων (48%), φαγητού και ποτού (46,7%)· ενόσω οι ηλεκτρονικές αγορές για διασκέδαση, ταξίδια και υπηρεσίες μεταφοράς έπεσαν κατά 67,8% και 51,6%. Στην κίνα, ενώ στο σύνολό τους οι ηλεκτρονικές αγορές είχαν μικρή αύξηση το πρώτο τετράμηνο του ’20 (σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του ’19) κατά 1,7%, η ηλεκτρονική αγορά τροφίμων αυξήθηκε κατά 36% και η ηλεκτρονική αγορά ρούχων έπεσε κατά 16%. Στη γερμανία το ηλεκτρονικό εμπόριο στο σύνολό του έπεσε κατά 18% (σε ετήσια βάση) τον Μάρτη του ’20, αλλά αυξήθηκαν σημαντικά οι ηλεκτρονικές πωλήσεις φαρμάκων και μαναβικών, ειδών που δεν συμπεριλαμβάνονταν μέχρι τις αρχές του ‘20 στις e-αγοραστικές συνήθειες των υπηκόων. Στις ηπα αυξήθηκαν οι ηλεκτρονικές πωλήσεις υγιεινιστικής προστασίας (γάντια, μάσκες, αντισηπτικά), οικιακών δραστηριοτήτων, μαναβικών, τροφίμων ή/και ηλεκτρονικού εξοπλισμού, αλλά έπεσαν εκείνες που σχετίζονται με ταξίδια, σπορ ή επίσημο / ειδικό ντύσιμο (π.χ. τσάντες, ρούχα γάμου, ρούχα γυμναστηρίου, κλπ).

Τέλος, ισχυρά ενδεικτικό: μια έρευνα σε 200.000 προμηθευτές της amazon (θα επανέλθουμε σ’ αυτήν) έδειξε ότι τον Φλεβάρη του 2020 το 28% απ’ αυτούς ήταν «αδρανείς»· ποσοστό που ανέβηκε στο 36% τον Απρίλη. Στο μεγαλύτερο μέρος τους ήταν προμηθευτές με «κατάλογο εμπορευμάτων» ως 1500 διαφορετικά είδη. Αντίθετα, εκείνοι που είχαν διπλάσιους «καταλόγους» (πάνω από 3000 είδη) είχαν αύξηση των πωλήσεών τους προς (και μέσω) amazon.

Παρότι αυτά τα στοιχεία δεν είναι πλήρη για όλη την χρονιά, δείχνουν – για το πρώτο εξάμηνο του 2020 – τα εξής, που τα θεωρούμε χρήσιμα για την εργατική κριτική:

Πρώτον, οι μαζικές κατ’ οίκον φυλακίσεις οφέλησαν αντικειμενικά την ακόμα μεγαλύτερη «εξοικείωση» των αιχμαλώτων με τις αγορές – μέσω -κλικ.

Δεύτερον, και εξίσου σημαντικό, οι μαζικές κατ’ οίκον φυλακίσεις διεύρυναν αντικειμενικά τους πελάτες του e-εμπορίου. Ειδικά τους μεγάλης ηλικίας, που ως τις αρχές του 2020 ήταν μάλλον επιφυλακτικοί μ’ αυτά τα μέσα.

Τρίτον, οι νεώτεροι (αλλά και ένα μεγάλο μέρος των παλιότερων) μετατοπίστηκαν αναγκαστικά (σε σχέση με την π.c. εποχή) στα είδη που αγόρασαν ηλεκτρονικά, προς την μεριά των «βασικών ειδών καθημερινής ανάγκης» (τρόφιμα: είδη μπακαλικής και μαναβικής, φάρμακα, άλλα αναγκαία για την ζωή στο «κελλί»). Αυτά ήταν είδη που σε μεγάλο βαθμό αγόραζαν και π.c., με διαφορετικό («φυσικό») τρόπο.

Τέταρτον, ηλεκτρονικές αγορές που είχαν «χωνευτεί» στην π.c. εποχή είτε αχρηστεύτηκαν αυτήν την περίοδο (τουρισμός, ταξίδια, εισιτήρια συναυλιών) είτε παραμερίστηκαν. Αυτό το τελευταίο μπορεί να αποδοθεί εύλογα στο γνωστό γεγονός ότι σε περιόδους κρίσεων (όπου διακυβεύεται ακόμα και το «αν θα έχουμε δουλειά αύριο») ο κόσμος περιορίζει τα έξοδά του αφήνοντας στην άκρη ό,τι μπορεί· χωρίς, υποχρεωτικά, να το κάνει κατάθεση τράπεζας.

Πέμπτον, επειδή «ηλεκτρονικές παραγγελίες» για τους καταναλωτές δεν σημαίνει ούτε βιτρίνα ούτε ράφι αλλά ένα site απεριόριστης χωρητικότητας και διαρκούς «προσαρμογής» στις τιμές, το e-εμπόριο ευνοεί τις μεγάλες κλίμακες, τον γιγαντισμό (των αντίστοιχων e-εμπορικών επιχειρήσεων)…

Πωλήσεις λιανικής 3

Πέμπτη 17 Δεκέμβρη. Η κινεζική alibaba είδε τον τζίρο απ’ τα δύο «γενικού εμπορίου» sites της να αυξάνει κατά 34% (και τα κέρδη της να διπλασιάζονται…) στο πρώτο τετράμηνο του 2020 – σε σχέση με το ίδιο διάστημα το 2019, φτάνοντας (τα έσοδα) τα 154 δισεκατομύρια yuan. Ή σχεδόν 23,5 δισεκατομύρια δολάρια… Το τρίτο τρίμηνο της χρονιάς η αμερικανική amazon ανακοίνωσε αύξηση τζίρου κατά 37% (96,1 δισ. δολάρια) και καθαρά κέρδη 6,3 δισ., μια αύξηση κατά 200% σε σχέση με την ίδια περίοδο το 2019. Το προηγούμενο τρίμηνο (Απρίλης – Ιούνης) τα καθαρά κέρδη της ήταν 5,2 δισ δολάρια· ρεκόρ ως εκείνη την στιγμή, μόνο για να καταρριφθεί στη συνέχεια.

Δεν χωράει αμφιβολία: στον εμπορικό κυβερνοχώρο όσο πιο «super» ήταν ένα super market τόσο περισσότερο κερδοφόρο αποδείχθηκε. Αυτό λέγεται συγκέντρωση κεφαλαίου. Μπορεί (και ίσως πρέπει) να εκτιμήσει ο καθένας ότι αυτά τα τρομακτικά μεγέθη κερδών (αλλά και εκμετάλλευσης εργασίας: η amazon από 876.800 μισθωτούς που είχε στα κάτεργα / giga αποθήκες της τον Απρίλη του 2020 έφτασε στους 1.125.300 το περασμένο φθινόπωρο…) αξιοποίησαν το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος του εμπορίου λιανικής «μικρού και μεσαίου» μεγέθους (ο ορισμός του «μικρού» και του «μεσαίου» διαφέρει από κράτος σε κράτος…) βρέθηκε απροετοίμαστο μέσα στις γενικές απαγορεύσεις. Κι όταν λέμε «απροετοίμαστο» δεν εννοούμε ότι δεν υπήρχαν τα ανάλογα sites· αλλά ότι δεν υπήρχαν οι ανάλογες υποδομές ηλεκτρονικών πωλήσεων (αποθήκες, εργάτες προσαρμοσμένοι σ’ αυτό το είδος δουλειάς, λειτουργικά συστήματα διαχείρισης αποθήκης), «κουλτούρα ηλεκτρονικών παραγγελιών» στους πελάτες τους· ακόμα και ευνοϊκή πρόσβαση στις καπιταλιστικές επιχειρήσεις εφοδιασμού: μεταφορικές, κλπ. Πρακτικά μιλώντας, πέρα απ’ την amazon, οι μεγάλες (αμερικανικές) αλυσίδες πολυκαταστημάτων γενικού εμπορίου, όπως η target και η walmart, «τα πήγαν καλά» στις ηλεκτρονικές πωλήσεις· επειδή είχαν τις υποδομές και την δυνατότητα να προσαρμοστούν γρήγορα.

Προκύπτει χωρίς αμφιβολία ότι οι γενικές απαγορεύσεις κυκλοφορίας ήταν κομμένες και ραμένες σ’ εκείνες τις καπιταλιστικές επιχειρήσεις που ήδη προωθούσαν τις ηλεκτρονικές πωλήσεις· επιχειρήσεις καθόλου αμελητέες. Θα πρέπει να συνυπολογίζει κανείς οτι τόσο η alibaba όσο και η amazon «δραστηριοποιούνται» – έτσι είναι το κεφάλαιο! – και σε τομείς άσχετους με το κλασσικό λιανικό εμπόριο. Όπως οι υπηρεσίες cloud. Τι σχέση έχει το cloud με το e-εμπόριο; Σίγουρα τα data!

Η μετάβαση απ’ τις «φυσικές» αγορές (και τις πληρωμές με μετρητά…) στις e-αγορές (και τις ψηφιακές πληρωμές…) ΔΕΝ θα πρέπει να παρανοηθεί. Παρότι η παλιότερη μετάβαση απ’ τις αγορές / παζάρια στις αγορές τύπου super market ήταν επίσης αλλαγή ανθρωπολογικού τύπου (σε ότι αφορά την φιγούρα του αγοραστή που έγινε καταναλωτής) και αλλαγή εργασιακής οργάνωσης (σε ότι αφορά τον καταμερισμό εργασίας και την απο-ειδίκευση), η τωρινή μετάβαση απ’ την «φυσική» κατανάλωση στην ηλεκτρονική, πέρα απ’ τα πιο πάνω (οι giga αποθήκες της amazon και η έκρηξη των urban μεταφορικών είναι χειροπιαστές καταστάσεις) υπάρχει και η συλλογή / επεξεργασία των ατομικών (αγοραστικών / καταναλωτικών) data. Ο «εμπορικός» τομέας του καπιταλισμού συγχωνεύεται με τον «διαφημιστικό» (κυκλοφορία / πραγματοποίηση της υπεραξίας) και τον «τραπεζικό» (κυκλοφορία / έλεγχος του χρήματος). Και όλοι μαζί μπορούν να επικοινωνούν (ηλεκτρονικά…) τόσο με τους εργοδότες όσο και με τις ασφαλιστικές· και, φυσικά, όπου χρειάζεται, με τους μηχανισμούς «νόμου και τάξης», κρατικούς ή/και ιδιωτικούς.

Παρότι η συγκέντρωση κεφαλαίου (και) σ’ αυτόν τον τομέα που έχει επιτευχθεί στη διάρκεια της υγιεινιστικής τρομοεκστατείας, μια συγκέντρωση που είναι συνηθισμένη σε περιόδους καπιταλιστικής Αλλαγής Παραδείγματος, μπορεί να «μετριαστεί» σε μερικά χρόνια (π.χ. μέσω «αντιμονοπωλιακών νομοθεσιών»), η συγκέντρωση data ως ακατέργαστης πρώτης ύλης υποδεικνύει μάλλον την μορφή – κράτος σαν τον φυσιολογικό «τύπο» διαχειριστή / επεξεργαστή, παρά τον (θρυλικό) «ελεύθερο ανταγωνισμό».

Δεν έγινε, λοιπόν, το κράτος «έκτακτης υγιεινομικής ανάγκης» αντικαπιταλιστικό! Το ακριβώς αντίθετο: έγινε (και συνεχίζει να είναι) καταλύτης μιας πολλαπλής μετάβασης· επιταχυντής και πολλαπλασιαστής διαδικασιών που είχαν ξεκινήσει νωρίτερα, στην π.c. εποχή· και «διευθυντής ορχήστρας» από πολλές απόψεις…

Πωλήσεις λιανικής 4

Πέμπτη 17 Δεκέμβρη. Η αλλαγή παραδείγματος στις εμπορικές / καπιταλιστικές μορφές δεν είναι (ή δεν έχει γίνει ως τώρα) καθολική· είναι όμως αρκετή για να προκαλέσει ή/και να υποδείξει αλλαγές στην τεχνική σύνθεση της εργατικής τάξης που εμπλέκεται στο εμπόριο λιανικής. Σχηματικά μπορούμε να μιλήσουμε για (σχετική) μείωση των «εργατών με το χαμόγελο» (της άμεσης, φυσικής σχέσης με τον πελάτη / τύραννο) και (σχετική) αύξηση των εργατών / μάζα, από πολλές απόψεις «βιομηχανικού τύπου», είτε στις αποθήκες, είτε στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές των logistics, είτε στις μεταφορές (ειδικά μικρών, urban αποστάσεων).

Αυτή η αλλαγή στην τεχνική σύνθεση της εργατικής τάξης συνοδεύεται με εντονότερη μηχανοποίηση / αλγοριθμοποίηση και εντατικοποίηση της δουλειάς. Τα ρομπότ δεν μας παίρνουν τις δουλειές· γίνονται οι επιστάτες μας! γράφει ο Separatrix στο τελευταίο cyborg (νο 19) – και το e-εμπόριο λιανικής είναι καθαρή απόδειξη σ’ αυτό…

Ταυτόχρονα (κι αυτό θα χρειαστεί ιδιαίτερη προσοχή στο βαθμό που θα σταθεροποιηθεί σα «νέα κανονικότητα»…) το θρυλικό «δίκιο του πελάτη», που ήταν η πολιτική / ηθική / ψυχολογική σημαία του νεοφιλελευθερισμού μετασχηματίζεται. Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα σ’ αυτό το «δίκιο» που εκδηλώνεται με άμεσο, «φυσικό» τρόπο, δρώντας σαν ο επιστάτης / επιτηρητής στους «φυσικούς» εμπορικούς χώρους / χρόνους, και στο ίδιο «δίκιο» που μεσολαβείται ηλεκτρονικά / ψηφιακά ενόσω την επιτήρηση των εργατών την αναλαμβάνουν οι μηχανές και οι αλγόριθμοι…

RCEP

Δευτέρα 16 Νοέμβρη. Το αμερικανικό γκουβέρνο, επί «δημοκρατικών» και Obama, προωθούσε την σύναψη μιας πολυμερούς συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου (κατάργησης των δασμών δηλαδή) μεταξύ των δύο πλευρών του Ειρηνικού, αφήνοντας το Πεκίνο απ’ έξω: ήταν το οικονομικό τμήμα του διάσημου “Pivot to Asia” που σκόπευε να κυκλώσει και να βραχυκυκλώσει τον κινέζικο καπιταλισμό αναγκάζοντάς τον να υπόκειται, ακόμα και στην ασιατική ακτίνα επιρροής του, σε κανόνες, νόρμες, στάνταρ και περιορισμούς που δεν θα μπορούσε να διαμορφώσει. Για χάρη αυτού του στόχου, το τότε αμερικανικό γκουβέρνο ήταν διατεθειμένο να κάνει παραχωρήσεις (σε βάρος του δικού του καπιταλισμού) απέναντι σε καπιταλισμούς όπως εκείνοι του βιετνάμ, της καμπότζης ή των φιλιππίνων…

Το ψόφιο κουνάβι, την πρώτη ημέρα της θητείας του στις αρχές του 2017 ανακοίνωσε την απόσυρση της Ουάσιγκτον απ’ τις διαπραγματεύσεις για την Trans-Pacific Partneship… Το ψοφιοκουναβιστάν θεώρησε απαράδεκτες τις αναπόφευκτες αμερικανικές παραχωρήσεις σε «άλλους» καπιταλισμούς. Στο εξής θα προχωρούσε με διμερείς συμφωνίες, δηλαδή με τσαμπουκά…

Τώρα, κατά τα φαινόμενα (η Μόσχα δεν έχει πεισθεί ακόμα…) ο νυσταλέος Jo, υπ.εξ. του Obama και χωμένος ως τον λαιμό στα βρώμικα ιμπεριαλιστικά κόλπα της οκταετίας 2008 – 2016, ανεβαίνει πάλι τα σκαλιά του άσπρου σπιτιού, σαν πρόεδρος πια. Υποτίθεται ότι θέλει να γυρίσει την Ουάσιγκτον στον «ορθό δρόμο» των πολυμερών συμφωνιών, μετά την ψοφιοκουναβική προσπάθεια παράκαμψής του. Τι θα βρει όμως μπροστά του;

Ένα απ’ τα δυσάρεστα που θα βρει είναι η Regional Comprehensive Economic Partnership, μια συμφωνία «ελεύθερου εμπορίου» και κατάργησης του 90% των δασμών (μέσα στα επόμενα 20 χρόνια…) στο μεταξύ τους εμπόριο, που υπέγραψαν πριν λίγες ημέρες 15 ασιατικά καπιταλιστικά κράτη…. Χωρίς τις ηπα ή τον καναδά… Είναι ενδιαφέρον ότι την συμφωνία υπογράφουν μεταξύ άλλων κράτη με ισχυρές γεωπολιτικές αντιπαλότητες: κίνα, ιαπωνία, νότια κορέα, αυστραλία… Αλλά από οικονομική άποψη θεώρησαν ότι «αξίζει»: πρόκειται για την μεγαλύτερη συμφωνία τέτοιου είδους στην καπιταλιστική ιστορία, καθώς το συνολικό αεπ των κρατών / μελών της RCEP υπολογίζεται σε πάνω από 26 τρισεκατομύρια δολάρια, μεγαλύτερο είτε από εκείνο των κρατών / μελών της ε.ε., είτε από εκείνο της συμφωνίας ηπα – καναδά – μεξικό.

Παρότι 20 χρόνια είναι πολλά στην τωρινή ιστορική συγκυρία, και παρότι τέτοιες οικονομικές συμφωνίες δεν σημαίνουν εξαφάνιση των αντιπαλοτήτων μεταξύ όσων υπογράφουν (η ε.ε. είναι μια καλή υπόδειξη), το μείζον γεγονός είναι ότι εκείνος που αποκλείστηκε τελικά και θα αναγκαστεί (αν…) να προσαρμοστεί σε κανόνες που θέσπισαν άλλοι δεν είναι το Πεκίνο αλλά η Ουάσιγκτον.

Πράγμα που σημαίνει ότι δεν θα είναι παράξενο αν μια καλή ποσότητα ψοφιοκουναβισμού συμπεριληφθεί στο μίγμα της ίσως τελευταίας προσπάθειας του Joνυσταλεάν να διασώσει κάπως την θέση της άλλοτε μόνης υπερδύναμης στον πλανήτη.

(φωτογραφία επάνω: Το Ν. Δελχί, αν και συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις, δεν υπέγραψε την RCEP. Ίσως περιμένει μια καλύτερη πρόταση απ’ το Joνυσταλεάν. Ή ίσως υπογράψει αργότερα…

φωτογραφία κάτω: Το ψόφιο κουνάβι φρεσκαδούρα στο άσπρο σπίτι επιδεικνύει την απόφαση αποχώρησης απ’ την TPP / «Pivot to Asia»…. Απ’ το αποτέλεσμα προκύπτει ότι κανείς απ’ τους υπόλοιπους δεν έκατσε να σκάσει…)

Nagorno

Τετάρτη 11 Νοέμβρη. Όπως πάντα, οι «διανοούμενες» και δημαγωγικές θείες Λίτσες του ελλαδιστάν περιμένουν την οικονομική κατάρρευση του αιώνιου εχθρού. «Γιατί έδιωξε τον γαμπρό του υπ.οικ. ο Erdogan; Κάτι πολύ σοβαρό συμβαίνει με την τουρκική οικονομία» – εύκολο και γρήγορο το συμπέρασμα.

Τα ενδο-οικογενειακά του τουρκικού καθεστώτος ας τα αναλύσουν οι ελληνικές προξενήτρες. Η νίκη της Άγκυρας (σαν μετόχου της νίκης του Baku) στον σύντομο πόλεμο στο Νagorno Karabakh είναι πράγματι πολύ ενοχλητική για την ελληνική “αιχμή του δόρατος” του άξονα. Μερικές λεπτομέρειες αυτής της νίκης μπορεί να είναι ακόμα πιο ενοχλητικές, αφού έχουν σχέση και με την “τουρκική οικονομία”.

Στην προέλασή του ο αζέρικος στρατός, στις 27 Οκτώβρη, ανακατέλαβε και την περιοχή Zangilan. Εκεί βρίσκονται ορυχεία χρυσού, (και όχι μόνο). Η αζέρικη Anglo Asia Mining (κάποιοι «anglo» έχουν μετοχές…) είχε τα δικαίωματα εξόρυξης πριν την κατάληψη της περιοχής απ’ τον αρμενικό στρατό, στα ‘90s, και φυσικά τα αποκαθιστά τώρα. Υπολογίζεται ότι στα εκεί κοιτάσματα υπάρχουν ακόμα 9 τόνοι χρυσού – όχι τεράστια ποσότητα, όχι και αμελητέα. Η εξόρυξη και ο καθαρισμός του χρυσού είναι δηλητηριώδης διαδικασία για το περιβάλλον· αλλά αυτό μάλλον θα αποδειχθεί λεπτομέρεια.

Σε κάθε περίπτωση, με χρυσάφι ή άλλα μέταλλα, η συμμαχία της Άγκυρας και του Baku έχει και σοβαρές οικονομικές προεκτάσεις εδώ και χρόνια. Τη νίκη του αζέρικου στρατού την εξασφάλισαν σε πολύ μεγάλο βαθμό τα τουρκικά drones… Πράγμα που σημαίνει ότι το τουρκικό καθεστώς θα βγάλει τα έξοδά του απ’ την υποστηρίξη που παρείχε στον Aliyev… και με το παραπάνω.

Το αν θα “σωθεί” ο τουρκικός καπιταλισμός έτσι δεν το ξέρουμε. Αλλά κινδυνεύει πράγματι;

Προσοδικός οικονομισμός

Τετάρτη 22 Ιούλη. Να πανηγυρίσει το ρημαδογκουβέρνο για τα ευρωευρώ που θα αρχίσουν να ρέουν από του χρόνου; Ή να μην πανηγυρίσει; Το σούμα που κελαηδούν οι δημαγωγοί (70 δισ., “όλα μέσα”, για τα επόμενα λίγα χρόνια…) είναι εντυπωσιακό. Και – τι άλλο; – εξάπτει την “λαϊκή φαντασία”. Τώρα, επιτέλους, λεφτά υπάρχουν!

Οι μανατζαρέοι του ρημαδογκουβέρνου θέλουν να ελπίζουν ότι χάρη σ’ αυτήν την ευρωπαϊκή (διάβαζε: γερμανική!) βοήθεια θα “μετασχηματίσουν την ελληνική οικονομία”. Κάθε μια απ’ τις βασικές λέξεις αυτού του όνειρου μπορεί να ερμηνευτούν κατά βούληση. Αλλά το πραγματικό τους νόημα είναι πολύ συγκεκριμένο. “Οικονομία”; Καπιταλισμός… “Μετασχηματισμός”; Αναδιάρθρωση… Έτσι ήταν πάντα οι εκσυγχρονιστές στο ελλαδιστάν: ονειρεύονταν με βοναπαρτίστικο τρόπο αλλά μασούσαν τα λόγια τους για να μην θυμώσει το πόπολο που τους ψηφίζει… Στο τέλος φώναζαν ότι “υπάρχουν δυο ελλάδες”…

Η αλήθεια είναι πως το ελλαδιστάν είναι η πιο αποτυχημένη (αν και όχι η μοναδική…) περίπτωση “καπιταλιστικού μετασχηματισμού με εξωτερική χρηματοδότηση”, σίγουρα από τότε που υπογράφτηκε η συμμετοχή του στην τότε εοκ. Τα ευρωπαϊκά “κονδύλια” δεν έλειψαν ποτέ. Στο Α “κοινοτικό πλαίσιο στήριξης”, που είχε σκοπό να μειώσει τις καπιταλιστικές ανισότητες στην τότε εοκ, απ’ το 1989 ως το 1993, το ελλαδιστάν “έκλεισε” 14,3 δισεκατομμύρια ecu (δηλαδή ευρώ σε σημερινές τιμές). Πολλά λεφτά, πάρα πολλά με τα τότε δεδομένα… Στο Β κπς η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση έμεινε περίπου στα ίδια: 13,9 δισεκατομμύρια ecu…. Στο Γ κπς πήγε στα 22,7 δισεκατομύρια ευρώ… Απ’ το 2007 ως το 2013 “αναλώθηκαν” 20 δισεκατομύρια απ’ την τρισκατάρατη ε.ε….

Οι αστικοί μετασχηματισμοί που δεν έγιναν στο ελλαδιστάν στη διάρκεια του 20ου αιώνα δεν ήταν ζήτημα χρηματοδότησης. Το μοντέλο του πολιτικού προσοδισμού που είναι δομικό στο ελληνικό κράτος / κεφάλαιο όχι απ’ την στιγμή της αυτοτελούς πολιτικής δημιουργίας του τον 19ο αιώνα αλλά ακόμα νωρίτερα, απ’ τα χρόνια της μυθοποιημένης “εθνικής” επανάστασης, και η πατροπαράδοτη ιδέα ότι οι “ξένοι οφείλουν να πληρώνουν επειδή τους δώσαμε τα φώτα του πολιτισμού” (ή επειδή “η ελλάδα είναι πολύτιμο οικόπεδο”…) δεν ξεπεράστηκε ποτέ. Βολεύει. Τους πάντες – εκτός απ’ τους κάθε φορά “ασύμβατους”, “ξένους”, “περιθωριακούς”, “εχθρούς του έθνους”, κλπ. Ο εμφύλιος που στο ελλαδιστάν κράτησε πάνω από 50 χρόνια ήταν γι’ αυτό: οι πολιτικές πρόσοδοι δεν έφταναν για όλους, κάποιοι έπρεπε να αποκλειστούν δια της βίας. Κι όταν, στα ‘80s, ο πολιτικός προσοδισμός εκδημοκρατίστηκε (το αληθινό πασοκ!) οι κρατικές χρεωκοπίες έγιναν ρουτίνα… Εκτός απ’ τα πανηγυρικά ‘90s όπου η βίαιη εκμετάλλευση εκατοντάδων χιλιάδων «ξένων» εργατών εξασφάλισε και την άγρια συσσώρευση και τον αποκλεισμό, «δύο σε ένα»… Χρυσή εποχή!!!

Οι μανατζαρέοι του ρημαδογκουβέρνου δεν είναι οι πρώτοι που θα αποτύχουν. Την ζόρικη δεκαετία των καταραμένων «μνημονίων», όπου το ταψί μίκρυνε, η λιγούρα και η επιθετικότητα της νομής του κράτους (και μέσω του κράτους) οξύνθηκε (απόδειξη τα κατορθώματα των φαιορόζ…)· το οργανωμένο έγκλημα επεκτάθηκε· η κουλτούρα του «άρπαξε να φας και κλέψε νάχεις» απογειώθηκε· ενώ ένα καλό ποσοστό του «ενεργού πληθυσμού» πήρε των οματιών του, μειώνοντας έτσι την «πίεση προς το ταψί»…

Τώρα που, επιτέλους, λεφτά υπάρχουν, θα αναστηθούν πολλές ορέξεις…

Ο πνιγμένος απ’ τα μαλλιά του πιάνεται…

Πέμπτη 11 Ιούνη. Νοιώθουν καλύτερα οι εθνικόφρονες μετά την «υπογραφή για την οριοθέτηση κλπ κλπ» μεταξύ Αθήνας και Ρώμης; Το σίγουρο είναι ότι ξαφνιάστηκαν. Το μασάζ γίνεται εκ των υστέρων. Κι έχει όλη αυτή την χοντροκομμένη τεχνική που θα περίμενε κανείς απ’ την επαγγελματική δημαγωγία, ειδικά όταν επιστρατεύεται για «εθνικά ζητήματα».

Γιατί λοιπόν τώρα υπογράφτηκε αυτή η «οριοθέτηση», και τι σόι είναι; Η απάντηση είναι απλή: υπογράφτηκε τώρα επειδή τώρα πια το ελλαδιστάν είναι τόσο στριμωγμένο (μετά τις απανωτές ήττες του στην ανατολική Μεσόγειο) ώστε να αφήσει στην άκρη τις παράλογες απαιτήσεις που είχε τόσα χρόνια απέναντι στην Ρώμη. Που σημαίνει: α) αναγνώρισε ότι ο κόλπος του Τάραντα είναι «κλειστός» (οπότε τα μίλια της αοζ δεν μετράνε απ’ την ακτή του αλλά απ’ την ευθεία γραμμή που τον «κλείνει»), β) παραιτήθηκε απ’ την απαίτηση τα νησάκια Ερεικούσα, Οθωνοί και Μαθράκι βόρεια της Κέρκυρας να έχουν «πλήρη αοζ». (Υποθέτουμε πως το ίδιο έγινε και για τις Στροφάδες στ’ ανοικτά του κόλπου της Κυπαρισίας). Μετά απ’ αυτά τα πράγματα έγιναν πιο απλά. Ποιά πράγματα όμως;

Πρακτικά, με οριοθετημένη απ’ την Ρώμη και την Αθήνα την μεταξύ τους υφαλοκρηπίδα (τον βυθό της θάλασσας) στο Ιόνιο απ’ το 1977, θα μπορούσαν απλά να έχουν οριοθετήσει και την επιφάνεια της θάλασσας, πάνω απ’ την γραμμή της υφαλοκρηπίδας. Αλλά το 1977 δεν υπήρχε διεθνής νομοθεσία περί αοζ. Όταν δημιουργήθηκε άνοιξε η ελληνική όρεξη – και έκλεισε η ιταλική πόρτα.

Ωστόσο, με δεδομένο ότι οι ελληνικές ορέξεις απλά δεν θα περνούσαν ποτέ, την Ρώμη την ενδιέφερε κάτι άλλο: η αλιευτική βιομηχανία της στην περιοχή, και ειδικά στο στενό του Otranto (το «τακούνι»). Αυτό το θαλλάσιο στένωμα μεταξύ Αδριατικής και Ιονίου είναι ψαροπέρασμα, συνεπώς έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα ιταλικά (αλλά και τουρκικά και αλβανικά) αλιευτικά. (Είναι επίσης στρατηγικής σημασίας από στρατιωτική άποψη…) Το στενότερο σημείο του είναι ανάμεσα σε Otranto και Vlore (Αυλώνας), αλλά οπωσδήποτε οι ελληνικές ορέξεις έπαιζαν ένα ρόλο. Και σ’ αυτό υποχώρησε η Αθήνα – δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς. Απλά μπορεί να πουλάει σαν «επιτυχία» ότι στην τυπικά ελληνική αοζ και πέρα απ’ τα 6 ναυτικά μίλια θα ψαρεύουν μεν τα ιταλικά αλιευτικά αλλά μόνο 65 τέτοια…. (Τα υπόλοιπα απλά θα κλείνουν τους ασυρμάτους τους…) Ειδικά αυτή η συμφωνία θα διευκολύνει την Ρώμη στις διαπραγματεύσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη για την προστασία της ανανέωσης των αλιευμάτων στο στενό. (Σύμφωνα με στοιχεία του ιταλικού κράτους το 18% του συνόλου του ιταλικού αλιευτικού στόλου και το 13% των τρατών δρουν στο στενό. Συνεπώς, ακόμα κι αν δημιουργηθούν κάποιες ζώνες προστασίας συγκεκριμένες εποχές, τα ιταλικά αλιευτικά θα συνεχίσουν να ψαρεύουν λίγο νοτιότερα..)

Η Αθήνα ήθελε οπωσδήποτε μια συμφωνία για αοζ επειδή απλά, πολύ απλά, δεν έχει καμμία! (Ούτε, βέβαια, με τη νότια κύπρο…). Υποτίθεται πως πανηγυρίζει επειδή αυτή η συμφωνία αναγνωρίζει την «επενέργεια των νησιών» στην αοζ… Μα αυτή η «επενέργεια» είναι κατοχυρωμένη με βάση την διεθνή νομοθεσία – το θέμα είναι «πόση» είναι αυτή η «επενέργεια». Τόση δα; Τόοοοοοση; Πόση; Όταν υπάρχουν διαφωνίες μεταξύ κρατών λύνονται με απόφαση του διεθνούς δικαστηρίου…

Συνεπώς η Αθήνα «πέτυχε» – αν όντως μπορεί κανείς να μιλάει για «επιτυχία» – κούφιες εντυπώσεις. Την επενέργεια της Κρήτης την αναγνωρίζει και η συμφωνία Saraj – Erdogan! Το θέμα είναι «πόση» είναι αυτή… Όσο για τα Δωδεκάνησα, για τα οποία το τουρκικό καθεστώς κυκλοφοράει τους δικούς του εθνικιστικούς χάρτες «αναγνωρίζοντας» στη Ρόδο και στην Κάρπαθο μόνο τα 6 μίλια, αυτό (ολοφάνερα) είναι απλά πίεση προς το ελλαδιστάν να ξεχάσει τα μεγαλεπήβολα σχέδια για εκείνη την αοζ που έφτανε … ως την κύπρο. Αν επρόκειτο ποτέ να οριοθετηθεί στα Δωδεκάνησα ελληνο-τουρκική αοζ, την απάντηση θα την έδινε και πάλι η Χάγη· αναγνωρίζοντας και την έκταση της «επενέργειας» των ελληνικών νησιών.

(Πλην Καστελόριζου φυσικά!!)

Το καλό παράδειγμα (λεφτά υπάρχουν!)

Δευτέρα 8 Ιούνη. Μ’ έναν «ωκεανό» χρηματοδοτήσεων, μεγέθους 120 + 130 = 250 δισεκατομυρίων ευρώ, το γερμανικό κράτος θα προικίσει την γρήγορη αναδιάρθρωση του καπιταλισμού του – μετά την «υγιεινιστική αργία» της άνοιξης, λόγω του φονιά covid-19… Είναι, σαν ποσό, κάτι παραπάνω απ’ το 7% του περσινού αεπ – και θα διοχετευτεί φέτος και του χρόνου. Περιλαμβάνει από χαρτζιλίκια για τους «κάτω», όπως ένα μια κι έξω επίδομα 300 ευρώ για κάθε παιδί, μέχρι αγιοβασιλιάτικα δώρα, όπως επιδότηση 6.000 ευρώ για αγορά ηλεκτρικού αυτοκινήτου (σωστά το μαντέψατε: κατά προτίμηση γερμανικής εταιρείας…). Τα εστιατόρια, τα ξενοδοχεία, και γενικά οι επιχειρήσεις τουρισμού θα πάρουν σαν επιδότηση το 80% των φετεινών τους εξόδων αν ο τζίρος τους πέσει κάτω απ’ το 70% του περσινού, ενώ θα μοιραστούν μια «μεταβατική χρηματοδότηση» 25 δισεκατομυρίων ευρώ το τρίμηνο Ιούνης – Αύγουστος….

Το Βερολίνο θα βρει «φτηνό χρήμα»: η παγκόσμια αγορά δανείων είχε μπουκώσει πολύ πριν τον covid-19. Παρότι το επιτόκιο των γερμανικών 10ετών ομολόγων είναι ακόμα «αρνητικό» (-0,27%) που σημαίνει ότι οι δανειστές του Βερολίνου συνεχίζουν να πληρώνουν για να το δανείσουν, έχει ανέβει αισθητά απ’ τα ακόμα χαμηλότερα που βρισκόταν τόσο τον περασμένο Σεπτέμβρη όσο και τον Μάρτη του 2020.

Αυτές οι γενναίες χρηματοδοτήσεις που συνοδεύονται απ’ την κρατική διεύθυνση των καπιταλιστικών αλλαγών δίνουν απάντηση σ’ όλους όσους νόμιζαν ότι η «κακοτυχία» των επιχειρήσεων με τα πραξικοπήματα και τις γενικές απαγορεύσεις ήταν απόδειξη …. της σοβαρότητας της απειλής του covid-19 (και της υπευθυνότητας της μορφής – κράτος)!! Αν υπήρξε ένα ζήτημα «σοβαρότητας» στο πρώτο εξάμηνο του 2020 βρίσκεται στο πως αξιοποιήθηκε ένας ιούλης (: μικρός ιός, όχι μήνας!) για να νομιμοποιηθεί εκείνο που ήταν ζητούμενο πολύ πριν. Ήταν άλλωστε η κ. Μέρκελ που βγήκε να τερατολογήσει για τους αναμενόμενους νεκρούς αν δεν λαμβάνονταν «μέτρα». Το ότι την διέψευσαν μόλις μια μέρα μετά διάφοροι επιδημιολόγοι απλά δείχνει την ωμή βιασύνη της να σπρώξει το όχημα του γερμανικού καπιταλισμού…

Μπορείτε να το φανταστείτε: με αντάλλαγμα την «προστασία της εργασίας» (μέσω της έντασης του μοντέλου «το διπλό αφεντικό» – έχουμε γράψει αναλυτικά επ’ αυτού) τα ευρωπαϊκά κράτη χρηματοδοτούν αφειδώς τα αφεντικά για να μπουν στον κύκλο της 4ης βιομηχανικής επανάστασης το γρηγορότερο δυνατόν. Ποιά δικαιολογία / νομιμοποίηση θα ήταν δυνατόν να εφευρεθεί και να αξιοποιηθεί χωρίς κιχ για ένα τέτοιο κολοσσιαίο άλμα αν όχι αυτή;

Ακόμα κι αν δεν υπήρχε ο covid-19 (αποδεικνύεται ότι) θα έπρεπε να εφευρεθεί…