Tag: νόμοι σχέσεις

Ιδεολογία 4 (ειδική αναφορά)

Τρίτη 8 Γενάρη. … Το μίσος για τους Εβραίους αποδόθηκε τόσο συχνά στον ρόλο τους ως τοκογλύφων δανειστών, ώστε αξίζει να τονίσουμε πόσο λίγο συνδεόταν μ’ αυτόν. Η φανταστική εικόνα του δαιμονικού Εβραίου υπήρχε πριν την πραγματικότητα του τοκογλύφου δανειστή Εβραίου και συνέβαλε στην δημιουργία της. Καθώς, κατά τους χρόνους των σταυροφοριών, η θρησκευτική μισαλλοδοξία ολοένα μεγάλωνε, η οικονομική κατάσταση των Εβραίων γοργά χειροτέρευε.

Η Σύνοδος του Λατερανού το 1215, απαγόρευσε στους Εβραίους ν’ ασκούν πολιτικά και στρατιωτικά λειτουργήματα και να κατέχουν γη· οι αποφάσεις αυτές εντάχτηκαν στο Κανονικό Δίκαιο. Και ως έμποροι οι Εβραιοι ήταν σε ακόμα μειονεκτικότερη θέση, γιατί δεν μπορούσαν πια να ταξιδέψουν χωρίς να φοβούνται μη δολοφονηθούν. Άλλωστε, οι ίδιοι οι χριστιανοί άρχισαν να στρέφονται στο εμπόριο και πολύ σύντομα ξεπέρασαν του Εβραίους, που είχαν αποκλειστεί από την Χανσεατική Λίγκα και δεν μπορούσαν βέβαια ν’ ανταγωνιστούν τις ιταλικές και τις φλανμαδικές πόλεις.

Για τους πλουσιότερους Εβραίους ο δανεισμός χρημάτων ήταν το μοναδικό πεδίο οικονομικής δραστηριότητας, που έμενε ανοιχτό. Όντας δανειστές χρημάτων μπορούσαν να μένουν στο σπίτι τους και να μην επιχειρούν επικίνδυνα ταξίδια· και κρατώντας σε ρευτό στα πλούτη τους, μπορούσαν, αν χρειαζόταν, να φύγουν δίχως να χάσουν τα πάντα. Επι πλέον, στην ραγδαία επεκτεινόμενη οικονομία της δυτικής Ευρώπης ήταν μόνιμη και επιτακτική η ανάγκη για πίστωση. Το Κανονικό Δίκαιο απαγόρευε στους χριστιανούς να δανείζουν χρήματα με τόκο – πράγμα που στιγματίστηκε με τ’ όνομα τοκογλυφία. Οι Εβραίοι, που φυσικά δεν τους αφορούσε η απαγόρευση, ενθαρρύνονταν και μέχρι αναγκάζονταν από τις αρχές να δανείζουν τα χρήματά τους με εγγυήσεις και τους συστηνόταν να εκτελούν την απαραίτητη αυτήν λειτουργία.

Ο δανεισμός χρημάτων από τους Εβραίους, όμως, είχε μόνο παροδική σημασία για την μεσαιωνική οικονομική ζωή. Καθώς αναπτυσσόταν ο καπιταλισμός, οι ίδιοι οι χριστιανοί ολοένα και πιο αποφασιστικά αγνοούσαν την απαγόρευση να δανείζουν χρήματα. Ήδη περί τα μέσα του 12ου αιώνα, οι κεφαλαιοκράτες των Κάτω Χωρών έκαναν μεγάλα δάνεια με τόκο και οι Ιταλοί ήταν εξαίρετοι τραπεζίτες. Τους ανθρώπους αυτούς αδυνατούσαν να τους ανταγωνιστούν οι Εβραίοι.

Πόλεις, φεουδάρχες και βασιλείς φορολογούσαν βαριά τους Εβραίους – συχνά η συνεισφορά των Εβραίων στο βασιλικό θησαυροφυλάκειο ήταν δεκαπλάσια απ’ όση δικαιολογούσε ο αριθμός τους. Για μιαν ακόμα φορά, οι Εβραίοι βρέθηκαν σε απελπιστικά μειονεκτική κατάσταση. Μονολόγοι εβραίοι δανειστές χρημάτων ως άτομα κατόρθωναν κάθε τόσο, ιδίως στις καθυστερημένες χώρες, να μαζέψουν πολύ μεγάλες περιουσίες, η αυθαίρετη φορολογία πολύ σύντομα τους ξανάριχνε στην φτώχεια. Και οι πλούσιοι Εβραίοι δεν ήταν ποτέ πολλοί: οι περισσότεροι ήταν αυτό που θα λέγαμε σήμερα κατώτερη μεσαία τάξη, ενώ πολλοί ήταν γνήσιοι φτωχοί. Περί τα τέλη του Μεσαίωνα, υπήρχε πολύ λίγος εβραϊκός πλούτος στην βόρεια Ευρώπη για να συμμετάσχει στην τρομερή ανάπτυξη που ακολούθησε την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου…

Ιδεολογία 5 (ειδική αναφορά)

Τρίτη 8 Γενάρη. Τι σημασία έχουν αυτά τα “παλιά” σήμερα; Μεγάλη. Κατ’ αρχήν σκιαγραφούν πειστικά αφενός τον παρανοϊκό πυρήνα του χριστιανισμού σαν θρησκείας· και αφετέρου το μεγάλο χρονικό / ιστορικό βάθος των μαζικών εγκλημάτων κατά των ευρωπαίων εβραίων.

Επιπλέον, θα χρειαζόταν μικρή μόνο προσπάθεια για να αντικατασταθούν οι παλιές κατηγορίες κατά των εβραίων με τις τωρινές κατηγορίες κατά των μουσουλμάνων. Ο πραγματικός αντισημιτισμός αιώνων διευρύνθηκε ή μετασχηματίστηκε (επειδή έχει πάντα την ίδια καταγωγή: την χριστιανική, λευκή, πρωτοκοσμική ιδεολογική παράνοια) και τώρα πια, με την ίδια αυθαιρεσία που κατηγορούσε άλλοτε τους εβραίους ότι “πίνουν αίμα παιδιών”, κατηγορεί τους μουσουλμάνους ότι “δέρνουν τις γυναίκες τους”.

Ο πρακτικός ρόλος (και η βία) των πρωτοκοσμικών ιδεολογιών (παραφυάδες ενός γενικά κοινού ρεύματος) δεν έχει εκλείψει καθόλου. Και ο αντεστραμμένος αντισημιτισμός είναι, ακριβώς, μια τέτοια παραφυάδα.

Τείχη – όχι τύχη…

Δευτέρα 7 Γενάρη. Τι είναι τόσο σημαντικό στο ψοφιοκουναβικό τείχος κατά μήκος των αμερικανο-μεξικανικών συνόρων, ώστε να καταλήγει σε ένα μελόδραμα (ήδη 2 βδομάδων) κυβερνητικής μισοπαράλυσης; Προφανώς οι υποστηρικτές του τείχους προσπαθούν να εκβιάσουν την συμπαράσταση των αμερικάνων δημόσιων υπάλληλων που βρίσκονται σε υποχρεωτική άδεια εξαιτίας των διακομματικών διαφωνιών. Όμως και πάλι: τι είναι αυτό που αξίζει τόσο μελόδραμα;

Το ψόφιο κουνάβι δείχνει προς τα ισραηλινά τείχη στη δυτική Όχθη, και την αποτελσματικότητά τους. Ίσια ίσια για να θυμίζει (σ’ όσους βολεύονται να το ξεχνάνε) ότι στην Παλαιστίνη δρα, σε βάρος των ιθαγενών, ένα είδος “εργαστηρίου” παγκόσμιας απεύθυνσης. Ωστόσο δεν είναι τα ισραηλινά τείχη μοναδικά στον καπιταλιστικό πλανήτη. Απ’ τα τουρκοσυριακά ως πολλά απ’ τα ευρωπαϊκά (και ενδοευρωπαϊκά) σύνορα, “έξυπνα” τείχη ή/και “έξυπνοι” φράκτες σηκώνονται – έναντι ενός “εχθρού” για τον οποίο η πρέπουσα αναπαράσταση είναι “στίφη βαρβάρων”…

Υπάρχει μια ασυμμετρία εδώ, που έχει προεκτάσεις. Τα πιο υπερεξοπλισμένα από στρατιωτική, αστυνομική, ιδεολογική και νομική άποψη καπιταλιστικά καθεστώτα του πλανήτη παριστάνουν πως κινδυνεύουν από “εισβολές” πεζών· μερικές φορές και ξυπόλυτων. Για παράδειγμα, την ίδια ώρα που η Ουάσιγκτον δηλώνει θορυβημένη απ’ το πυραυλικό πρόγραμμα της Μόσχας ή και της Τεχεράνης (άρα για έναν θανάσιμο κίνδυνο που θα έρθει “από ψηλά”, αόρατος, με υπερηχητικές ταχύτητες) προσπαθεί να πουλήσει στο πόπολο μια απειλή στεριανή, που έρχεται με τα πόδια, φορτωμένη με τα ελάχιστα χρειώδη, κρατώντας στην αγκαλιά μωρά…

Πρόκειται για την κατασκευή ενός “κινδύνου”, μιας “απειλής” αρχαϊκού είδους. Που έχει στόχο να κουρντίσει τα πιο ανεπεξέργαστα, πρωτόγονα ένστικτα “εδαφικής απειλής” (ή, ανάποδα, εδαφοκυριαρχίας) μέσα στους υποτιθέμενα υπεραναπτυγμένους (και απο κάποιες απόψεις απο-εδαφικοποιημένους) πρωτοκοσμικούς πληθυσμούς. Οι οποίοι αν κινδυνεύουν από κάτι πραγματικά είναι τα τροχαία, οι ηλεκτρονικοί ιοί και οι υποκλοπές των προσωπικών δεδομένων τους… Η αναπαράσταση μιας τέτοιας “εισβολής” (και μάλιστα από άοπλους) πάει πίσω πολλούς αιώνες – στις προκρατικές εποχές των μετακινήσεων πληθυσμών.

Γίνεται εδώ μια βρώμικη αλλά λεπτή ιδεολογική εκστρατεία: αν τα τείχη ή οι φράκτες είναι η μορφοποίηση της «ασφάλειας» τότε τα κριτήρια των πληθυσμών για το τι είναι «ασφάλεια» και τι όχι πρέπει να γυρίσουν πίσω πολλούς αιώνες, στην κατάσταση των ανθρώπινων κοπαδιών, της αγέλης, και των αγελαίων πανικών. Αν ο κίνδυνος μορφοποιείται στον ξυπόλυτο πεζό, τότε μέχρι αυτήν την αναπαράσταση επιτρέπεται να φτάνει η «ίδια» αντίληψη των πρωτοκοσμικών για το τι τους απειλεί. Όλα τα υπόλοιπα πρέπει να αφεθούν, χωρίς γνώμη και χωρίς συνείδηση, στα χέρια των κρατικών, παρακρατικών, επιχειρηματικών μηχανισμών.

Πρόκειται, λοιπόν, για μια επίμονη (και μέσα απ’ την επανάληψη διδακτική) υποτίμηση της ατομικής και συλλογικής αντίληψης των σύγχρονων απειλών. Μια σχεδιασμένη και εκβιασμένη οπισθοχώρηση στο νηπιακό στάδιο της σκέψης (ατομικής και συλλογικής), όπου τα κάγκελα του κρεβατιού προσφέρουν σιγουριά.

Πρόκειται για την ασφαλίτικη, μπάτσικη εκδοχή / συμπλήρωμα του tittytainment…

Negative attitude forbidden…

Δευτέρα 7 Γενάρη. Την ίδια ώρα που στο ψοφιοκουναβιστάν υπάρχει μια κάποια αμφιθυμία σε σχέση με την κατασκευή ενός «ισραηλινού τύπου» τείχους στα σύνορα με το μεξικό (το ψόφιο κουνάβι ίσως κάνει μια μικρή υποχώρηση, και αντί για μπετόν βολευτεί με συρματόπλεγμα, με φράχτη δηλαδή – αλλά με όλα τα υπόλοιπα γκάτζετ στη θέση τους), το αμερικανικό νομοθετικό ετοιμάζεται να ψηφίσει διακομματικά (αν και όχι με εντυπωσιακή πλειοψηφία) ένα νόμο που θα επιτρέπει στην αμερικανική κυβέρνηση να κόβει τις σχέσεις της (οικονομικές προφανώς) με όποια εταιρεία συμμετέχει στο μπουκοτάζ κατά του απαρτχάιντ ισραηλινού καθεστώτος. Φαίνεται πως από πολλές απόψεις αυτό θεωρείται σημαντικότερο απ’ την μερική παράλυση των δημόσιων υπηρεσιών στις ηπα – κι έτσι οι «συμμαχία των προθύμων» σπεύδει ώστε αυτός να είναι ο πρώτος act του 2019.

Κάποιος θα έλεγε “και τι μας νοιάζει τι κάνουν και τι παθαίνουν οι αμερικανικές επιχειρήσεις;” Αστείο! Τίποτα δεν θα πάθουν!!! Προφανώς το ζήτημα αφορά πολύ περισσότερα απ’ τις επιχειρήσεις! Αφορά πανεπιστήμια, αφορά δήμους… Αφορά τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό – για όποιον δεν το κατάλαβε! Αν ο νόμος περάσει (όλα δείχνουν ότι έτσι θα συμβεί) θα είναι κάτι σαν την «μητέρα όλων των απαγορεύσεων» κατά του κινήματος BDS. Φυσικά υπάρχουν μαχητικοί αντίπαλοι μιας τέτοιας νομοθεσίας και εκτός BDS. «Επώνυνοι» και «ανώνυμοι» – και όχι λίγοι. Οπότε η υπεράσπιση ενός εξώφθαλμα ρατσιστικού καθεστώτος σαν το ισραηλινό, γίνεται ήδη κεντρικό σημείο αναφοράς· αναφοράς και «σχάσης» στο εσωτερικό της αμερικανικής κοινωνίας.

Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο στο usa. Φαίνεται όμως ότι τώρα, σε μια κλυδωνιζόμενη και με όλο και λιγότερη «αυτοπεποίθηση» πρώην μόνη υπερδύναμη, η ίδια η απαγόρευση της έμπρακτης κριτικής σ’ ένα φασιστικό καθεστώς (αντίθετη με την συνταγματική ιστορία των ηπα, με την οποία οι αμερικάνοι έχουν κόλλημα…) θα έχει τα αντίθετα αποτελέσματα απ’ ότι επιδιώκει. Θα συμβάλει, δηλαδή, στην αντι-ιμπεριαλιστική ριζοσπαστικοποίηση ενός τμήματος των αμερικάνων· που ως τώρα ήταν απλά «ανθρωπιστές» σε ότι αφορά τους παλαιστίνιους.

Κάποιοι μιλάνε για «νέο μακαρθισμό». Υπάρχουν τέτοια στοιχεία, αλλά είναι σ’ ένα διαφορετικό ιστορικό περιβάλλον…

Η εφεύρεση της “μεσαίας τάξης” (ειδική αναφορά)

Κυριακή 6 Γενάρη. Στα τέλη της δεκαετίας του ’80 και ακόμα εντονότερα απ’ τις αρχές της δεκαετίας του ’90 και μετά, σημαντικοί ιδεολογικοί (και όχι μόνο) μετασχηματισμοί άρχισαν να γίνονται (μερικές φορές επιβλήθηκαν ακαριαία) στο βόρειο ημισφαίριο του καπιταλιστικού κόσμου. Ειδικά στην (δυτική) ευρώπη, στην (βόρεια) αμερική, και στην ιαπωνία. Η προσεκτική έρευνα μπορεί να δείξει την αλυσίδα των εξελίξεων και μέσα σ’ αυτήν τι ήταν αιτία και τι αποτέλεσμα. Ωστόσο, λόγω μεγέθους, μια τέτοια ανάλυση ξεπερνάει τα περιθώρια χώρου της ασταμάτητης μηχανής.

Επι τροχάδην ένας κατάλογος, χωρίς αιτιακή αξιολόγη: Η ανάπτυξη του τριτογενούς καπιταλιστικού τομέα, δηλαδή πολλών ειδών εξαρτημένης, μισθωτής εργασίας που έμοιαζαν να διαφέρουν (αισθητικά αλλά και, κάποιες φορές, οργανωτικά) απ’ τις δουλειές στον πρωτογενή (αγρο/κτηνοτροφία) και στον δευτερογενή (βιοτεχνία, βιομηχανία, ορυχεία, λιμάνια, μεταφορές, κατασκευές)… Η κατάρρευση του “ανατολικού μπλοκ” και, σύμφωνα με τις κυρίαρχες αναπαραστάσεις, η εξαφάνιση του “κομμουνιστικού κινδύνου” (ο οποίος, ρητά ή άρρητα, ήταν εργατικός)… Η “νίκη του νεο-φιλελευθερισμού” (άρα και όλων των ιδεολογικών του αποσκευών) και, επιπλέον, η ανιστόρητη διάδοση της “είδησης” περί τέλους της ιστορίας… Η εκτόξευση της κατανάλωσης ως δημιουργού “ταυτότητας” (ατομικής κατά κύριο λόγο) ακόμα κι αν επρόκειτο για κατανάλωση με δανεικά… Η μαζική είσοδος στην ευρωπαϊκή αγορά εργασίας μεταναστών / μεταναστριών απ’ το πρώην “σοσιαλιστικό μπλοκ”, εκατομυρίων ανδρών και γυναικών που αντιμετωπίστηκαν όχι σαν εργάτες / εργάτριες αλλά σαν οι φουκαράδες ηττημένοι του 3ου παγκόσμιου (“ψυχρού πολέμου”)… Διάφορες θεωρητικές κατ’ αρχήν δοξασίες για το “τέλος του προλεταριάτου” εξαιτίας των (αναμενόμενων) τεχνολογικών εξελίξεων…

Όλα αυτά μαζί (ας το επαναλάβουμε: τα αναφέρουμε επιγραμματικά!) απετέλεσαν βασικά συστατικά της κατασκευής (ή της ανακατασκευής) δύο εννοιών – ζήτημα που ήταν, και αποδεικνύεται ως σήμερα, στρατηγικής σημασίας για την καπιταλιστική ευρρυθμία. Ο ένας ήταν η επέκταση της έννοιας “μεσαία τάξη”. Ιστορικά η “μεσαία τάξη” ήταν το μεγαλύτερο μέρος της αστικής τάξης και συναπαρτιζόταν από σπουδαγμένους σε πανεπιστήμια ελεύθερους επαγγελματίες διαφόρων ειδών, υψηλόβαθμα στελέχη του κρατικού ή του ιδιωτικού τομέα, και διαφόρων ειδών “μεσαίου” μεγέθους εργοδότες. Και πάλι ιστορικά διακριτοί απ’ την “μεσαία τάξη” (ή “μεσαίο στρώμα της αστικής τάξης”) ήταν οι μικροαστοί· και, φυσικά, η εργατική τάξη.

Με την ανακατασκευή της η (νέα) “μεσαία τάξη” ορίστηκε έτσι ώστε να συμπεριλαμβάνει σχεδόν τους πάντες. Όχι, υποχρεωτικά, με οικονομικά κριτήρια (επειδή κάτι τέτοιο θα ήταν χοντροκομμένο). Σίγουρα με ιδεολογικά. Για παράδειγμα ο μικροαστός του τέλους του 20ου αιώνα (ας πούμε: ιδιοκτήτης ενός επαρχιακού συνεργείου επισκευής αυτοκινήτων· ή ενός φορτηγού μεταφορών· ή, ακόμα πιο απλά: ο μισθωτός ιδιοκτήτης ενός ι.χ. και ενός σπιτιού προς ιδιοκατοίκηση) “βαφτίστηκαν” μεσαία τάξη επειδή, κυρίως, ιδεολογικά και πολιτιστικά ήταν (ή έπρεπε, ή ήθελαν να είναι) καταναλωτές των status symbols, των ηθών και των συμπεριφορών της “μεσαίας τάξης”.

Έτσι ορισμένη η post modern «μεσαία τάξη» δεν έπαψε να διογκώνεται στα ‘90s, ακόμα και (συχνά κυρίως με) δάνεια διαφόρων ειδών: εφόσον μπορούσε κανείς να φτάσει ή να αγγίξει ένα «ικανοποιητικό» επίπεδο κατανάλωσης, ήταν (αυτονόητα!) «μεσαία τάξη» – ακόμα κι αν για να φτάσει σ’ αυτήν την επιτυχία είχε υποθηκεύσει το σύνολο της ζωής του και των όποιων ισχνών ιδιοκτησιών του… Ταυτόχρονα ανακηρύχτηκε πανηγυρικά και με κάθε επισημότητα (οι σχετικές δηλώσεις «ειδικών» και «πολιτικών» ήταν η μόνιμη χρυσή βροχή…) σαν «η σπονδυλική στήλη της δημοκρατίας»: αυτή η μυθική «μεσαία τάξη» ήταν που ευνοούσε την πολιτική σύγκλιση των καθεστωτικών κομμάτων γύρω από ένα εξίσου μυθικό «κέντρο». Το «κέντρο» έγινε για τα ‘90s και τα ‘00s ο πολικός αστέρας της “δημοκρατικής πολιτικής ζωής”. Και τα κόμματα του “δημοκρατικού τόξου” αυτής της “πολιτικής ζωής” έπρεπε, με τις μικροδιαφορές / μικροπαραλλαγές μεταξύ τους, να ορκίζονται σ’ αυτό το “κέντρο”. Έτσι, στη θέση των πολιτικών όρων “δεξιά” και “αριστέρα” (που ήταν, υποτίθεται, αντίπαλες μεταξύ τους) κατασκευάστηκαν οι όροι “κεντροδεξιά” και “κεντροαριστέρα”. Με προσανατολισμό και σταθερό σημείο αγκύρωσης το “κέντρο”… Σαν κυβερνητικές αποφύσεις του.

(φωτογραφία: Χθες, καμαρωτοί. Με τους μπερέδες τους, τα μπάτσικα στο κεφάλι… Τώρα το που τα πήραν τα παράσημα μη ρωτήσετε…)

Η εξαφάνιση της εργατικής τάξης (ειδική αναφορά)

Κυριακή 6 Γενάρη. Συμπληρωματική και στρατηγικής σημασίας ήταν η εξαφάνιση του όρου “εργατική τάξη”. Στην ιστορική φάση που άρχιζαν ή/και εντείνονταν οι μετασχηματισμοί της 3ης βιομηχανικής επανάστασης, ό,τι συνέχισε να εννοείται (όλο και λιγότερο…) σαν “εργατική τάξη” στον καπιταλιστικό βορρά ήταν οι βιομηχανικοί εργάτες που συρρικνώνονταν σταθερά, τόσο σαν αριθμός όσο και σαν “βάρος” μέσα στη νέα σύνθεση της (υπαρκτής και πραγματικής μεν αλλά και ανομολόγητης) εργατικής τάξης, εξαιτίας της μετακόμισης πολλών βιομηχανιών στην μακρινή ασία· αλλά και της γενικής τριτογενοποίησης, του “τογιοτισμού” (όπως και όσο εφαρμόστηκε).

Αντίθετα, επανεμφανίστηκε δυναμικά ένας παλιός, γνωστός όρος, και διακριτικά ένας κάπως καινούργιος. Ο πρώτος ήταν η φτώχεια. Οι μόνιμες και επίμονες αναφορές στα “όρια φτώχειας” και στα ποσοστά “πάνω ή κάτω απ’ αυτά” ήταν κρίσιμο ιδεολογικό συμπλήρωμα της κατασκευής της διευρυμένης έννοιας της “μεσαίας τάξης”. Οι “φτωχοί” όχι μόνο δεν είναι “κοινωνική τάξη” αλλά ούτε θα έπρεπε να εννοούν τους εαυτούς τους έτσι! Θα ήταν σα να θέλουν να καθηλωθούν στη φτώχεια!!! Όχι. Οι “φτωχοί” και τα “όρια φτώχειας” έγιναν βασικά ιδεολογικά εργαλεία εκκαθάρισης του υποκειμενισμού της εργατικής τάξης, έγιναν “αντικειμενικές μετρήσεις” για να την μετατρέψουν σ’ ένα είδος “κοινωνικού θερμόμετρου”, μέσα στο οποίο ο καθένας και η καθεμιά μια έγνοια μόνο θα έπρεπε να έχει: το πως θα “ανέβει” ξεφεύγοντας (ατομικά / οικογενειακά) απ’ τις “παγίδες φτώχειας” (έτσι μας έλεγαν ξανά και ξανά) ώστε να πηδήσει στη “μεσαία τάξη”… Οι όροι “φτώχεια” κλπ ήταν το απαραίτητο συμπλήρωμα του πυρετού του (νεο)φιλελευθερισμού… Η “υποθερμία” του…

Ο καινούργιος όρος (γαλλικής προέλευσης αν δεν κάνουμε λάθος) ήταν “υποτάξη”. Αν και ποτέ δεν ορίστηκε με ακρίβεια, η “υποτάξη” είχε έμφαση στο “υπό-“. Και πρακτικά αφορούσε τους μετανάστες / τις μετανάστριες εργάτες / εργάτριες, ειδικά αν δεν “ενσωματώνονταν” (ούτε “συνδικαλιστικά”, ούτε “κομματικά”) ώστε να προσβλέπουν στο μεγάλο πλατώ της “μεσαίας τάξης” (ακόμα κι αν δυσκολεύονταν να το φτάσουν). Το “υπό-“ παρέπεμπε στο “υπόγειο”, δηλαδή σε θολές, μισοσκοτεινές κοινωνικές φιγούρες στις οποίες επ’ ουδενί δεν θα έπρεπε να αναγνωριστεί “νόμιμη” ταξική θέση! Ακριβώς επειδή την είχαν (: εργατική) αλλά, μέχρι να “βαπτιστούν” στα νάματα της όποιας (εθνικής ή παγκόσμιας) “μεσαίας τάξης”, θα έπρεπε να παραμένουν λίγο ή πολύ allien…

Για όσες / όσους αυτά τα έχουν ζήσει και τα ξέρουν στο πετσί τους το γενικό κοινωνικό σχήμα είναι εύκολα αντιληπτό: μια μαζική, εκτεταμένη “μεσαία τάξη” στο κέντρο του κοινωνικού χάρτη, που περιελάμβανε το μεγαλύτερο μέρος της παλιάς και της νέας εργατικής τάξης (μικροαστικοποιημένης μέσα απ’ την κατανάλωση όμως!!!), όλη την παραδοσιακή μεσαία τάξη (που, εν τω μεταξύ πύκνωνε από νεόπλουτους μικροαστούς)· στην μια μεριά η “ανώτερη τάξη” που αποτελούνταν όχι μόνο από τους ιδιοκτήτες επιχειρήσεων, αλλά και μετόχους τους, υψηλόμισθα στελέχη, τους πετυχημένους καλλιτέχνες / περσόνες, κλπ· και στην άλλη ένα ασαφές μόρφωμα, γεμάτο “ξένους”, “αποτυχημένους” (της κοινωνικής ανόδου), “παραβατικούς”, “ασύμβατους”, “ξεπερασμένους” και, εδώ ή εκεί, σταθερά μειούμενους βιομηχανικούς εργάτες και εργάτες κατασκευών, συνήθως “ανειδίκευτους” (σε σημαντικό βαθμό μικροαστικοποιημένους μέσα απ’ την πίστη τους στα εμπορευματικά είδωλα).

Το σχήμα αυτό, που διαδόθηκε μαζικά και επίμονα και έγινε ευχάριστα δεκτό απ’ τις μάζες των πρωτοκοσμικών, αν και ήταν βλακώδες για οποιαδήποτε σοβαρή ανάλυση, ήταν απλό, ελκυστικό, “περιεκτικό”. Και, κυρίως, ξεμπέρδευε με την “κομμουνιστική απειλή” όχι ελέω εξαφάνισης της ε.σ.σ.δ. και των δορυφορικών καθεστώτων της αλλά ελέω εξαφάνισης της αυτοτελούς υποκειμενικότητας της εργατικής τάξης. Εργάτες και εργάτριες συνέχισαν φυσικά να υπάρχουν, κατά εκατομμύρια, και μάλιστα να αυξάνονται (συμπεριλαμβάνουμε και τους λεγόμενους “υπάλληλους”) – μαζί με τις “νέες σχέσεις εργασίας”. Αν, όμως, ατομικά και συλλογικά ένοιωθαν “κάτι άλλο”, τότε η εργατική τάξη δι’ εαυτήν είχε εξαφανιστεί!

Ε, δεν χρειάζεται κάτι παραπάνω για την καπιταλιστική ευστάθεια!

Η κρίση… (ειδική αναφορά)

Κυριακή 6 Γενάρη. Το σχήμα έμοιαζε συμπαγές και ανθεκτικό, μια “αυταπόδεικτη αλήθεια” , όσο τέλος πάντων συμπαγή, ανθεκτικά και “αλήθειες” είναι τα καπιταλιστικά ιδεολογήματα…

Τότε δεν υπήρχε βέβαια ασταμάτητη μηχανή, υπήρχε όμως “σαμποτάζ” και “3η γενιά”. Ήταν εντελώς μοναχική δραστηριότητα (στα όρια της παρανομίας / εξόριας) το να ασχολείται κάποιος με την “αποδιάρθρωση” αυτής της “αυταπόδεικτης αλήθειας” μελετώντας τόσο την τότε (στα ‘90s …) υπόγεια εξελισσόμενη κρίση / αναδιάρθρωση όσο και την επερχόμενη κλιμάκωσή της. (Τα γραπτά ίχνη έχουν απομείνει σκόρπια σε διάφορες κούτες ανά την επικράτεια που απέξω γράφουν «παλιά έντυπα»….Ή «για ανακύκλωση»…)

Εκείνο που ήταν εφικτό να δει όποιος ενδιαφερόταν ήταν ότι αυτό το ιδεολογικό παραμύθι της «πλατιάς μεσαίας τάξης» διατρεχόταν από εσωτερικά χάσματα. Χάσματα – όχι «αντιθέσεις» με την συνειδητή έννοια. Χάσματα πολιτιστικά, ιδεολογικά, κλπ. Κυρίως όμως απ’ αυτό: μέσα στο ίδιο «κοινωνικό δοχείο», με τα ίδια υποτίθεται «χαρακτηριστικά», βρισκόταν δύο εντελώς διαφορετικές κοινωνικές καταστάσεις: αυτοί κι αυτές που μπορούσαν να συσσωρεύσουν (πλούτο, ιδιοκτησίες, προοπτικές, «άκρες») κι αυτοί κι αυτές που δεν μπορούσαν να συσσωρεύσουν (κατά κύριο λόγο μισθωτοί στα χαμηλά ή στη μέση της μισθωτής ιεραρχίας), αλλά ήταν, με διάφορους τρόπους, «καταναλωτές της στιγμής» και «αισιόδοξοι οραματιστές του μέλλοντος». Η διαφοροποίηση αυτή έγινε ακόμα πιο έντονη στο φόντο του μαζικού δανεισμού (καταναλωτικού, στεγαστικού, επιχειρηματικού, σπουδαστικού, κλπ). Δεν χρειαζόταν ιδιαίτερη φιλοσοφία (χρειαζόταν, πάντως, η εργατική παρατηρητικότητα): οι συνεπιβάτες στον «ιπτάμενο δίσκο» της «μεσαίας τάξης» θα διαλύονταν εξαιτίας των χρεών τους (απέναντι στο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο)· και του τρόπου που θα μπορούσαν να διαχειριστούν ή να μην διαχειριστούν όχι μόνο αυτά τα χρέη, αλλά και (κυρίως) όλες τις «επενδύσεις μέλλοντος» που είχαν κάνει πάνω σ’ αυτά!!!

Μ’ άλλα λόγια η περίφημη «μεσαία τάξη» είχε στο εσωτερικό της πολλή, πάρα πολλή εργασία· πολλή, πάρα πολλή εργατική τάξη· πολύ, πάρα πολύ απ’ αυτό που λέγεται «δεν έχω τίποτα άλλο εκτός απ’ την εργατική μου δύναμη» (σωματική ή/και διανοητική). Και απεριόριστη υποθήκευση όλων αυτών, ατομικά αλλά και μαζικά… Τα περιελάμβανε όμως τόσο καλά καμουφλαρισμένα ιδεολογικά, «διανοητικά», «αισθητικά», «ηθικά», ώστε όταν θα ερχόταν η στιγμή του «ξεκαθαρίσματος» θα συνέβαινε….

Τι θα συνέβαινε άραγε; Η αποκάλυψη, το ξεμασκάρεμα της πραγματικότητας; Ή μια ακόμα πιο συντριπτική, συνθλιπτική απόκρυψή της;

Η σκληρή πραγματικότητα 1 (ειδική αναφορά)

Κυριακή 6 Γενάρη. Από επιλογή και όχι από “τύχη” μιλήσαμε δημόσια κάποτε (σαν μητροπολιτικά συμβούλια αυτόνομων) για εκείνο που συνέβαινε ήδη: την προλεταριοποίηση τμημάτων της “μεσαίας τάξης”. Αν, μάλιστα, ήθελε να είναι κανείς ακριβέστερος θα μιλούσε, κυρίως, για την επανα-προλεταριοποίηση της επόμενης γενιάς μικροαστών (: μικροαστικοποιημένων μισθωτών / εργατών…) που είχαν σκαρφαλώσει σαν “λαθρεπιβάτες” (ας μας επιτραπεί ο όρος!) στον ιπτάμενο δίσκο της διευρυμένης “μεσαίας τάξης” – αλλά έτρωγαν πια κλωτσιές. Η κυρίως (αν και όχι η μοναδική) σκάλα της “λαθρεπιβίβασης” είναι βέβαια γνωστή: η μαζική “ανώτατη εκπαίδευση” με όλους τους αποπάνω ορόφους της, τις υποσχέσεις της…

Τι θα έκανε λοιπόν αυτό το μαζικό υποκείμενο που ποτέ στην ιστορία δύο αιώνων δεν υπήρξε σταθερά “αστικό” (και “δημοκρατικό”) με καμία σοβαρή έννοια, μόλις θα έχανε την “κοινωνική θέση” – ή, πράγμα που από πολλές απόψεις είναι ακόμα χειρότερο, την προοπτική μιας καλής και σταθερής θέσης στη “μεσαία τάξη”; Τι θα έκανε;

Θεωρητικά (για την όποια αναλυτική, πολιτική, και πάντα εργατική έρευνα που εξελίχθηκε, κάποια στιγμή, σε Sarajevo) δύο ήταν τα ενδεχόμενα. Είτε αυτό το υποκείμενο θα ξεφορτωνόταν, γρήγορα, ατομικά και συλλογικά, την φρικτή εσωτερίκευση της έκπτωσης· της “ματαίωσης των προσδοκιών”… Οπότε θα μελετούσε τις διαδικασίες “κοινωνικής ανόδου και καθόδου” κοιτώντας τες απ’ την καινούργια (έστω και ανεπιθύμητη…) εργατική, προλεταριακή κατάσταση… προκειμένου να συμβάλει στην ανασύνθεση των εργατικών / αντικαπιταλιστικών αρνησικυριών… Είτε θα κρατούσε και θα ανανέωνε (ενισχυόντάς τα μάλιστα) τα original ιστορικά μικροαστικά χαρακτηριστικά, παράγοντας και αναπαράγοντας «συγκινήσεις»: φθόνο, μνησικακία, φοβίες, ανασφάλειες, αδιαφορίες, επιθετικότητα κατά των πιο αδύναμων… κλπ.

Αρχές του 2019 πια και ξέρουμε τι έγινε και τι γίνεται ως τώρα. Το δεύτερο. Απ’ τα μαζικά φαινόμενα (τύπου «αγανακτισμένοι» α λα ελληνικά ως τα πρόσφατα «κίτρινα γιλέκα») που εκτοξεύονται στην υπόδειξη όχι «ζητημάτων εξουσίας» έτσι γενικά αλλά ζητημάτων πατερναλισμού της εξουσίας ειδικά έως αποκλειστικά… από τον μαζικό πρωτοκοσμικό ρατσισμό (απέναντι, φυσικά, στην Άλλη εργατική τάξη) και εθνικισμό, ως τις πολιτικές τους εκφράσεις, είναι ο «πληγωμένος μικροαστισμός» που εκδηλώνεται – ή ξερνάει. Ακόμα και των μισθωτών…

Η σκληρή πραγματικότητα 2 (ειδική αναφορά)

Κυριακή 6 Γενάρη. Θα πρέπει να παραδεχτούμε, πικρά, ότι οι ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους και του κεφάλαιου έκαναν “καλή δουλειά” επί 3 τουλάχιστον δεκαετίες· εδώ και μια γενιά τουλάχιστον. Η τελευταία τους επιτυχία είναι ότι διαφήμισαν και διαφημίζουν σαν “αντισυστημικές” τις ακροδεξιές εκφάνσεις του πληγωμένου μικροαστισμού – για να του δώσουν αυτοπεποίθηση κολακεύοντάς τον, και να του δώσουν ένα νόημα “επαναστατικό”, έξω και πέρα απ’ τα όρια της δομικής ιδιοτέλειάς του. Εννοείται πως οι μικροαστοί (συμπεριλαμβανομένων των μικροαστικοποιημένων μισθωτών) δεν έχουν ιδέα για το τι είναι το “σύστημα”· και σε κάθε περίπτωση ενστικτώδικα εκείνο που θέλουν είναι να επωφεληθούν απ’ αυτό – όχι να το καταστρέψουν! (Δεν χώθηκαν, στα μέρη μας, στο χρηματιστηριακό κόλπο;) Κολακεύονται όμως όταν ακούνε ότι η συγκινησιακή τους πανούκλα είναι κάτι “καινούργιο” ευρύτερης αξίας κι όχι το ίδιο που έβγαζαν πάντα όταν δεν υπήρχε ισχυρός εργατικός / ταξικός ανταγωνισμός για να τους βάζει στη θέση που ανήκουν κι αυτοί και οι προσδοκίες τους, δηλαδή … στο σύστημα!

Επιπλέον οι μικροαστοί, απ’ την θέση τους στον καπιταλιστικό κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας και της εξουσίας δεν ήταν ποτέ (ποτέ!) ικανοί να συνθέσουν οποιοδήποτε σχέδιο γενικής (κρατικής / καπιταλιστικής) χρήσης. Οι αστοί (όταν υπήρχαν) ναι, μπορούσαν να κάνουν και να επιβάλλουν σχέδια. Η τάξη μας (οργανωμένη) ναι, μπορούσε να κάνει αντι-σχέδια. Οι μικροαστοί ποτέ: σαν «ενδιάμεσοι» πάντα κοιτούσαν προς τα πάνω, και πάντα πατούσαν τους κάτω. Κι όταν αυτή η ατομική / οικογενειακή / συλλογική «στάση του μικροαστικού σώματος» έχανε την ισορροπία της λύσσαγαν.

Όταν οι μικροαστοί ασχολούνται με την μορφή κράτος «πληγωμένοι, θυμωμένοι, αγανακτισμένοι», είναι για να αναζητήσουν έναν πιο ευνοϊκό πατερναλισμό – απ’ την μεριά του κράτους και του κεφάλαιου. Όταν οι φασιστικές πολιτικές τους εκφράσεις λένε ότι «νοιάζονται για τους φτωχούς και τους άνεργους» εννοούν αυτό ακριβώς που κάνουν οι φασιστοκυβερνήσεις στην αυστρία και στην ουγγαρία: να δουλεύετε περισσότερο («για να περάσετε πάνω απ’ τα όρια φτώχιας»…) ή να δουλεύετε υποτιμημένοι μεν αλλά με «κρατική εγγύηση» – και έλεγχο. Κι όταν οι μικροαστοί κατηγορούν τις κυβερνήσεις ότι «υπηρετούν τις μεγάλες επιχειρήσεις» εννοούν: κάντε κάτι για να ξανα-ανέβουμε στον ιπτάμενο δίσκο της «μεσαίας τάξης». (Αφού, ως γνωστόν, όταν ήταν καθισμένοι εκεί, τις περσόνες αυτών των μεγάλων επιχειρήσεων είχαν σαν ινδάλματα: ήταν οι «πετυχημένοι»!..)

Γίνεται, λοιπόν, μια (όχι και τόσο κρυφή) ταξική επίθεση όταν οι πληγωμένοι και προδομένοι μικροαστοί εκδηλώνονται μαζικά· και είναι τέτοια η επίθεση (ταξική) ακόμα κι αν η δική μας τάξη είναι «ανύπαρκτη» (σα συλλογικό και αυτόνομο υποκείμενο). Οι στόχοι είναι δύο. Αφενός να μην συνειδητοποιήσει κανένα τμήμα των «ξεπεσμένων» και των «φουκαράδων» ότι ανήκουν στη νέα εργατική τάξη αφού ο καπιταλισμός είναι που την δημιουργεί αυτήν την τάξη κι όχι τα γούστα, οι «ατυχίες» ή οι φιλοδοξίες του καθενός! Αντίθετα, να μείνουν όλοι και όλες προσδεδεμένοι (και οι προσδοκίες τους επίσης) στο κράτος, σε κάποια πιο αυστηρή πατερναλιστικά (άρα και πιο βίαιη) μορφή του. Να μείνουν προσδεδεμένοι σ’ αυτό ακόμα κι αν είναι ανοικτά πολεμικό, ιμπεριαλιστικό…

Αφετέρου να απαγορευτεί (ακόμα και προληπτικά) ιδεολογικά και όπου χρειαστεί αστυνομικά οποιαδήποτε μορφή επανεμφάνισης, εν μέσω παρατεταμένης κρίσης / αναδιάρθρωσης, της εργατικής αυτονομίας· έστω και εν σπέρματι. Γιατί είναι αυτή που μπορεί να «λύσει όλα τα μάγια» της ιδεολογικής και πολιτικής καθήλωσης…

Η καθεστωτική πολιτική σαν τέχνη

Παρασκευή 4 Γενάρη. Εκδοτήρια εισιτηρίων ζωγραφιστά. Γιατί όχι και σταθμοί ζωγραφιστοί; Γιατί όχι και τραίνα ζωγραφιστά;

Ο τενεκεδένιος πρωθυπουργός ανέβηκε πίστα. Είπε ότι έκανε εγκαίνια του metro στη Σαλονίκη. Αλλά έκανε εγκαίνια σε μια (εφήμερη) έκθεση ζωγραφικής με θέμα «σταθμός μετρό». Η φιγούρα του παλιού πολιτευτή (που έταζε γεφύρια μαζί με τα ποτάμια τους και σχολεία μαζί με τα παιδιά τους) αναβαθμίστηκε. Τώρα έχει και ντεκόρ. Σκηνοθεσία.

Έγινε post – post modern. Δεν υπάρχει πραγματικότητα, ή δεν υπάρχει μόνο μία τέτοια. Υπάρχουν και οι «εναλλακτικές πραγματικότητες» – που θα έλεγε και το ψόφιο κουνάβι (πρωτοπόρο!). Τί σημασία έχει τι είναι τι; Σημασία έχει τι πουλιέται.

Κάθε εμπόριο για καλό…

(φωτογραφία: Μπροστά η λινάτσα με τα ζωγραφιστά εκδοτήρια, για τις ανάγκες των εγκαινίων – και πίσω το γιαπί.

Το τραίνο δεν θα σφυρίξει τρεις φορές. Σφυρίζει αδιάφορα…)