Κυριακή 19 Μάρτη. Η υπακοή στις εντολές του “πειραματιστή” (της επιστημονικής εξουσίας εν προκειμένω) ακόμα κι αν προκαλεί πόνο σε τρίτους δεν είναι όλο το θέμα. Γιατί έρχεται δεύτερη στη σειρά. Έχει προηγηθεί η υπακοή στην γοητεία (ή στην “ηθική ανωτερότητα”) της ίδιας εξουσίας όταν αυτή ψάχνει …. εθελοντές για το πείραμά της. Δίνοντας κάποια υλική (θα μπορούσε ακόμα να είναι να συμβολική) ανταμοιβή.
Όταν η (επιστημονική στο παράδειγμα) εξουσία δεν μοιράζει πόνο αλλά χαρά (και κάποια απολαβή) απαλλοτριώνοντας, ωστόσο, γλυκά και ανεπαίσθητα το “πολιτικό δικαίωμα” (αν μπορούμε να το πούμε έτσι) να αποφασίζει κανείς ξέροντας όσο το δυνατόν περισσότερα για τις συνέπειες της επιλογής του εκ των προτέρων, τι είναι αναμενόμενο μετά; Οι πειραματιστές θέλουν σαν “εθελοντές” ανθρώπινα όντα που είναι εκ των προτέρων αν-εύθυνα, εφόσον δέχονται να πάρουν – μέρος – σε – ένα – “πείραμα” αγνοώντας και αδιαφορώντας για το περιεχόμενό του, τους σκοπούς του, τους συντελεστές του. Μάλιστα η άγνοιά τους θεωρείται η ενδεδειγμένη προϋπόθεση.
Για να βρουν τέτοιους ασκούν το κύρος, την γοητεία, την έλξη, την πειθώ της (επιστημονικής) εξουσίας τους. Βάζουν λοιπόν στο input της πειραματικής τους διάταξης ανθρώπους ηθικά ανεύθυνους (έστω όσο χρειάζεται). Και τι λαμβάνουν στο output; Ανθρώπους ηθικά ανεύθυνους!!!
Είναι παράξενο; Δε νομίζουμε!
Το μόνο (αλλά καθόλου λίγο) που αλλάζει ανάμεσα στο input και στο output είναι ότι στην αρχή η ανευθυνότητα αποκρύβεται. Καμουφλάρεται. Θεωρείται επιστημονική προϋπόθεση (άρα σιωπηλά προϋπόθεση της εξουσίας) Ύστερα δεν εμφανίζεται ξαφνικά, γυμνή. Αλλά αμυντικά τροποποιημένη σε μετάθεση. Μετάθεση των ευθυνών (για τον πόνο που προκαλούν τα ηλεκτροσόκ) στους πειραματιστές που δίνουν τις εντολές. Η θωράκιση των εκτελεστών είναι αναμενόμενη: Εγώ; εγώ απλά υπακούω σε διαταγές.
Πράγματι έτσι είναι. Ποιο είναι όμως το εκ των προτέρων κίνητρο για να βρεθεί κανείς στη θέση απλά να υπακούει σε διαταγές; Είναι ο φόβος, για παράδειγμα, μιας σκληρής τιμωρίας που κάνει, στα καλά καθούμενα, κάποιους να προσφέρονται σαν εθελοντές σε άγνωστου περιεχομένου πειράματα; Η περίπτωση που ψάχνουμε δεν είναι τέτοια. Δεν είναι ο φόβος που φτιάχνει τέτοιου είδους εθελοντές. Είναι η όποια ανταμοιβή· και, κυρίως, η εξουσιαστική πειστικότητα. Η έλξη της «συμμετοχής σε ένα επιστημονικό πείραμα»…
Το συμπέρασμά μας; Οι σχέσεις εξουσίας δεν απανθρωποποιούν όταν προκαλούν πόνο. Αλλά από πολύ νωρίτερα: όταν προσφέρουν ανταμοιβές επικυρώνοντας την (ανεξέλεγκτη) ισχύ τους…
Αυτό σημαίνει ότι μπορεί κάποιος να πιαστεί αιχμάλωτος δια της βίας· και να κρατήσει ακέραιη μέσα του την άσβεστη επιθυμία να ακυρώσει αυτήν την μορφή εξουσίας, δραπετεύοντας. Όταν όμως προσφέρεται με την (όποια) θέλησή του στην αιχμαλωσία του (ηθική, διανοητική, συναισθηματική) τότε η άρνηση γίνεται πολύ πολύ πιο δύσκολη.
Οι εξουσίες δεν αιχμαλωτίζουν αποτελεσματικά και σε βάθος με απειλές, αλλά με υποσχέσεις. Δεν στερεώνονται με τιμωρίες, αλλά με κολακείες.