Κυριακή 19 Μάρτη. Τόσο το πρωτότυπο πείραμα του Στάνλεϊ Μίλγκραμ το 1961 (που έμεινε γνωστό με το όνομά του), όσο και η πρόσφατη επανάληψή του στην πολωνία, δείχνουν μεν ορισμένα πράγματα για την εθελοντική παράδοση στην (όποια εξουσία)… Έχουμε, ωστόσο, την εντύπωση ότι η παρουσίασή τους δεν λέει όλη την αλήθεια, αφήνοντας να αιωρείται μια ισχυρή δόση μεταφυσικής, τόσο για την “εξουσία” όσο και για την “πειθαρχία” σ’ αυτήν.
Και στις δύο περιπτώσεις προηγείται η πρόσκληση προς εθελοντές για ένα πείραμα· πιθανά με αμοιβή. Εννοείται ότι σε κανέναν δεν λέγεται κάτι για το είδος και το περιεχόμενο αυτού του “πειράματος”. Και η ερώτησή (μας) είναι αυτή: ποιος δέχεται, είτε έναντι χρημάτων είτε με οποιαδήποτε άλλη ανταμοιβή, να πάρει μέρος σε ένα “πείραμα” άγνωστου περιεχομένου, οργανωμένου από αγνώστους, για άγνωστο σκοπό, κλπ;
Την ερώτηση (και τις όποιες απαντήσεις) την θεωρούμε σημαντική επειδή εκείνος που δέχεται κάτι τέτοιο είναι προ-διατεθειμένος να υπακούσει στις “οδηγίες” (δηλαδή τις εντολές) του “πειραματιστή” – χωρίς να γνωρίζει εκ των προτέρων το περιεχόμενό τους. Και, κυρίως, χωρίς να νοιάζεται να βάλει σαν όρο της συμμετοχής του αυτήν την πρόγνωση.
Μοιάζει εξωφρενικό! Είναι, άραγε, εύλογο να υποθέσει κανείς ότι μπορεί κάποιος άγνωστος να σταματήσει 10 ή 100 άτομα στο δρόμο λέγοντάς τους θέλετε να πάμε κάπου; (αυτό και μόνον αυτό), θα σας πληρώσω γι’ αυτό – ε; Όχι, κάτι τέτοιο το θεωρούμε αδύνατο!
Συνεπώς η εν λευκώ προ-διάθεση που είναι κρίσιμη στην “προσφορά” εθελοντών για ένα άγνωστο πείραμα με άγνωστους σκοπούς με μια έννοια μόνο μπορεί να σταθεί: επειδή αυτοί που κάνουν την πρόσκληση αναγνωρίζονται εκ των προτέρων σαν “άνθρωποι κύρους”. Δηλαδή, στο πείραμα του Μίλγκραμ και στην επανάληψή του, επιστήμονες.
Προκύπτει λοιπόν ότι μια ορισμένη μορφή εξουσίας, η επιστημονική, έχει δουλέψει με επιτυχία εκ των προτέρων, έχει ασκηθεί με επιτυχία εκ των προτέρων, έχει εξασφαλίσει εκ των προτέρων την “τυφλή συναίνεση” των εθελοντών / πειραματόζωων στους (άγνωστους) σκοπούς του (άγνωστου) “πειράματος”. Μια συγκεκριμένη μορφή εξουσίας έχει, σα να λέμε, επικυρώσει εκ των προτέρων την εν λευκώ εξουσιοδότηση των “αποκάτω” στους “αποπάνω” στο να δίνουν αυτοί οι τελευταίοι οδηγίες (εντολές) και οι πρώτοι να τις εκτελούν· για “πειραματικούς” λόγους…
Τι δείχνει, τότε, η εκτέλεση του πειράματος τύπου Μίλγκραμ; Δείχνει ότι εάν εκ των προτέρων αναγνωριστεί εθελοντικά (χωρίς φόβο, χωρίς απειλές) σε μια εξουσία το δικαίωμα να είναι τέτοια, τότε μετά… αυτή η εξουσία αποδεικνύεται ότι είναι τέτοια!
Φυσικά θα υποστηρίξει κάποιος ότι μέχρι να αρχίσει να εξελίσσεται το “πείραμα” δεν υπάρχει κάποια υλική έκφραση της βαρβαρότητας της εξουσίας στην οποία έχει δοθεί απ’ την πριν το ελεύθερο, η συγκατάθεση να είναι τέτοια. Η αρχική έγκριση έχει δοθεί “χαριτωμένα” και “χαλαρά”: ναι είμαι εθελοντής (στο άγνωστο…) Οι ηθικές αναστολές ή και εναντιώσεις (έτσι λένε οι πειραματιστές…) θα έπρεπε να εμφανιστούν μετά· όταν η υπακοή στις εντολές τους προκαλεί πόνο σε τρίτους.
Ναι, ίσως. Ένα μέρος των εθελοντών (το αισθητά μικρότερο) ανακαλεί εκ των υστέρων την πρόθυμη συμμετοχή του στην διεξαγωγή του “πειράματος”, αρνούμενο από ένα σημείο και μετά να υπακούει στις εντολές… Όμως αυτό, εκτός απο μειοψηφική στάση, δεν φωτίζει την σχέση “αφέντη – δούλου” στο γενεαολογικό της εύρος.