Τρίτη 28 Αυγούστου. Με την γερμανία είμαστε αποφασισμένοι να δημιουργήσουμε ένα ανεξάρτητο ευρωπαϊκό ή γαλλο-γερμανικό χρηματοδοτικό εργαλείο που θα μας επιτρέψει να πάψουμε να είμαστε τα παράπλευρα θύματα των αμερικανικών διεθνών κυρώσεων…. Θέλω μια ευρώπη που θα είναι κυρίαρχη ήπειρος και όχι βάσσαλος, κι αυτό σημαίνει το να έχει εντελώς ανεξάρτητους χρηματοπιστωτικούς μηχανισμούς, που σήμερα δεν υπάρχουν.

Αυτά δήλωσε ο γάλλος υπ.οικ. Bruno Le Maire χτες σε συνέντευξη τύπου. Είναι κάτι σα συνέχεια παρόμοιων δηλώσεων του γερμανού υπ.οικ. Heiko Maas: σε μεγάλο βαθμό αφορά το προσπέρασμα του swift. Η αφορμή είναι οι αμερικανικές κυρώσεις κατά της Τεχεράνης. Οι αιτίες είναι πολύ πιο πλατιές: αφορούν, επίσης, τις οικονομικές σχέσεις με την Μόσχα, το Πεκίνο (αλλά, γιατί όχι; ακόμα και την Πγιονγκγιάνγκ) – με άλλα λόγια το ποιος κάνει κουμάντο στον πλανήτη.

Το swift (το όνομα είναι απ’ τα αρχικά του society for worldwide interbank financial telecommunication) είναι ο διεθνής μηχανισμός διακανονισμού των διασυνοριακών πληρωμών: διασυνδέει και διαχειρίζεται τις μεταβιβάσεις χρήματος μεταξύ 11.000 «οντοτήτων», από περισσότερα από 200 κράτη και ανεξάρτητες περιοχές. Η έδρα του είναι στο βέλγιο (όπως και του νατο…) και στο διοικητικό του συμβούλιο έχει ceo από 2 αμερικανικές τράπεζες (citigroup και j.p. morgan) που τροφοδοτούν την αμερικανική fed με τα στοιχεία που χρειάζεται για να μαστορεύει τις κυρώσεις.

Αυτό σημαίνει ότι η «ανεξαρτησία» που διακηρύσσουν γερμανοί και γάλλοι σημαίνει μηχανισμούς χρηματικών διαβιβάσεων στη διοίκηση των οποίων δεν θα συμμετέχουν εκπρόσωποι / πράκτορες των αμερικανικών τραπεζών· ή, σε κάθε περίπτωση, δεν θα μεταφέρονται στοιχεία αυτών των συναλλαγών στην Ουάσιγκτον. Όμως αυτό δεν θα είναι όλη η «απελευθέρωση». Γιατί η πρόσφατη εμπειρία δείχνει ότι ο αμερικανικός «πυρετός κυρώσεων» δεν εξαρτιέται αποκλειστικά απ’ το swift: οι απειλές σχετικά με τον nord stream 2 είναι σαφώς πιο «πολιτικές», και είναι αντίποινα που ξεπερνούν την δικαιοδοσία του swift…

Τρίτη 28 Αυγούστου. Η «ναυτεμπορική» είναι μια καθημερινή πρωϊνή εφημερίδα που απευθύνεται κατά κύριο λόγο σε στελέχη επιχειρήσεων, με ιδιαίτερη έμφαση τις ναυτιλιακές. Το να ανησυχεί, λοιπόν, για την παγκόσμια κυριαρχία του δολαρίου έχει το ενδιαφέρον του.

Με βάση τα στοιχεία που παραθέτει σε χθεσινό άρθρο, το δολάριο περαμένει μεν κυρίαρχο, αλλά με μια ελαφριά πτωτική τάση σαν διεθνές «αποθεματικό νόμισμα». Ενώ, δηλαδή, το τελευταίο τρίμηνο του 2016 κάλυπτε το 65,34% των αποθεματικών παγκόσμια, το φετεινό τρίμηνο Γενάρη – Μάρτη είχε πέσει στο 62,48%. Αν τα «αποθεματικά» είναι το κριτήριο, τότε ίσως το δολάριο (και μαζί του η fed και η Ουάσιγκτον) θα μπορούσε να ανησυχεί συγκρατημένα: το επόμενο αποθεματικό νόμισμα είναι το ευρώ (20,4%), το τρίτο στη σειρά το γιέν (4,8%) ενώ το φιλόδοξο γουάν μόνο το 1,4%.

Τα «αποθεματικά» είναι βασικά με την μορφή χρεωγράφων που έχουν εκδοθεί στο κάθε νόμισμα. Δεσπόζουσα θέση έχουν, φυσικά, τα «κρατικά ομόλογα» (και ακολουθούν τα εταιρικά). Τα δάνεια ενός κράτους (ή μιας επιχείρησης) μπορούν να θεωρηθούν “απόθεμα”, “κάσα”, αν αυτός που έχει δανειστεί θεωρείται αξιόχρεος. Αν, λοιπόν, το δολάριο έχει περίπου το 62,5% των παγκόσμιων «αποθεματικών», αυτό οφείλεται στο τεράστιο αμερικανικό δημόσιο χρέος, που βρίσκεται στα 21,3 τρισεκατομύρια δολάρια. Θα επανέλθουμε στη συνέχεια σ’ αυτό.

Υπάρχει, όμως, ένας άλλος δείκτης που δείχνει ότι πράγματι το δολάριο (και ότι αυτό σημαίνει) απειλείται σοβαρά. Είναι ο χάρτης των νομισμάτων που χρησιμοποιούνται στις διεθνείς οικονομικές σχέσεις. Εκεί το δολάριο έχει μόνο το 39,9% της «αγοράς», με το 35,7% να ανήκει στο ευρώ, το 3% στο γιέν, το 1,6% στο γουάν και το 19,8% σε άλλα νομίσματα (στα οποία περιλαμβάνονται η αγγλική λίρα, το ελβετικό φράγκο, το ρούβλι, κλπ).

Η χρήση του δολαρίου στις διεθνείς συναλλαγές πρόκειται να πέσει (ίσως όχι άμεσα και θεαματικά, αλλά θα πέσει) στο βαθμό που μια σειρά κράτη θα αυξήσουν την χρήση των δικών τους νομισμάτων στο μεταξύ τους εμπόριο. Κατά συνέπεια η «ηγεμονική θέση» του δολαρίου εξαρτιέται όλο και περισσότερο απ’ την λειτουργία του σαν «αποθεματικό νόμισμα»· ή, ειπωμένο διαφορετικά, απ’ την διάθεση των ανταγωνιστών του να συνεχίσουν να το δανείζουν αγοράζοντας τα ομόλογά του.

Εδώ, όντως, εμφανίζεται μια απειλητική τάση: η Μόσχα «ξεφορτώνεται» τα αμερικανικά ομόλογα με γρήγορους ρυθμούς, το ίδιο και η Άγκυρα· το Πεκίνο (που παραμένει ο μεγαλύτερος δανειστής των ηπα…) με μικρότερους· και, παραδόξως, στο «ξεφόρτωμα» των αμερικανικών κρατικών χρεωγράφων συμμετέχει και το Τόκιο. Αυτό το «ξεφόρτωμα» σημαίνει πώληση των αμερικανικών ομολόγων, μια ενέργεια που είναι κερδοφόρα αν αυτά έχουν «καλή τιμή» στην αγορά. Έτσι προχωράει στο βαθμό που δεν φαίνεται· που δεν αποτελεί, δηλαδή, έκφραση μιας γενικευμένης «κρίσης εμπιστοσύνης» προς τον αμερικανικό καπιταλισμό….

Τρίτη 28 Αυγούστου. Υπάρχουν λοιπόν σε εξέλιξη δύο διαφορετικές διαδικασίες. Απ’ την μια η παράκαμψη των ήδη θεσμοθετημένων ή αναγγελμένων αμερικανικών κυρώσεων, είτε κατά της Τεχεράνης, είτε κατά της Άγκυρας, είτε κατά της Μόσχας, είτε κατά οποιουδήποτε άλλου. Απ’ την άλλη ο περιορισμός της παγκόσμιας κυκλοφορίας του δολαρίου και, μαζί μ’ αυτήν, η ακύρωση της χρηματοπιστωτικής ηγεμονίας των ηπα (που έχει σχέση και με την στρατιωτική: η ένταση του στρατιωτικού εξοπλισμού των ηπα χρηματοδοτείται με δανεικά…)

Για το πρώτο ούτε το Παρίσι ούτε το Βερολίνο μπορούν να βασίζονται άμεσα σε ένα ευρωπαϊκό αντι-swift· θα χρειαστεί κάποιος χρόνος για να φτιαχτεί και να λειτουργήσει. Αντίθετα μπορούν να χρησιμοποιήσουν το έτοιμο κινεζικό αντι-swift (δηλαδή να κάνουν εμπόριο με την Τεχεράνη μέσω κινεζικών τραπεζών)… Ή τις ευρωπαϊκές «gateway banks» που κάνουν απευθείας συναλλαγές / πληρωμές όχι με βάση τους κωδικούς του swift αλλά τα iban των λογαριασμών, παρακάμπτοντας το swift…

Το δεύτερο είναι πιο αργή και πιο σύνθετη διαδικασία. Περιλαμβάνει, φυσικά, το «ξεφόρτωμα» των αμερικανικών ομολόγων απ’ τις κεντρικές τράπεζες, αλλά καθώς αυτό έχει το ρίσκο της υποτίμησής τους κάποια στιγμή, είτε αυτή η «στιγμή» θα είναι προσεκτικά προσχεδιασμένη· είτε εκείνοι που την «στιγμή» Χ θα έχουν ακόμα αρκετές ποσότητες αμερικανικών χρεωγράφων στα θησαυροφυλάκειά τους θα πρέπει να έχουν φροντίσει να έχουν και ικανές ποσότητες χρυσού… Για να στηρίξουν την (ανταλλακτική) αξία των δικών τους νομισμάτων, ώστε να μην παρασυρθεί απ’ την γρήγορη πτώση της (ανταλλακτικής) αξίας του δολαρίου.

Να, λοιπόν, το δυσοίωνο «σενάριο» – απ’ την ανησυχία της «ναυτεμπορικής»:

…Η παντοδυναμία του δολαρίου όμως δεν είναι μόνιμη. Ο Μπάρι Άιχενγκριν, καθηγητής οικονομικών στο Μπέρκλεϊ, περιγράφει στο Reuters ένα υποθετικό σενάριο απώλειας της κυριαρχίας του δολαρίου μακροπρόθεσμα. Καταλύτης για κάτι τέτοιο θα ήταν η ρήξη των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Αμερικής και των συμμάχων της.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις του καθηγητή Άιχενγκριν, εάν το δολάριο απολέσει το κύρος του ως ασφαλές καταφύγιο, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε μείωση 30% της παρουσίας του στα συναλλαγματικά αποθέματα των εταίρων, ποσοστό που υπολογίζεται ότι ισοδυναμεί με 750 δισεκατομύρια δολάρια. Και εάν κουνηθεί το πρώτο «πιόνι» στην παγκόσμια σκακιέρα, είναι πολύ εύκολο να πέσουν και τα υπόλοιπα…

Φυσικά ο καθηγητής κάνει μια αντιστροφή: πρώτα θα μειωθεί το δολάριο (τα αμερικανικά ή όποια άλλα δολαριακά χρεώγραφα) στα «συναλλαγματικά αποθέματα» και μετά θα προκληθεί η «κρίση στο κύρος του».

Κι έπειτα, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι όταν πέσει ένα πιόνι αναποδογυρίζει ολόκληρη η σκακιέρα!

(Ρωτείστε σκακιστές…)

Τρίτη 28 Αυγούστου. Οι νομισματικοί / εμπορικοί πόλεμοι δεν είναι κάτι καινούργιο!! Στο πρώτο μισό της δεκαετίας του ’90 για παράδειγμα, όταν ο ιαπωνικός καπιταλισμός ανέβαινε «άγρια» και το γιεν έδειχνε τα δόντια του στο δολάριο, η Ουάσιγκτον, μέσω διαφόρων διεθνών εμπόρων χρήματος και νομισμάτων, κήρυξε ανελέητο πόλεμο στο Τόκιο, προκαλώντας του σοβαρή κρίση. (Ήταν η εποχή που η ιαπωνική αυτοκινητοβιομηχανία είχε υπερφαλαγγίσει την αμερικανική μέσα στην ίδια την έδρα της, το usa, και όπου όχι το ψόφιο κουνάβι αλλά κοτζάμ πρόεδρος Κλίντον ταξίδεψε στο Τόκιο σαν πλασιέ των αμερικανικών θωρακισμένων αυτοκινήτων…. προσπαθώντας να πείσει την Yakuza, τις γιαπωνέζικες μαφίες δηλαδή, για την αξία τους… Ναι, είναι αλήθεια: έτσι ακριβώς έγινε!)

Ακόμα και η δημιουργία του ευρώ υπήρξε εξ αρχής πράξη πολεμική, παρότι το κίνητρο του Παρισιού που επέβαλε το «ενιαίο νόμισμα» στο Βερολίνο (μετά την ένωση των δύο γερμανιών) δεν ήταν ο ανταγωνισμός με το δολάριο αλλά η εξαφάνιση του μάρκου. Εκείνο που διαφοροποίησε τα ως τότε δεδομένα (επειδή άρχισε να οξύνεται ο ενδοκαπιταλιστικός ανταγωνισμός) ήταν η πιο πρόσφατη διεθνής ένταση της κρίσης, απ’ τα τέλη του 2008 και μετά. Κρίση που (θα το θυμήσουμε, κι ας είναι μάταιο) είχε χρηματοπιστωτική έκφραση· αλλά όχι και αιτίες.

Απο εκείνο το χρονικό σημείο και μετά, το ποιες τράπεζες θα άντεχαν, ποια νομίσματα διεθνούς χρήσης θα είχαν τα μικρότερα στραπάτσα και, κατά συνέπεια, ποιοι καπιταλισμοί θα μπορούσαν να ανασυνταχτούν γρηγορότερα επωφελούμενοι απ’ το global εμπόριο, έγινε ακόμα κρισιμότερο.

Απ’ το 2010 και μετά, όταν η «ελληνική κρίση» έδωσε την ευκαιρία στην Ουάσιγκτον να ποντάρει σε μια «κρίση αξιοπιστίας του ευρώ» το ελληνικό κόμμα της δραχμής στοιχήθηκε απόλυτα με τις αμερικανικές επιδιώξεις – κατ’ αρχήν αντικειμενικά και σε αρκετές περιπτώσεις και υποκειμενικά (στο Sarajevo γράψαμε και για τα δύο όταν και όπως έπρεπε). Η κύρια έως μοναδική πηγή «συμβουλών» και «παραινέσεων» προς την Αθήνα να φύγει απ’ το ευρώ (προκαλώντας αυτήν την τόσο χρήσιμη στο δολάριο κρίση διεθνούς αξιοπιστίας του ευρωπαϊκού νομίσματος…) ή/και «προβλέψεων» για «το τέλος του ευρώ» ήταν αμερικανικά και αγγλικά think tanks, αγγλοαμερικανικά μήντια παγκόσμιας εμβέλειας, αγγλοαμερικανικοί οίκοι αξιολόγησης και οι παρατρεχάμενοί τους – έως «ενσωματωμένες» οικονομολογικές περσόνες διαφόρων διαμετρημάτων, φτάνοντας μέχρι τους νομπελίστες Paul Krugman και Joseph Stiglitz. Η επιθυμία διάλυσης της ευρωζώνης εκδηλώθηκε τόσο κατηγορηματικά τότε, ώστε αποτελεί το νήμα που συνδέει τους «δημοκρατικούς» και «φιλολαϊκούς» ινστρούκτουρες εκείνης της περιόδου, απ’ το 2010 και μετά, με τον πιο εντατικό εμπορικό πόλεμο του ψόφιου κουναβιού και των αμερικάνων συντηρητικών σήμερα.

Αυτό είναι, τώρα, το δεδομένο: ένας πόλεμος που γινόταν ήδη κλιμακώνεται. Και, εξαιτίας της κλιμάκωσης, δείχνει (σε όποιον θέλει να τα δει) τα όριά του.