Κυριακή 7 Φλεβάρη. Δεν προβλήθηκε σαν “συνταρακτικο γεγονός”. Για τους ignorants δεν υπήρξε καν τέτοιο γεγονός. Από τους ιστορικούς του μέλλοντος όμως (αν υπάρχουν ακόμα τέτοιοι…) η 16η Γενάρη του 2021 μπορεί να μνημονεύεται σαν το προτελευταίο καρφί στο φέρετρο του αμερικάνικου imperium. Είναι η ημερομηνία της υπογραφής συμφωνίας ανάμεσα στην κεντρική κινεζική τράπεζα και το Swift, το σύστημα παγκόσμιας εκκαθάρισης διασυνοριακών εμπορικών ανταλλαγών, για την δημιουργία μιας (κοινής) θυγατρικής για την προώθηση της χρήσης του κινεζικού ψηφιακού νομίσματος στις διεθνείς συναλλαγές.
Η ημερομηνία σημαδεύει την «αρχή» αυτής της επιχείρησης. Που μια συνέχεια μέλλεται να έχει: το τέλος του κυρίαρχου ρόλου του αμερικανικού δολαρίου σαν κυρίως μέσου για το διεθνές εμπόριο και τις συναλλαγές, μάλλον γρήγορα παρά αργά· και το τέλος των «φτηνών δανείων» που ο υπόλοιπος καπιταλιστικός πλανήτης δίνει στις ηπα, συντηρώντας τες. Ναι: το αμερικανικό χρέος (σε δολάρια) θεωρείται «βιώσιμο» μόνο επειδή ο υπόλοιπος κόσμος δέχεται τα (σε δολάρια) αμερικανικά ομόλογα σαν αποθεματικό· κι αυτό επειδή σε δολάρια είναι μεγάλο ποσοστό των διεθνών συναλλαγών… Στις 16 Γενάρη, πριν μισό μήνα, μπήκε λοιπόν το προτελευταίο καρφί σ’ αυτήν την τόσο κρίσιμη νομισματική / ιμπεριαλιστική κυριαρχία του Joνυσταλεάν.
Μιας και ζούμε (και θα ζήσουμε ακόμα περισσότερο) σε ταραγμένους καιρούς, ένα σύντομο μάθημα ιστορίας σχετικά.
Η διεθνής υπεροχή του δολαρίου άρχισε να καθιερώνεται με το τέλος του Α παγκόσμιου πολέμου, εξαιτίας των δανείων που είχε δώσει η Ουάσιγκτον στο Λονδίνο και στο Παρίσι, που λογαριάζονταν και ήταν ακόμα μείζονες «ιμπεριαλιστικές δυνάμεις». Ως πριν τον Α παγκόσμιο πόλεμο υπήρχε ένα είδος «ηθικής δέσμευσης» μεταξύ των όποιων κάθε φορά συμμάχων ότι τα χρέη που είχαν δημιουργηθεί μεταξύ τους εξαιτίας του κοινού τους πολέμου, παραγράφονταν με το τέλος του και την νίκη. Επρόκειτο για παλιά παράδοση, που εντοπίζεται ήδη απ’ στην Βαβυλωνία, την δεύτερη χιλιετία π.Χ., στους νόμους του Hammurabi. Ο λόγος ήταν απλός: αν ο πιο ισχυρός της συμμαχίας συνέχιζε να απαιτεί απ’ τους συμμάχους του να πληρώσουν τα δανεικά που τους είχε δώσει θα τους οδηγούσε στη χρεωκοπία. Και δεν θα τους ξαναείχε συμμάχους αν τους χρειαζόταν μελλοντικά. Ίσως, μάλιστα, να τους είχε μετατρέψει σε εχθρούς του…
Τελειώνοντας όμως ο Α παγκόσμιος πόλεμος η Ουάσιγκτον αποφάσισε για τους συμμάχους της: τα δάνεια που σας έδωσα πρέπει να τα αποπληρώσετε – σε δολάρια! Υπήρχε ένας μακιαβελικός υπολογισμός πίσω απ’ αυτήν την πρωτοφανή απαίτηση, που πέταγε στα σκουπίδια τις παλιές «ηθικές»: ο ανερχόμενος αμερικανικός ιμπεριαλισμός ήθελε να κρατάει χαμηλά όχι μόνο τους αντιπάλους του αλλά και τους ευρωπαίους συμμάχους του. Και το να συνεχίζουν να χρωστάνε προσπαθώντας να αποπληρώσουν αυτά τα πολεμικά χρέη ήταν ο ασφαλής «ειρηνικός τρόπος» να μείνουν «υπό». Παρίσι και Λονδίνο δεν αντέδρασαν σ’ αυτήν την αμερικανική απαίτηση. Απλά την μετέφεραν: Αν είναι να πληρώσουμε τα χρέη μας, σαν νικητές, στις ηπα, τότε οπωσδήποτε η ηττημένη γερμανία θα πρέπει να πληρώσει τις «πολεμικές αποζημιώσεις» της. Επίσης σε δολάρια! Για να βρίσκει δολάρια η ηττημένη γερμανία (την οποία η Ουάσιγκτον δεν ήθελε κατεστραμμένη, έτσι ώστε να παραμείνει αντίπαλο δέος του Λονδίνου και του Παρισιού) τα αμερικανικά αφεντικά έκαναν εισαγωγές απ’ την γερμανία – πληρώνοντας σε δολάρια, με τα οποία στη συνέχεια το Βερολίνο ξεχρέωνε. Δημιουργήθηκε έτσι ένα τετράγωνο κυκλοφορίας του δολαρίου μεταξύ των σημαντικότερων τότε καπιταλιστικών / ιμπεριαλιστικών κρατών: Ουάσιγκτον > Βερολίνο, Βερολίνο > Παρίσι και Λονδίνο, Παρίσι και Λονδίνο > Ουάσιγκτον. Το δολάριο διεθνοποιούνταν μέσα από χρέη· και ο αμερικανικός καπιταλισμός χόρευε…
Αλλά η κρίση / κατάρρευση του 1929, αρχικά στις ηπα, διέκοψε αυτήν την κυκλοφορία. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό. Η γερμανία χρεωκόπησε βουλιάζοντας σ’ έναν υπερ-πληθωρισμό ακριβώς εξαιτίας της πληρωμής αυτών των υπέρογκων αποζημιώσεων την οποία έπρεπε παρά την διεθνή κρίση να συνεχίσει· και οι ναζί αναδύθηκαν απ’ αυτήν την καταστροφή σαν «σωτήρες». Ακολούθησε ένας ακόμα παγκόσμιος πόλεμος, ο δεύτερος στη σειρά…
Την ίδια ακριβώς προσέγγιση είχε η Ουάσιγκτον και πλησιάζοντας το τέλος του Β παγκόσμιου. Ο άμεσος εχθρός της δεν ήταν η Μόσχα αλλά το (ακόμα αυτοκρατορικό / ιμπεριαλιστικό) Λονδίνο. Πέρα απ’ τα χρέη που είχε συσσωρεύσει το αγγλικό βασίλειο στη διάρκεια του πολέμου, ένα ακόμα δάνειο εκ μέρους της Ουάσιγκτον, το 1946, για «την ανοικοδόμηση», έδωσε την χαριστική βολή. Για να εκπληρώσει τους όρους του δανείου το αγέρωχο Λονδίνο διάλυσε ό,τι είχε μείνει απ’ την αυτοκρατορία, και μαζί, υποχρεωτικά, «την ζώνη της στερλίνας» στο διεθνές εμπόριο. Το δολάριο απέκτησε το μονοπώλιο του βασικού μέσου διεθνών συναλλαγών: το νόμισμα ήταν δεμένο με σταθερή ισοτιμία με τον χρυσό που το αμερικανικό κράτος είχε συγκεντρώσει σαν «ασφαλές καταφύγιο» απ’ τους ευρωπαϊκούς καπιταλισμούς στη διάρκεια του Β παγκόσμιου, και ήταν το μόνο τέτοιο. Συνεπώς οι συναλλαγές σε δολάριο ή η αποθεματοποίησή του ήταν τόσο στοιβαρές πράξεις όσο αν αφορούσαν χρυσάφι.
Στα τέλη της δεκαετίας του ’60 και στις αρχές της δεκαετίας του ’70, για να χρηματοδοτήσει η Ουάσιγκτον τον πόλεμό της στην ανατολική ασία (βιετνάμ) έγινε από κράτος δανειστής κράτος δανειζόμενο. Τυπικά αυτό θα έπρεπε να αδυνατίσει σοβαρά την αξία των εγγυήσεων που ως τότε συνόδευαν το δολάριο. Το 1972 έσπασε την σταθερή ισοτιμία του δολαρίου με τον χρυσό, για να μπορεί να τυπώνει κατά βούληση νόμισμα. Ξαφνικά, χωρίς την άγκυρα του χρυσού, το δολάριο έγινε «ένα νόμισμα που επέπλεε». Fiat money. Θα συνέχιζε την προηγούμενη μονοκρατορία του; Θα εξακολουθούσε να είναι αποθεματικό νόμισμα για τις κεντρικές τράπεζες του υπόλοιπου πλανήτη;
Η απάντηση δόθηκε γρήγορα: ναι. Γιατί; Επειδή οι αμερικανικές κυβερνήσεις φρόντισαν να συνδέσουν το δολάριο με το πετρέλαιο, πείθοντας κυρίως τους παραγωγούς της μέσης Ανατολής (αραβικά βασίλεια αλλά και το περσικό…) να τιμολογούν το πετρέλαιο αποκλειστικά και μόνο σε δολάρια. Αφού μόνο με δολάρια μπορούσε να αγοράσει κανείς πετρέλαιο το αμερικανικό νόμισμα παρέμεινε αποθεματικό. Και εξακολούθησε να έχει τον πρώτο και κυρίως λόγο στις διεθνείς συναλλαγές. Αυτή η ηγεμονία / διαρκής κυκλοφορία εξακολούθησε, επιπλέον, να επιτρέπει στην Ουάσιγκτον την χρηματοδότηση των πολέμων της. Τώρα πια όλοι όσοι δανείζονταν (εκτός των ηπα…) έπρεπε να πληρώνουν τα χρέη τους, κι αν δεν μπορούσαν χρεωκοπούσαν επιτρέποντας σε αμερικανικές ή και δυτικές εταιρείες να κανιβαλίσουν οτιδήποτε είχε αξία στην επικράτεια των χρεωκοπημένων.
Το ιαπωνικό γιέν αρχικά και στη συνέχεια η δημιουργία του ευρώ, σαν ενιαίου νομίσματος ενός μπλοκ καπιταλισμών, ήταν αμφισβητήσεις της δολαριακής ηγεμονίας. Το πρώτο το τσάκισε η Ουάσιγκτον στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Το δεύτερο όχι με τον ίδιο άμεσο τρόπο. Αλλά η ανατροπή όλων των «ισορροπιών» ενός αιώνα έρχεται τώρα. Με την συνδυασμένη και έμπρακτη αμφισβήτηση της δολαριακής ηγεμονίας, που έχει μεν στο κέντρο της την Μόσχα, το Πεκίνο και την Τεχεράνη (τους κατ’ εξοχήν στόχους του «οικονομικού πολέμου» του ψόφιου κουναβιού) αλλά γύρω της έχει πολλές δεκάδες ακόμα κράτη. Που είτε έχουν υποφέρει απ’ την δολαριακή ηγεμονία και τους μηχανισμούς της (δντ, παγκόσμια τράπεζα) είτε ελπίζουν σε καλύτερες, πιο «ισορροπημένες» σχέσεις με τον κινεζικό καπιταλισμό.
Το Πεκίνο ετοιμάζει το ψηφιακό γουάν (με τεχνολογία blockchain) κάποια χρόνια τώρα. Το 2020 το δοκίμασε εσωτερικά στην επικράτειά του: έχει πολύ «πληροφορική» και πολλούς σύνθετους αλγορίθμους το να μπορεί κανείς να πληρώνει οπουδήποτε οτιδήποτε και το ποσό να πηγαίνει άμεσα στον λογαριασμό του οποιουδήποτε πωλητή, χωρίς τις καθυστερήσεις της συνηθισμένης μεσολάβησης των εμπορικών τραπεζών, όπως γίνεται με τις «κάρτες». (Εννοείται ότι όλες οι δοσοληψίες καταγράφονται – και υπάρχει στη μέση η κεντρική τράπεζα του κράτους / εκδότη / εγγυητή του νομίσματος, «που βλέπει τα πάντα»…) Αντίστοιχες έρευνες γίνονται και στην Ουάσιγκτον, στην ευρώπη για το ευρώ και στη Μόσχα. Είναι πιο πίσω. Σε κάθε περίπτωση ο κινεζικός καπιταλισμός δεν έχει με τη μεριά του μόνο το χρονικό πλεονέκτημα, το γεγονός δηλαδή ότι είναι έτοιμος για το ψηφιακό του νόμισμα πριν τους άλλους, τόσο τεχνικά / οργανωτικά όσο και κοινωνικά. (Στην δύση ο cashless κόσμος θα επιβληθεί δια της βίας…). Έχει, κυρίως, τον όγκο της καπιταλιστικής του παραγωγής που εξάγεται.
Έτσι, απ’ την στιγμή που το ψηφιακό γουάν είναι πανεύκολο στη χρήση του (και, πιθανότατα, να έχει «κάλυψη της αξίας» του από χρυσό, μια επιτροφή στον παλιό αλλά όχι ξεχασμένο «κανόνα του χρυσού», έτσι ώστε να κερδίσει σε εμπιστοσύνη σε σχέση με τα τζογαδόρικα κρυπτονομίσματα τύπου bitcoin κλπ) η διεθνοποίησή του θα γίνει ευκολότερα, γρηγορότερα, και χωρίς πολέμους και δραματικούς εκβιασμούς.
Όπως συμβαίνει ήδη με τα εμβόλια, αυτή η διεθνοποίηση πρόκειται ν’ αρχίσει απ’ τους πιο αδύνατους κρίκους της δολαριακής ηγεμονίας: την ασία, την αφρική και τη λατινική αμερική… Επιπλέον η συμφωνία με το swift σημαίνει, πρακτικά, την δημιουργία ενός swift digital νομισμάτων, βασισμένο στο ψηφιακό γουάν. Εκείνο που φοβούνται τα τελευταία χρόνια στην Ουάσιγκτον (και όχι μόνο) συμβαίνει και ξανασυμβαίνει: το Πεκίνο καθορίζει (στα μέτρα του) τα διεθνή πρότυπα.
Ας μείνουν λοιπόν διάφοροι ετοιμόρροποι δυτικοί να φαντασιώνονται την “great reset” όπως τους βολεύει…
(φωτογραφία: Στο Bretton Woods ο Keynes – στη μέση – σαν εκπρόσωπος του Λονδίνου προσπάθησε να συγκρατήσει την αμερικανική ηγεμονία εμποδίζοντας ότι ήταν δυνατόν να εμποδιστεί απ’ την παρακμή της αγγλικής. Δεν τα κατάφερε. Οι βιογράφοι του λένε ότι αυτή η αποτυχία τελικά τον σκότωσε…)