Πέμπτη 22 Μάρτη. Το γεγονός ότι υπάρχει αυτή η μικρή γκάμα (κι ας ξεχάσουμε ότι η φράξια της διαρκούς εναλλαγής κατηγορεί την άλλη για “έλλειψη δημοκρατίας”) για καπιταλιστικές κοινωνίες πρώτης γραμμής, για κοινωνίες δηλαδή όπου οι σχέσεις παραγωγής / κατανάλωσης / κοινωνικής αναπαραγωγής / ιεραρχίας δεν διαφέρουν στα βασικά τους χαρακτηριστικά, βάζει στην άκρη την ανάλυση του Κάρολου για την γραμμική, αιτοκρατική σχέση ανάμεσα στην παραγωγική / οικονομική βάση και το θεσμικό εποικοδόμημα. Αλλά αυτό δεν μας χαλάει, μιας και μας εμπνέει ο ανθρώπινος Μάρξ – όχι ο θεός.
Το ερώτημα στη συνέχεια είναι τριπλό: Α) αυτές οι φανερές διαφορές οφείλονται που; Β) πρόκειται για δύο μοντέλα αντίπαλα ή για δύο παραλλαγές του ίδιου βασικού πυρήνα; και Γ) έχει κάποια σημαντικά πλεονεκτήματα το Α ή το Β μοντέλο απέναντι στο άλλο;
Είναι εύκολο (και υποχρεωτικά περιληπτικό: η ασταμάτητη μηχανή δεν είναι … βιβλίο!) να απαντήσουμε. Κατ’ αρχήν στο Α: ιστορικές, πολιτισμικές, ιδεολογικές διαφορές στη σύγκροτηση των σύγχρονων κρατών ασφαλώς και παίζουν ρόλο, επειδή έχουν καθορίσει σ’ όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα (αν όχι από νωρίτερα) τι και γιατί είναι η “αστική δημοκρατία”. Για την δύση, για παράδειγμα, όπου το κράτος / κόμμα θεωρήθηκε σαν εξαίρεση (του φασισμού…) και όπου η (και κομματική) ποικιλία θεωρείται από μόνη της η βάση της “ελευθερίας επιλογών” άρα και της δημοκρατίας, όπως ισχύει για την ποικιλία προϊόντων στα ράφια των super market (ακόμα κι αν τόσο αυτά τα «διαφορετικά προϊόντα» όσο και τα «διαφορετικά κόμματα» είναι παραλλαγές του ίδιου, συχνά της ίδιας εταιρείας…) η έλλειψη μιας τέτοιας ποικιλίας στην «πολιτική σκηνή» (δηλαδή: η μονοτονία του κεντρικού πολιτικού Θεάματος) θεωρείται έλλειψη δημοκρατίας. Αντίθετα, μια τέτοια «ποικιλία» για κράτη στα οποία δεν υπήρξε «αστική επανάσταση» ή «ηγεμονική αστική τάξη»· σε κράτη όπου η «κομματική ποικιλία» σήμαινε σχεδόν πάντα στρατηγική ανισορροπία (ρευστών συμμαχιών) για την καπιταλιστική συσσώρευση, σ’ αυτά λοιπόν, οι διαρκείς «εναλλαγές προσώπων με μια κάποια πολιτική εξουσία» θεωρούνται συνώνυμες της αστάθειας.
Ωστόσο, παρά τις όποιες αξιοσημείωτες διαφορές τους, δεν πρόκειται για αντίπαλα μοντέλα! Στον παράδεισο της «αστικής δημοκρατίας», στη «δύση» του καπιταλιστικού πλανήτη, η «δημοκρατία» έφτασε στα καλύτερά της στην Κεϋνσιανή εκδοχή της, κι αφού προηγουμένως η τάξη των ιδιοκτητών των μέσων παραγωγής (και σφετεριστών του πλούτου) αναγνώρισε ότι υπάρχει μια αντίπαλη τάξη, η εργατική, με τα δικά της συμφέροντα· μόνο και μόνο (και όσο χρειαζόταν) για να την ρυμουλκήσει, μέσω των κομματικών και συνδικαλιστικών εκπροσώπων της, σε μια διαρκή «ειρηνική» συνεργασία υπέρ της «ανάπτυξης». Αυτή η «δημοκρατία» κράτησε λιγότερο από 40 χρόνια, στον 20ο αιώνα. Πριν απ’ αυτά και, κυρίως, μετά, η θρυλική «αστική δημοκρατία» τέλειωνε και τελειώνει εκεί που η εργατική τάξη, αποκτώντας συνείδηση του συλλογικού της εαυτού, έπαιρνε στα σοβαρά τα «δημοκρατικά ιδεώδη», απαιτώντας να καθορίζει αυτή τα πάντα, με πολιτική αυτονομία, σαν πλειοψηφική τάξη· και όχι τα αφεντικά.
Το θεωρούμενο «απολυταρχικό παράδειγμα» κάνει, σε γενικές γραμμές, το ίδιο ακριβώς πράγμα με το «νεοφιλεύθερο» (μετά την ακύρωση των Κεϋνσιανών συμβιβασμών απ’ την τάξη μας, στα ‘60s και ‘70s και την αποδοχή απ’ τα αφεντικά του “ριξίματος του γαντιού” απ’ την μεριά μας): αρνείται την πολιτική αυτονομία των εργατικών συμφερόντων. Αντί, όμως, να την ακυρώνει μέσα απ’ τους περιστρεφόμενους καθρέφτες της «κομματικής ποικιλίας» κάνει το ίδιο μέσα από δομές κάποιου ad hoc «διαταξικού κράτους» (άρα πατερναλιστικού), όπου η πρόσβαση και η «εκπροσώπηση» γίνεται μέσα από κυκλώματα κομματικά, θρησκευτικά, μαφιόζικα. Αλλά και το νεοφιλελεύθερο «δημοκρατικό» κράτος αυτό ακριβώς μεθόδευσε απ’ τα ‘80s και μετά: την κορπορατιβίστικη, «λομπίστικη» μεσολάβηση και ροή προς και από τις δομές εξουσίας. Με μορφή «super market».
Εν τέλει, και τα δύο μοντέλα συμφωνούν στην «ελευθερία της κατανάλωσης» (η ιρανική εκδοχή είναι λίγο πιο πίσω, για ειδικούς – και πάντως όχι θρησκευτικούς! – λόγους). Η «ελευθερία της αυτοπραγμάτωσης μέσω του εμπορεύματος» είναι κοινότοπη και στην μία και στην άλλη εκδοχή. Απλά, στο μοντέλο του «εν-σωματωμένου Θεάματος» αυτή η «ελευθερία» δεν συνεπάγεται κάτι παραπάνω· κάτι που μόνο θεωρητικά ισχύει στο μοντέλο του «διάχυτου Θεάματος. Εκεί το πραγματικό «πολίτευμα» είναι εδώ και δεκαετίες ολιγαρχικό.