Tag: αναδιάρθρωση

Το «αντικαπιταλιστικό κράτος» 2

Παρασκευή 18 Σεπτέμβρη. Κάποιοι, άσχετοι όσο και εγωϊστές, θα υποδείξουν την κατάρρευση της βιομηχανίας του τουρισμού σαν απόδειξη … χμμμ… «κρατικού αντικαπιταλισμού» και «σοβαρότητας της απειλής απ’ τον covid… H βιομηχανία του τουρισμού είναι (και πάντα ήταν) ενδιαφέρουσα περίπτωση, αφενός επειδή απέκτησε έναν γιγαντισμό χωρίς προηγούμενο σε σύντομο ιστορικό χρόνο, και αφετέρου επειδή θα μπορούσε να είναι case study και για άλλες περιπτώσεις.

Αυτό που έχουμε γνωρίσει σαν βιομηχανία του τουρισμού (παγκόσμια) είναι ηλικίας ουσιαστικά έξι ή εφτά δεκαετιών. Παρότι λουτροπόλεις άρχισαν να δημιουργούνται στην ευρώπη απ’ τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, ο μαζικός (και μάλιστα πληβειακός) «τουρισμός» (κατ’ αρχήν σαν καλοκαιρινές διακοπές) είναι προϊόν των καπιταλιστικών ρυθμίσεων μετά τον β παγκόσμιο, της γενίκευσης του φορντισμού / ταιηλορισμού και του κράτους πρόνοιας, της καθιέρωσης καλοκαιρινής άδειας ενός μήνα για τους μισθωτούς, της βελτίωσης των μέσων μεταφοράς, κλπ. Πρόκειται, λοιπόν, για μια πολύ «νεαρή» βιομηχανία, που ανέκαθεν ήταν ευπρόσβλητη σε μια σειρά παράγοντες: καιρικά φαινόμενα, πολιτικά γεγονότα, μόδες – ακόμα και ζητήματα υγείας.

Τι είναι όμως αυτό που πουλάει η βιομηχανία τουρισμού; Ποια είναι η υλική της βάση, το θεμέλιό της; Οι τόποι! Είτε πρόκειται για την «εξοχή» (θάλασσα / βουνό), είτε πρόκειται για ιστορικά μνημεία, μουσεία, κλπ, η βιομηχανία του τουρισμού υπεραναπτύχθηκε έχοντας σαν βάση της τους τόπους και την παροχή υπηρεσιών γύρω, μέσα, προς, από αυτούς. Απ’ αυτήν την άποψη ανήκει στην κατηγορία των γεωπροσοδικών επιχειρήσεων, όπως για παράδειγμα είναι η urban εκμετάλλευση ακινήτων… ή ακόμα και η ενοικίαση αγροτικών γαιών.

Ποιος είπε στα σοβαρά ότι αυτή η κατηγορία κερδοφορίας, οι γεωπρόσοδοι, είναι ακλόνητο χαρακτηριστικό του καπιταλισμού; Όπως συμβαίνει με τον τόκο (: π.χ. βιομηχανία του χρηματοπιστωτισμού) έτσι και με την πρόσοδο (π.χ. βιομηχανία του τουρισμού), όσο ανθηρές μέθοδοι κερδοφορίας κι αν εμφανίζονται να είναι αυτές κατά περιόδους, είναι δυνατόν να γίνουν εμπόδια σε  ιστορικές φάσεις ριζικής καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης και υπερέντασής της – όπως αυτή που έχει ξεκινήσει σαν 4η βιομηχανική επανάσταση. Σε τέτοιες φάσεις το χρήμα / κεφάλαιο που έχει συσσωρευτεί απ’ την «τουριστική βιομηχανία» (και σίγουρα τις πιο μεγάλες επιχειρήσεις της) θα πρέπει να στραφεί όχι στην ανανέωση του «παλιού» αλλά στην επένδυση υπέρ του «καινούργιου». Ας πούμε του “smart turism” σαν μαζικής καταναλωτικής συμπεριφοράς.

Ακόμα πιο γενικά ωστόσο, εφόσον το βιο-πληροφορικο-ασφαλίτικο κεφάλαιο ξανα-αποικιοποιεί το έδαφος, δεν μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι οι τόποι όπως τους διαμόρφωσε η φορντική βιομηχανία του τουρισμού  θα μείνουν ανεπηρέαστοι! Κι αυτό σημαίνει βασικά πράγματα. Όπως το ότι η «κρίση υπερπροσφοράς» που σοβούσε για πολλά χρόνια στην βιομηχανία τουρισμού, εκφρασμένη είτε με τις αεροπορικές εταιρείες low cost, είτε με τα all inclusive ξενοδοχεία, είτε με άλλες μορφές («πακέτα» κλπ) που, από καπιταλιστική άποψη λέγονται πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους (από εξαιρετικά υψηλό άλλοτε σε μέτριο…), αυτή λοιπόν η «κρίση υπερπροσφοράς» θα πρέπει να ξεπεραστεί!

Να λοιπόν που οι συνέπειες των καθολικών απαγορεύσεων και των πραξικοπημάτων στην (παγκόσμια) βιομηχανία τουρισμού, όχι μόνο δεν αποτελούν απόδειξη «αντικαπιταλισμού» εκ μέρους της μορφής – κράτος (!!!) αλλά είναι το αντίθετο: δείχνουν την επιτάχυνση των διαδικασιών «ξεσκαρταρίσματος» αλλά και τεχνικής / πολιτικής αναδιάρθρωσης στην διαχείριση τόσο των τόπων όσο και των καταναλωτικών σχέσεων μ’ αυτούς! Αν οι τόποι έγιναν «εικόνες» (κι αυτό έχει εμπεδωθεί προ πολλού) τότε η επαυξημένη και η εικονική πραγματικότητα θα αναλάβουν το πρόσταγμα, και όχι τα rooms to let και οι «γκρίκ μουζάκα»!!! Διότι αυτά τα τελευταία είναι εν δυνάμει μολυσματικά! Ενώ η εικονική και η επαυξημένη πραγματικότητα αντισηπτικές και ασφαλείς από κάθε άποψη!!

(Οπωσδήποτε αυτό δεν θα είναι ούτε απ’ την μια μέρα στην άλλη ούτε απ’ τον ένα μήνα στον άλλο. Αλλά αυτή είναι η τάση υποχρεωτικά!)

 

Η δουλειά μετά (την τρομοκρατία) 8

Τετάρτη 16 Σεπτέμβρη. Η δικτύωση σαν μορφή της «φυσικής» αποστασιοποίησης διαδοχικών κρίκων μιας παραγωγικής (ή και καταναλωτικής) διαδικασίας δεν είναι καινούργια εν έτει 2020. Πολλές δουλειές που γίνονταν ως τώρα στο «γραφείο» είναι ουσιαστικά «τηλέ-». Η μετατόπιση ενός λογιστή, ενός προγραμματιστή ή ενός ελεγκτή πληροφορικών συστημάτων απ’ το «γραφείο στο σπίτι» δεν αποτελεί γενέθλια στιγμή της «τηλε-εργασίας». Αλλά μιας δόλιας χωροτακτικής αποκέντρωσης / απομόνωσης.

Στο βαθμό που τα αφεντικά θα έχουν τον έλεγχο της «παραγωγικότητας της εργασίας» μέσω δικτύωσης (άρα τον έλεγχο των χρόνων και της έντασης), τα οφέλη τους απ’ αυτήν την μετατόπιση είναι αξιοσημείωτα. Πρώτ’ απ’ όλα αυτό που ήδη λένε: η δραστική μείωση των εξόδων τους για συντήρηση των «γραφείων». Ύστερα η δυνατότητά τους να εκτρέψουν τις μισθωτές σχέσεις σε εργολαβικές, με ό,τι κάτι τέτοιο σημαίνει για τις δεσμεύσεις τους. Ακόμα και το ιδεολογικό όφελος δεν είναι αμελητέο: αν οι εργαζόμενοι δηλώνουν ευχαριστημένοι που το μωρό τους μπουσουλάει κάτω απ’ το pc τους, οι εργοδότες μπορούν να είναι δυο και τρεις φορές ευχαριστημένοι. Ο χρόνος «ενασχόλησης με τα οικιακά», όσο διάσπαρτος κι αν είναι, θα αφαιρείται εύκολα απ’ τον χρόνο «ενασχόλησης με τη δουλειά», που θα μετριέται με το λεπτό, με το δευτερόλεπτο, με τα κλικ, και οτιδήποτε τέλος πάντων. Καινούργιες νόρμες «αποδοτικότητας» θα εφευρεθούν (εφευρίσκονται ήδη).

Απ’ τα τέλη του 2010, δηλαδή σχεδόν εδώ και μια 10ετία, με το «πλάνο 30/900» η εργατική αυτονομία υπέδειξε την σημασία του μισθού και του χρόνου εργασίας για την ανασύνθεση της εργατικής υποκειμενικότητας· και του ανταγωνισμού της. Κοιτώντας τα εργοδοτικά οφέλη της δουλειάς στο σπίτι μέσω δικτύωσης και τον τρόπο που μπορεί αυτή η φάκα να κρυφτεί πίσω απ’ το μικρό κομμάτι τυρί στο κέντρο της, θα λέγαμε ότι ενώ (για παράδειγμα) η μείωση του χρόνου μετακίνησης προς- και από- την δουλειά φαίνεται θετική, υποκαθιστά (και υποσκάπτει) την απαίτηση για δραστική μείωση του χρόνου εργασίας· ένα ζήτημα κρίσιμο για την καθημερινή ζωή των πάντων. Απ’ την ίδια προσέγγιση, η μετατροπή των μισθωτών σχέσεων σε de facto εργολαβικές υποσκάπτει την απαίτηση ενός βασικού μισθού που θα καλύπτει τις σύγχρονες εργατικές ανάγκες.

Αν αυτά είναι σωστά, γεννιέται το ερώτημα: εντάξει, αλλα τι μπορούμε ή πρέπει να κάνουμε; Εκείνο που δεν μπορούμε και δεν πρέπει να επιδιώκουμε είναι η επιστροφή …. στα μυθικά χρόνια του φορντικού καπιταλισμού! Η μείωση του βασικού εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας και στην ψηφιακή εκδοχή της εξακολουθεί να είναι στρατηγικής σημασίας· χωρίς να αποτελεί ενισχυτικό επιχείρημα αν κάποιος / κάποια στο σπίτι του μεγαλώνει παιδί, σκυλί ή γεράνια! Επιπλέον θα ήταν έξυπνο να μην θεωρείται η δουλειά στο σπίτι επιθυμητή απ’ τους μισθωτούς. Αν πρόκειται τα αφεντικά να γλυτώσουν «πάγια» έξοδα (κι αυτό είναι το σίγουρο) θα πρέπει να πληρώσουν παραπάνω για την μετακόμιση του υπολογιστή εργασίας στο καθιστικό. Όχι με την μορφή bonus (μια ύπουλη διαχείριση) αλλά σαν αύξηση στον μισθό. Όλες οι μορφές άδειας που αφορούν την εξαρτημένη, μισθωτή σχέση θα πρέπει επίσης να μείνουν ακέραιες.

Όμως αυτά ακούγονται σαν ευχολόγια σε μια εποχή σχεδόν εξαφανισμένης εργατικής αυτο-οργάνωσης. Πιστεύει κανείς ότι κάποιο συνδικάτο (ή κάποιο κόμμα) θα προτάξει τα στήθη του; Καλύτερα να προσέξει τον δομικό αναχρονισμό που χαρακτηρίζει αυτές τις πατερναλιστικές δομές, που κάποτε υπήρξαν βασικά στηρίγματα της εξουσίας αλλά είναι εχθρικές προ πολλού απέναντι στα εργατικά συμφέροντα.

Πριν το να κάνουμε αυτό κι αυτό, υπάρχουν οι βασικές προϋποθέσεις για την δράση…

(προσωρινό τέλος)

Η δουλειά μετά (την τρομοκρατία) 6

Τρίτη 15 Σεπτέμβρη. Η DAK, που συστήνεται σαν «ο τρίτος σε μέγεθος μη κερδοσκοπικός ασφαλιστικός οργανισμός» στη γερμανία, κάνει τακτικά έρευνες στους μισθωτούς του τριτογενή. Είχε την ιδέα, προφανώς προϊόν των κυρίαρχων ερωτήσεων της περιόδου, να βάλει στο ερωτηματολόγιο ερωτήματα σχετικά με την ψηφιοποίηση της εργασίας – στο τέλος του 2019. Ξαναέκανε ανάλογες ερωτήσεις την περασμένη άνοιξη. Συγκεκριμένα, μεταξύ Δεκέμβρη του 2019 και τον Γενάρη του 2020 (προ covid…) ρώτησε 7.054 εργάτες. Μεταξύ Απρίλη και Μάη του 2020 (φουλ covid…) ρώτησε 7.226. 5.854 εργάτες απάντησαν και στις δύο έρευνες. Μερικά απ’ τα ευρήματα αυτών των δειγματοληψιών (που όπως όλες οι παρόμοιες πρέπει να αντιμετωπίζονται όχι σαν η αποκάλυψη της αλήθειας αλλά σαν σοβαρή ένδειξη γι’ αυτήν) στη συνέχεια.

Στο τετράμηνο που μεσολάβησε ανάμεσα στις δύο έρευνες, ο καπιταλιστικός τομέας που προχώρησε περισσότερο στην καθιέρωση της δουλειάς στο σπίτι ήταν οι τράπεζες και οι ασφαλιστικές – κατά 80% σε σχέση με πριν. Ακολούθησαν διάφορες μεγάλες χημικές / φαρμακοβιομηχανίες (BASF, Bayer, κλπ) καθώς και ο δημόσιος τομέας – κατά 72%. Ύστερα η βιομηχανία των media και της τέχνης / πολιτισμού – 68%. Στην πιο χαμηλή σχετικά μετατόπιση προς την δουλειά στο σπίτι ήταν οι υπηρεσίες δημόσιας υγείας (29%), φροντίδας υγείας (29%) και εμπορίου (37%).

Πριν την τρομοεκστρατεία περίπου οι μισοί εργοδότες θεωρούσαν την δουλειά στο σπίτι σαν πιθανή επιλογή απ’ την μεριά τους κάποια στιγμή στο μέλλον· αλλά οι υπόλοιποι μισοί εμφανίζονταν ιδιαίτερα αρνητικοί θεωρώντας ότι θα χάσουν την επίβλεψη πάνω στους υπαλλήλους τους. Αλλά χάρη στον covid-19 η δουλειά στο σπίτι υπερδιπλασιάστηκε, αυξανόμενη κατά 116%, είτε σαν μόνιμη κατάσταση είτε σαν τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας.

Από υποκειμενική άποψη τώρα, το 41,3% όσων μισθωτών ερωτήθηκαν απάντησε πως θεωρεί ότι η δουλειά στο σπίτι αυξάνει την παραγωγικότητά τους· αλλά μόνο το 18% είπε ότι ήταν ελεύθερο να αποφασίσει το ποιές ώρες θα δουλέψει. Πράγμα που σημαίνει ότι σε πάνω από 4 στις 5 περιπτώσεις το αφεντικό εξακολουθούσε να ελέγχει το ωράριο, ακόμα και από απόσταση. Επιπλέον περισσότεροι απ’ τους μισούς, το 54,2% συγκεκριμένα, θεώρησε ότι η έλλειψη καθαρού διαχωρισμού μεταξύ χρόνου εργασίας και χρόνου εργασίας είναι πρόβλημα. Το 68% θεώρησε θετική συνέπεια την μείωση του χρόνου μετακίνησης από και προς την δουλειά, και λίγο παραπάνω απ’ τους μισούς (το 54%) δήλωσαν ότι θα προτιμούσαν να δουλεύουν απ’ το σπίτι στο μέλλον, ακόμα και χωρίς covid-19.

Αν και το σύνολο των αποτελεσμάτων δεν έδειξε μια διαμορφωμένη οριστικά πλειοψηφική τάση μεταξύ των μισθωτών του τριτογενούς στη γερμανία υπέρ της δουλειάς στο σπίτι, είναι βέβαιο ότι έχοντας την μαυρίλα της κοινωνικής μόλυνσης και των γενικών απαγορεύσεων απ’ την μια μεριά και την πιθανότητα ανεργίας ή «εργασιακής εφεδρείας» απ’ την άλλη, οι μισοί ή και περισότεροι απ’ αυτούς που ρωτήθηκαν αγάπησαν το σπίτι τους ως εργασιακό κελί. Είναι μια καλή μαγιά για την προώθηση αυτού του είδους των εργασιακών σχέσεων: αν συμφωνούν και οι μισθωτοί γιατί να μην τους «κάνουν την χάρη» οι εργοδότες, στο βαθμό που μπορούν να οργανώσουν κατάλληλα τον καταμερισμό εργασίας και να εντατικοποιήσουν τον δικτυακό έλεγχο σπίτι – σπίτι, όχι μόνο τον έλεγχο της δουλειάς αλλά και της καθημερινότητας;

(Αλήθεια: αυτά τα παιδιά που θα μεγαλώνουν παίζοντας με την δουλειά της μαμάς ή/και του μπαμπά, θα φεύγουν ποτέ απ’ το σπίτι; Πώς θα τους φαίνονται οι άλλες δουλειές;)

Η δουλειά μετά (την τρομοκρατία) 7

Τρίτη 15 Σεπτέμβρη. Υποστηρίζουμε λοιπόν, μέσα απ’ αυτή την πρώτη προσέγγιση, ότι η δουλειά στο σπίτι στην ψηφιακή εποχή της 4ης βιομηχανικής επανάστασης (που αποκαλείται «τηλε-εργασία») δεν είναι βήμα προς μεγαλύτερο εργατικό έλεγχο πάνω στο χρόνο και στην ένταση της εργασίας, ακόμα κι αν αυτό νομίζουν πολλοί. Είναι το αντίθετο: βήμα (βήματα…) προς τον ασφυκτικότερο έλεγχο επί της εργασίας, ακόμα και χωρίς την φυσική παρουσία του αφεντικού, του προϊστάμενου ή των ρουφιάνων τους. Η δουλειά στο σπίτι δεν θα γυρίσει (στο συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της) στην ένδοξη και περήφανη αρνησικυρία των υφαντριών στην αγγλία πριν την 1η βιομηχανική επανάσταση· θα προχωρήσει μάλλον προς τις δυστοπικές εκφάνσεις της ταινίας sleep dealer…

Μερικές πλευρές αυτού του ασφυκτικότερου ελέγχου παρουσιάσαμε ήδη. Η τροποποίηση της μισθωτής σχέσης επί το εργολαβικότερο· η καλύτερη αξιοποίηση του «δίκιου του πελάτη»· η επέκταση του χρόνου εργασίας με δικαιολογία το «μα ασχολείσαι και με το παιδί»· οι δυνατότητες εντατικοποίησης: αυτά είναι μερικά μάλλον προφανή στοιχεία.

Υπάρχουν όμως κι άλλα. Πώς συγκροτείται η εργατική αντιπαλότητα (προς το αφεντικό κατ’ αρχήν) όταν αυτή η φιγούρα είναι απούσα με την φυσική έννοια και, στη θέση της, υπάρχει ένας «διευθυντικός αλγόριθμος»; Πώς συγκροτείται η εργατική αλληλεγγύη χωρίς την φυσική παρουσία και σχέση, μόνο μεσολαβημένα από μηχανές, και άρα μέσα από ελέγξιμα κανάλια; Πώς είναι εφικτή η μαχητική εργατική οργάνωση, ακόμα και σε συνδικαλιστικό επίπεδο; Μέσω social media;

Ένα απ’ τα πλεονεκτήματα που μνημονεύουν οι μισθωτοί υπέρμαχοι της δουλειάς στο σπίτι, ίσως το πιο συμπαγές και χειροπιαστό, είναι η εξοικονόμηση του χρόνου μετακίνησης από και προς τη δουλειά. Που σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να είναι συνολικά 2, 3 ή και περισσότερες ώρες. Αυτό είναι σωστό. Όμως η ασταμάτητη μηχανή θυμάται (και θυμάται καλά!) ότι σε άλλες εποχές, όπου η εργατική συνείδηση και ανταγωνιστικότητα ήταν οξυμένες, το σχετικό αίτημα ήταν να θεωρείται ο χρόνος μετακίνησης από και προς την δουλειά σαν χρόνος εργασίας. Και είτε να αφαιρείται απ’ το καθημερινό ωράριο, είτε να πληρώνεται έξτρα.

Το να μεταφερθεί ο χρόνος μετακίνησης (έστω σαν οικονομικό έξοδο) στη μεριά του αφεντικού είναι (ήταν πιο σωστά) ένας στόχος αντιδιαμετρικά αντίθετος με το να απαλειφθεί μετατρέποντας τα σπίτια σε «γραφεία»! Αν η τωρινή απάντηση στην κούραση του πάω και γυρνάω απ’ την δουλειά είναι το «η δουλειά εισβάλει και καταλαμβάνει το σπίτι», απέχει ελάχιστα από ένα γενικό πρόσταγμα κατ’ οίκον εγκλεισμού, «εθελοντικής φυλάκισης», όπως αυτό που επιβλήθηκε δια της βίας με τα πρόσφατα πραξικοπήματα. Υπάρχουν κι άλλοι τέτοιοι χρόνοι προς- και από- που θα μπορούσαν να απαλειφθούν με ανάλογους τεχνολογικούς τρόπους: προς- και από- την εκπαίδευση· προς- και από- την διασκέδαση· προς- και από- την ξεκούραση των διακοπών. Ο καπιταλισμός της 4ης βιομηχανικής επανάστασης είναι έτοιμος να προσφέρει παντού μια τέτοια «εξοικονόμηση χρόνου» – που ωστόσο είναι πλαστή! Είναι, μάλλον, αλλαγή στην καπιταλιστική αξιοποίηση του χρόνου: πιο εντατική, πιο συστηματική. Όντως οι χρόνοι μετακίνησης είναι η σπατάλη που ήθελε (και κατάφερε) να καταπολεμήσει ο Ταίηλορ στα αμερικανικά μηχανουργεία· τώρα πια όμως σε κλίμακα κοινωνικού εργοστάσιου.

Για ποιον λόγο, λοιπόν, ο χ ή ο ψ εργοδότης δεν θα χρησιμοποιήσει αυτό το πλεονέκτημα (του ότι δεν χρειάζεται να πάει κάποιος στη δουλειά) υπέρ του, επιμηκύνοντας τον πραγματικό χρόνο εργασίας; Για ποιον λόγο ο χ ή ο ψ εργοδότης δεν θα πει «έλα τώρα, κάτσε να τελειώσεις την δουλειά σήμερα, αφού άλλωστε δεν θα χάσεις τον χρόνο σου να έρθεις εδώ και να γυρίσεις πίσω»;

Κι ύστερα αυτό: η δουλειά στο σπίτι αφορά με τα τωρινά δεδομένα (και το κοντινό μέλλον) την λεγόμενη διανοητική εργασία· πόστα, δουλειές και καθήκοντα του τριτογενούς τομέα. Πολλά άλλα πόστα, δουλειές και καθήκοντα, ακόμα και του τριτογενούς (και όχι μόνο), θα συνεχίσουν να γίνονται με φυσική παρουσία, συχνά «χειρωνακτικά». Δεν υπάρχει άραγε σοβαρή πιθανότητα να δημιουργηθεί έτσι μια ακόμα διαχωριστική γραμμή μέσα στο σύνολο της εργατικής τάξης, ανάμεσα σ’ εκείνους που θα έχουν την «πολυτέλεια» (καθόλου τέτοια επί της ουσίας) να δουλεύουν από το σπίτι και τους άλλους που θα είναι αναγκασμένοι να σέρνονται απ’ το σπίτι στη δουλειά και πάλι πίσω;

Προς το παρόν διατυπώνουμε ερωτήσεις…

(συνεχίζεται)

Σπουδή στον καταναγκασμό

Δευτέρα 14 Σεπτέμβρη. Τα παιδιά που από σήμερα θα πρέπει να φοβούνται ότι «μεταφέρουν κάτι επικίνδυνο» που μπορεί να εκτοξευτεί απ’ το στόμα ή/και την μύτη ως χτες έπαιζαν κανονικά. Σας διαβεβαιώνουμε: τα χαζεύαμε σε πολλά μέρη αυτής της κωλοεπικράτειας. Λιάζονταν, σπρώχνονταν, έτρεχαν, έπεφταν, έπαιζαν, τσακώνονταν, τα ξαναέβρισκαν, φιλιόντουσαν, φλέρταραν – ότι κάνουν δηλαδή αυτές οι ανθρώπινες ηλικίες. Όταν έχουν το περιθώριο να είναι οι ηλικίες τους.

Το φορντικό εκπαιδευτικό σύστημα, μπορεί να διακήρυσσε πως είναι διαδικασία απόκτησης γνώσεων, όμως κύρια και πάνω απ’ όλα ήταν μηχανισμός πειθάρχησης. Απ’ το ωράριο, το πρωϊνό ξύπνημα και το κουδούνι (εκπαίδευση για την δουλειά στο εργοστάσιο ή σε οτιδήποτε σαν εργοστάσιο) μέχρι την προσευχή, τον εθνικό ύμνο και την πειθάρχηση των σωμάτων στην καθιστή στάση, το φορντικό μαζικό εκπαιδευτικό σύστημα παρήγαγε (ή αυτό επεδίωκε) μαζικά πειθαρχημένα σώματα και μυαλά, δηλαδή πάλι σώματα. Δεν πετύχαινε πάντα…Αλλά αυτός ήταν ο στόχος.

Αυτό το σύστημα έχει χάσει την ιδεολογική και πειθαρχική αξία του προ πολλού – για την γνωσιολογική ούτε λόγος! Οι ανάγκες της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης δεν το χρειάζονται. Φαίνεται όμως ότι βρέθηκε μια ακόμα αποστολή να εκληρώσει πριν αρχίσει να χάνεται στα βάθη της ιστορίας: την εκπαίδευση στον υγιεινιστικό τρόμο!

Οι ανήλικοι χαρακτηρίστηκαν «υγιεινομικές βόμβες» νωρίς νωρίς – και είναι μεγάλη τύχη για τους ιερείς της σωτηρίας μας και κάθε είδους καθάρματα ειδικούς το ότι αυτοί οι ανήλικοι δεν συνωμότησαν να τους φτύνουν όπου τους πετυχαίνουν. Αφού δεν υπήρξαν οι πρέπουσες αντιδράσεις, τώρα τα σχολεία γίνονται light σανατόρια. Ο ιός δεν είναι φονικός, οι ανήλικοι δύσκολα τον μεταδίδουν, και οι μάσκες είναι άχρηστες – υπάρχει όμως κάτι που απ’ την αρχή ήταν έξω και πάνω απ’ τις υγιεινομικές τρομοϋστερίες. Κι αυτό εμφανίζεται ξανά όσο πιο ωμά γίνεται: η διαταγή, και η τιμωρία.

Υποθέτουμε ότι σήμερα έξω απ’ τις καγκελόπορτες των σχολείων θα τσακώνονται γονείς με γονείς, γονείς με εκπαιδευτικούς, ακόμα και παιδιά με παιδιά. Υποθέτουμε επίσης (κι αυτό είναι ακόμα πιο βάσιμο) ότι οι ειδικοί της εξουσίας θα παρατηρούν, θα καταγράφουν, θα φτιάχνουν αλγόριθμους και καμπύλες γι’ αυτές τις αντιδράσεις. Θα βυθομετρούν τα πάθη, θα στέλνουν τους δημαγωγούς τους να κάνουν «ρεπορτάζ», θα ελεεινολογούν και θα επαινούν. Ο χορός των κανίβαλων θα ξαναστηθεί γύρω απ’ την «μάσκα στα σχολεία» – και οι μασκαράδες θα χειροκροτούν με τα παχουλά τους χεράκια.

Σε κάποιον απ’ τους ειδικούς ξέφυγε πριν λίγες ημέρες: τις νεαρές ηλικίες είναι πιο εύκολο να τις εκπαιδεύσουμε… είπε.

Σε τι; Στη νεκροφιλία… Δεν το είπε, αλλά έχει σημασία; Το παλιό έχει πεθάνει, το καινούργιο γεννιέται με βία, και επωφελείται απ’ τη νοσηρότητα της μετάβασης. Σε τέτοιες εποχές οι νεκρόφιλοι προσπαθούν να γίνουν μόδα…

(φωτογραφία: Είναι από σχολεία της ταϋλάνδης… Διάφοροι θα ήθελαν να τα αντιγράψουν ακριβώς – αλλά καταλαβαίνουν ότι χρειάζεται κάποια αυτοσυγκράτηση. Στο τέλος μπορεί να κάνουν και λίγο πίσω – αλλά οι επιδιώξεις τους είναι ξεκάθαρες…)

Η δουλειά μετά (την τρομοκρατία) 4

Σάββατο 12 Σεπτέμβρη. Τι ήταν εκείνο που θύμωσε τόσο πολύ τα αγγλικά αφεντικά κάπου στον 19ο αιώνα απέναντι στις υφάντρες που δούλευαν στο σπίτι έτσι ώστε να αποφασίσουν να στήσουν δικούς τους αργαλειούς, σε δικούς τους χώρους, τραβώντας την ειδικευμένη εργασία έξω απ’ το σπίτι, για να την μαντρώσουν στις πρώτες μανιφακτούρες; Πριν τους έδιναν τα υλικά, έκλειναν συμβόλαια παράδοσης συγκεκριμένης ποσότητας υφασμάτων σε συγκεκριμένο χρόνο, και πλήρωναν σταδιακά μέχρι την στιγμή της τελικής παραλαβής και την εξόφληση. Τι ήταν όμως εκείνο που δεν πήγαινε καλά;

Η εργατική αρνητικότητα. Δουλεύοντας στα σπίτια τους και άρα έξω απ’ τον άμεσο έλεγχο του εμπόρου / παραγγελιοδόχου, οι υφάντρες εύρισκαν διάφορες δικαιολογίες και προφάσεις για να καθυστερούν, ζητώντας επιπλέον λεφτά. Συνήθως «χαλούσε ο αργαλειός»… Μ’ άλλα λόγια ο παραγγελιοδόχος δεν μπορούσε να ελέγξει την εργατική αποδοτικότητα. Μπροστά σ’ αυτό το εμπόδιο το πρωτόλειο κεφάλαιο, πέρα απ’ την μορφή «χρήμα» και την μορφή «εμπόρευμα» έπρεπε να ολοκληρωθεί με την μορφή «πάγιο κεφάλαιο»: κτίρια και μηχανές ιδιοκτησίας του αφεντικού, σ’ έναν συγκεκριμένο τόπο εργασίας, με ωράρια και – κυρίως – έναν κάποιο έλεγχο.

Αυτή η πρώιμη μορφή δουλειάς στο σπίτι που οδήγησε στα θρυλικά υφαντουργεία του Μάτζεστερ και του Όλνταμ, κατέγραψε και το μόνιμο «εκ γενετής» πρόβλημα του καπιταλισμού: τον εργοδοτικό έλεγχο πάνω στους χρόνους και τους ρυθμούς εργασίας. Όλες οι τεχνολογικές καινοτομίες, όλοι οι μηχανολογικοί νεωτερισμοί που εφαρμόστηκαν στην οργάνωση της παραγωγής απ’ τον Ταίηλορ και μετά, και εφαρμόζονται μέχρι σήμερα και αύριο, έχουν το ίδιο ζητούμενο: τον αποτελεσματικότερο έλεγχο στον χρόνο, στον ρυθμό, στην «απόδοση» της εργασίας.

Στο ίδιο διάστημα (απ’ τα πρώτα εργοστάσια στον 19ο αιώνα μέχρι και το τέλος της 3ης βιομηχανικής επανάστασης) η δουλειά στο σπίτι δεν εξαφανίστηκε. Ανάλογα με την περίοδο, την διάρθρωση της παραγωγής, τα τεχνικά μέσα και το συνολικό πραγματικό σύνταγμα των ταξικών σχέσεων, συνέχισε να υπάρχει λίγο πολύ στην περίμετρο της βασικής και συμβασιοποιημένης μισθωτής σχέσης. Υποκείμενη ωστόσο σε όλο και πιο αυστηρούς έως ασφυκτικούς ελέγχους, είτε σαν «σύμβαση έργου» είτε σαν «δουλειά με το κομμάτι»: αυστηρά χρονικά όρια, αυστηρά συμβόλαια, ρήτρες μη έγκαιρης παράδοσης, κλπ. Με δυο λόγια, ένα μέρος απ’ τις γνώσεις γύρω απ’ τον έλεγχο της εργασίας που τα αφεντικά αποκτούσαν και εφάρμοζαν στους όχι οικιακούς χώρους / χρόνους εργασίας (στα εργοστάσια δηλαδή) μεταφερόταν στον έλεγχο και της δουλειάς στο σπίτι. Συναρμολόγηση παιχνιδιών ή ρολογιών τοίχου; Αρχιτεκτονικά σχέδια ή μακέτες; Μεταφράσεις ή επιμέλειες κειμένων; Ράψιμο ή ζαχαροπλαστική; Αυτά και άλλα περιεχόμενα δουλειάς στο σπίτι απόκτησαν (ή αυτό ήταν πάντα ο στόχος) την ένταση και την επίβλεψη της τυπικής «γραμμής παραγωγής», παρότι βρίσκονταν μακριά απ’ τους τοίχους του τυπικού εργοστάσιου.

Και, εννοείται, θεωρούνταν εργολαβίες…

Η δουλειά μετά (την τρομοκρατία) 5

Σάββατο 12 Σεπτέμβρη. Η εξελιγμένη (νομικά, τεχνικά, ιδεολογικά) δυνατότητα των σύγχρονων αφεντικών να ελέγχουν εκείνο που δεν μπορούσαν οι μακρινοί τους πρόγονοι, την δουλειά στο σπίτι (εννοημένη σαν εργολαβία), είναι το περιβάλλον μέσα στο οποίο πρέπει να εννοηθούν οι καινούργιες μορφές της: η δικτυωμένη κατ’ οίκον εργασία, για τον 21ο αιώνα.

Πριν απ’ όλα ένα μάθημα απ’ το παρελθόν, που παραμένει διδακτικό. Με την δουλειά στο σπίτι δεν επεκτείνεται η οικειότητα της κατοικίας πάνω στην εργασία, ακόμα κι αν αρχικά έτσι φαίνεται. Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα συμβαίνει το αντίθετο: η αποξένωση της εργασίας επεκτείνεται στους οικείους χώρους / χρόνους. Δεν γίνεται η δουλειά χουζουρλίδικη – γίνεται το σπίτι εργοτάξιο.

Ένα πρώτο ερώτημα τώρα είναι κατά πόσον (και ως πιο βαθμό) η δουλειά μέσω υπολογιστών και δικτύων είναι ελέγξιμη (απ’ τους εργοδότες, τους προϊστάμενους, κλπ). Η απάντηση είναι γνωστή, πριν καν τεθεί ζήτημα «τον υπολογιστή σου και στο σπίτι»! Προφανώς και είναι! Οι επικοινωνίες 5ης γενιάς, με τις ταχύτητες και τους όγκους δεδομένων που υπόσχονται, θα κάνουν αυτόν τον έλεγχο ρουτίνα. Μηχανική ρουτίνα: κάποιος έξυπνος αλγόριθμος, προσαρμοσμένος στο αντικείμενο της Α ή της Β δουλειάς, θα κάνει παιχνιδάκι τον έλεγχο του χρόνου, του ρυθμού και της αξιοπιστίας στην εργασιακή χρήση οποιουδήποτε pc, είτε αυτός βρίσκεται στο γραφείο, είτε στο σπίτι, είτε στην ταράτσα, είτε στην τουαλέτα.

Ένα δεύτερο ερώτημα αφορά αυτό: κατά πόσον η «φυσική απουσία» είτε του εργοδότη είτε του προϊστάμενου στις δουλειές που γενικά θεωρούνται διανοητικές (τριτογενής τομέας), εφόσον αυτές θα γίνονται από το σπίτι, θα επιτρέψει ακόμα κι εκεί που δεν υπήρχε ως τώρα την κεντρική εμφάνιση της φιγούρας του «πελάτη» σαν παράγοντα εντατικοποίησης και ελέγχου. Ο «πελάτης» δεν θα εμφανιστεί φυσικά αυτοπροσώπως! Θα είναι παρών ψηφιακά. Και θα αξιολογεί άμεσα.

Ένα τρίτο ερώτημα, σχεδόν απαντημένο, αφορά εκείνο που λέγεται «σχόλασμα». Δουλεύοντας στο σπίτι κανείς δεν μπορεί να πει «φεύγω, πάω σπίτι μου» – είναι στο σπίτι του! Συνεπώς δεν υπάρχει «τέλος ωραρίου» με την παλιά έννοια. Θα μπορούσε φυσικά να υπάρχει συγκεκριμένο ωράριο – οι υπολογιστές έχουν ρολόι! Αν όμως πολλοί θεωρούν πλεονέκτημα της δουλειάς στο σπίτι μέσω υπολογιστή και δικτύωσης την κατά βούληση διακοπή της δουλειάς για άλλες ασχολίες, αυτό επίσης μπορεί κάλιστα να στραφεί εναντίον τους. Πρακτικά «δεν σχολάς» παρά μόνο όταν έχεις τελειώσει το καθήκον που σου ανατέθηκε! (Ο Ταίηλορ, ο εφευρέτης της οργάνωσης της εργασίας μέσω tasks, θα πανηγυρίζει απ’ τον τάφο του!)

Το επιχείρημα “θα μπορώ να ασχολούμαι και με το παιδί” οδηγεί στις νόρμες της εργολαβίας...

(συνεχίζεται)

Η δουλειά μετά (την τρομοκρατία) 1

Παρασκευή 11 Σεπτέμβρη. Αν και έγινε μπροστά στα μάτια των πάντων, δεν αναλύθηκε όσο θα έπρεπε (δηλαδή: καθόλου!): οι γενικευμένες πραξικοπηματικές απαγορεύσεις εκκένωσαν δια της βίας όλους τους δημόσιους χώρους / χρόνους (όλους!) πριν φτάσουν να κάνουν εφόδους και στους ιδιωτικούς. Ο ιστορικός , διαλεκτικός υλιστής δεν θα έκανε κανένα λάθος, δεν θα έδειχνε κανέναν δισταγμό: εδώ έχουμε μια εκστρατεία ολοκλήρωσης της αναδιάρθρωσης κάθε τι δημόσιου, μιας διαδικασίας που έχει ξεκινήσει μεν προ πολλού, αλλά πλέον υποδεικνύει την πλήρη υπαγωγή του εδάφους (κάθε χιλιοστού του!) και του χρόνου (κάθε δευτερολέπτου!) στο κεφάλαιο και στις νόρμες του!

Είμαστε υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουμε ξανά και ξανά αυτήν την γενικευμένη αναδιάρθρωση, καθώς και τις αιτίες που δεν προχώρησε μεν όπως είχε αναγγελθεί, ωστόσο έκανε σημαντικά βήματα. Μία απ’ τις περιοχές των δημόσιων χώρων / χρόνων που αναδιαρθρώνονται είναι αυτή της μισθωτής εργασίας. Όλο και περισσότεροι μιλούν περί «τηλε-εργασίας».

Πριν προχωρήσουμε οπωσδήποτε δυο διευκρινίσεις. Πρώτον είναι λάθος (λάθος αναλυτικό, λάθος της εργατικής κριτικής, εν τέλει πολιτικό λάθος) να αντιμετωπίζεται η μισθωτή εργασία διαχωρισμένα, διακριτά απ’ την υπόλοιπη ζωή / καθημερινότητα. Απ’ την μεριά τους τα αφεντικά ξεπέρασαν αυτόν τον κάθετο διαχωρισμό (που θα μπορούσε, ίσως, να αφορά την φάση του βιομηχανικού καπιταλισμού, της Β βιομηχανικής επανάστασης δηλαδή) ήδη απ’ την δεκαετία του ’80, και ακόμα πιο συστηματικά απ’ την δεκαετία του ’90. Με τα «ευέλικτα» ωράρια, και αυτό που οι δικοί τους ειδικοί ονόμασαν «συγχώνευση του εργάσιμου και του μη εργάσιμου χρόνου».

Δεύτερον, θα είναι λάθος η στενή εστίαση στο «τηλε-». Πράγματι, από τεχνική άποψη, η πιο γενικευμένη αξιοποίηση των δικτυώσεων για σκοπούς εργασιακούς είναι σημαντική. Είναι επίσης σημαντική και από πολιτική άποψη. Όπως, όμως, συμβαίνει σχεδόν πάντα, μαζί με τους τεχνολογικούς νεωτερισμούς ο καπιταλισμός επιστρατεύει και «παλιά» σχήματα εκμετάλλευσης και πειθάρχησης (οι γενικευμένες καραντίνες / καθολικές απαγορεύσεις ανήκουν… στον μεσαίωνα!). Η λειτουργική αναβίωση τέτοιων «παλιών» σχημάτων εκμετάλλευσης κρύβεται, και υπάρχουν σοβαροί λόγοι απ’ την μεριά των αφεντικών. Πρώτον, επειδή αυτά τα σχήματα αποτελούν μέρος της ιστορίας / εμπειρίας της εργατικής τάξης, κι έτσι εύκολα μπορεί να διακρίνει (αν θέλει…) τον αντιεργατικό χαρακτήρα τους και σήμερα. Και δεύτερον, επειδή η λάμψη των τεχνολογικών νεωτερισμών (εν προκειμένω το «τηλε-») έχει σκοπό να θολώσει τα νερά του τι συμβαίνει πραγματικά. «Αυτά είναι καινούργια, μια νέα κανονικότητα» λένε οι δημαγωγοί, οι κάθε είδους λακέδες. «Οπότε θα τα δούμε σε μηδενική βάση…»

Αλλά όχι, δεν είναι τόσο καινούργια…

Η δουλειά μετά (την τρομοκρατία) 2

Παρασκευή 11 Σεπτέμβρη. Για λόγους αναλυτικής τακτικής αλλά και ουσίας η ασταμάτητη μηχανή προτιμάει να υποδείξει ότι, κατ’ αρχήν, η «τηλε-εργασία» είναι δουλειά στο σπίτι.

Από την στιγμή που αναφερόμαστε σε «δουλειά στο σπίτι» στην αφετηρία της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, ξετυλίγεται μπροστά μας αυτό που βρίσκεται πίσω και πλάι μας: όλες οι μορφές και οι εκδοχές «δουλειάς στο σπίτι», από εκείνες που προηγήθηκαν της γέννησης του καπιταλισμού (οι υφάντρες στην αγγλία…) μέχρι αυτές που συνυπήρχαν σε όλες τις φάσεις του 19ου, του 20ου και του 21ου αιώνα, μέχρι σήμερα.

Για να γίνει ξεκάθαρη η σημασία αυτής της γενεαλογίας (και, έτσι, να αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε μερικά βασικά χαρακτηριστικά της τωρινής «επιστροφής της δουλειάς στο σπίτι», μέσω δικτυώσεων) αρκεί να υποδείξουμε / τονίσουμε τον βασικό ορισμό της μισθωτής / εξαρτημένης εργασίας, όπως αυτός περιλαμβάνεται στην ελληνική εργατική νομοθεσία. Πώς διακρίνεται η μισθωτή εργασία από άλλες μορφές εργασίας; Με τρία κριτήρια:

Α) Τον τόπο εργασίας: αυτός προσδιορίζεται απ’ τον εργοδότη.

Β) Τον χρόνο εργασίας: το ωράριο. Κι αυτό επίσης προσδιορίζεται και ελέγχεται απ’ τον εργοδότη.

Γ) Το αντικείμενο εργασίας: προσδιορίζεται επίσης, ακόμα και σε καθημερινή βάση, απ’ τον εργοδότη.

(Ας σημειώσουμε ότι ο τρόπος πληρωμής ΔΕΝ συνιστά κριτήριο αποφασιστικής σημασίας! Ήταν μάλλον η παράνομη πίεση των αφεντικών και η άγνοια απ’ την μεριά των εργαζόμενων που μετέτρεψαν τους «μπλοκάκηδες» σε de facto «ελεύθερους επαγγελματίες / εργολάβους»).

Αν μια σχέση εργασίας έχει αυτά τα πιο πάνω τρία χαρακτηριστικά τότε είναι μισθωτή / εξαρτημένη, και υπόκειται σε όλες τις νομικές ρυθμίσεις της μισθωτής εργασίας. Αν δεν τα έχει;

Εύκολα καταλαβαίνει ο καθένας ότι η «δουλειά στο σπίτι» χάνει τα 2 απ’ τα 3 βασικά στοιχεία της μισθωτής / εξαρτημένης σχέσης εργασίας (ακόμα κι αν η πληρωμή εξακολουθήσει να έχει την μορφή του μηνιάτικου…). Αν τόπος εργασίας γίνει το σπίτι, κι αν το καθημερινό ωράριο είναι ασαφές, τότε απομένει μόνο το 3ο κριτήριο.

Μόνο του… Αλλά βρισκόμαστε σε μεταβατική φάση…