Κυριακή 12 Απρίλη. Το μέλλον είναι ήδη εδώ. Δεν έφτασε σταδιακά, στο ρυθμό της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, ούτε σύμφωνα με την πρόοδο που έχει ανακοινωθεί από κάποιο μαθηματικό μοντέλο. Ήρθε σαν μια τσεκουριά και (όπως παραδόξως θα έπρεπε να περιμένουμε) με τον πιο απρόβλεπτο τρόπο. Το μέλλον δεν είναι πια μέσα σε 30 χρόνια, είναι τώρα, και η χρονομηχανή δεν είναι καμιά εφεύρεση εργαστηρίου, αλλά το αποτέλεσμα ενός συνόλου από διαδράσεις που συμπεριλαμβάνουν από την οικολογική καταστροφή και τις αλυσίδες παραγωγής και διανομής της αγροβιομηχανίας, έως τις διαδικασίες ιδιωτικοποίησης και περικοπών στην υγεία ή τον πολλαπλασιασμό της ποσότητας και της ταχύτητας των διασυνδέσεων σε γη, θάλασσα και αέρα. Το μέλλον εμφανίστηκε αιφνιδίως, αν και όχι ακριβώς χωρίς να ειδοποιήσει.
Ενώ έχουμε βουτήξει σε μια δυστοπία, σίγουρα μια από τις απόψεις κοινής λογικής που περισσότεροι μοιράζονται είναι το “πρέπει να εκμεταλλευτούμε την ευκαιρία”. Ξαφνικά έχει γίνει ηγεμονική μια εκδοχή sui generis του όσο – χειρότερα – τόσο – καλύτερα, και τόσο η ίδια η κρίση όσο και ο χειρισμός της μέσω της διαταγής για το γενικό εγκλεισμό και τον περιορισμό των δικαιωμάτων έχουν μετατραπεί σε μια ευκαιρία για την “αποανάπτυξη”, για την “αλλαγή των ζωών μας”, για το “κατέβασμα των ρυθμών”… λες κι αυτή η στιγμή μπορεί με κάποιο τρόπο να γίνει το εφαλτήριο προς μια αλλαγή.
Η πρώτη ερώτηση είναι προφανής: γίνεται μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης να είναι μια ευκαιρία για κάτι διαφορετικό από τη διαιώνισή της ή τη διατήρηση -αύξηση των αυταρχικών μέτρων; Δεν αρνούμαι εδώ την ανάγκη για προληπτικά υγειονομικά μέτρα. Μπορώ ακόμη και να κατανοήσω τις συνεχείς αλλαγές κριτηρίου των αρχών, αναπόφευκτες όταν το αιφνίδιο – αν και όχι απαραίτητα απρόβλεπτο – εισβάλει σε ένα κόσμο πατριαρχικών θεσμών που υπερηφανεύονται για το ότι έχουν τα πάντα υπό έλεγχο. Αλλά το ότι η πραγματικότητα που ζούμε μας επιβάλλει την υιοθέτηση κάποιων ανεπιθύμητων μέτρων δεν σημαίνει πως η σύζευξη μεταξύ μιας καταστροφής και μιας κατάστασης εκτάκτου ανάγκης ευνοημένης από αυτή την καταστροφή μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία για μια αλλαγή προς το καλύτερο. Το πιο πιθανό είναι το αντίθετο.
Θα έπρεπε ήδη να μας ανησυχεί το ίδιο το κλίμα που παράγεται γύρω από αυτή τη διαμόρφωση μιας εθνικής ενότητας, οικοδομημένης με βάση τον εγκλεισμό, και που ξαφνικά λειτουργεί ως ένας νέος κανόνας κοινωνικής αναγνώρισης. Πέρα από τις ταξικές διαφορές, που ήδη έχουν καταγγελθεί, ή τις ακραίες καταστάσεις όπως εκείνες των γυναικών που βρίσκονται φυλακισμένες με τον βασανιστή τους, ή τους άστεγους που ζουν στο δρόμο – πραγματικότητες που αφθονούν σε μια συγκυρία που οι βάσκες φεμινίστριες έχουν χαρακτηρίσει ως μια κρίση της φροντίδας -, η ψυχική κατάσταση που προκαλείται γύρω από τον εγκωμιασμό του εγκλεισμού έχει μια σειρά ανησυχητικές πλευρές.
Αν και η επίσημη εκδοχή του #Μένουμε σπίτι έχει επικεντρώσει στη φροντίδα του υγειονομικού προσωπικού και την προστασία των πιο ευπαθών πληθυσμών, γύρω από αυτήν αναπτύσσονται άλλα φαινόμενα που καλό θα ήταν να μην τα υποτιμήσουμε. Από τη μια, ο χαζοχαρούμενος ακτιβισμός “Hello Kitty”, που μέσω μιας σκόπιμης μπανάλ εξοικείωσης με την κατάργηση των δικαιωμάτων και μέσω της πρακτικής σούπερ φανταστικών παιχνιδιών, τραγουδιών, χορών, ημερολογίων και άλλων διαφόρων αναπαραστάσεων, έχει οικοδομήσει μια ροζ εκδοχή coach του μαζικού εγκλεισμού του πληθυσμού (και δεν εννοούμε με αυτό πως δεν πρέπει να έχουμε αίσθηση του χιούμορ ή να αναζητούμε την αξιοπρέπεια και τη χαρά, ακόμη και στις πιο σκληρές στιγμές. Μιλάμε για την ολοκληρωτική αποπολιτικοποίηση και άρνηση της εγγενούς σύγκρουσης που σημαίνει η ακραία στιγμή που ζούμε.)
Aπό την άλλη, ο σπλάτερ ακτιβισμός κάποιων άλλων – που συμπίπτει σε μερικές περιπτώσεις με εκείνες τις φασιστοτάσεις που απαιτούν δημοτικές πολιτικές σεκιουριτάδικου χαρακτήρα – οι οποίοι επιδεικνύουν ένα άγρυπνο πάθος για την παρακολούθηση των ζωών των άλλων. Αν τα δύο άκρα, εκείνο της ευτυχούς αυτοπειθαρχίας κι εκείνο που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε βιοπολιτικό αυταρχισμό των άγρυπνων φρουρών ασφαλείας, συγκροτούν μια ταυτότητα γύρω από μια κοινή τραγική εμπειρία όπως αυτή που ζούμε, η πραγματικότητα έχει ξεπεράσει τα πιο εφιαλτικά φουτουριστικά σενάρια.
Εκτός από αυτές τις ανθρωπολογικές μεταλλάξεις, αυτή η απαγόρευση κυκλοφορίας που ζούμε δεν είναι καλή και δεν μπορεί να θεωρηθεί με κανένα θετικό πρόσημο, τόσο λόγω της αιτίας της όσο και για το επερχόμενο ωστικό κύμα που θα προκαλέσει. Κατά πρώτον, επειδή είναι η πολυαιτιακή συνέπεια ενός συνόλου πολιτικών – στους τομείς της υγείας, διατροφής, οικολογίας, βιομηχανίας, τουρισμού – που επιβλήθηκαν και εφαρμόστηκαν συνειδητά σε παγκόσμιο επίπεδο και που αυτή τη στιγμή έχουν δείξει την εξαιρετικά υψηλή καταστροφική ικανότητα που μπορούν να κατακτήσουν όταν συνδυάζονται μεταξύ τους. Κατά δεύτερον, επειδή καθιερώνει ένα μηχανισμό χειρισμού που ίσως τώρα να φτάσει να θεωρηθεί αναπόφευκτος, αλλά που, αν μετατραπεί σε ένα παραδειγματικό προηγούμενο, μπορεί να προκαλέσει κοινωνικές μετακινήσεις ιδεολογικού και πολιτικού χαρακτήρα, που από τώρα και στο εξής δεν θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ανύποπτους, και που πολύ πιθανά θα μπορούσαν να επιταχύνουν την πρωτοφασιστική καμπύλη.
Η πανδημία έχει ανοίξει τρία κουτιά της Πανδώρας μαζί. Το πρώτο, την υλικότητα του καπιταλιστικού αφανισμού μέσω της μολυσματικής μετάδοσης, των θανάτων και της βαθιάς τρωτότητας των θεσμών του υποκράτους πρόνοιας. Το δεύτερο, που λειτουργεί ως μεταφορά, με τον ιό να μετατρέπεται σε ένα αφήγημα της θανατηφόρας ταχύτητας των λογικών του κεφαλαίου, αλλά όπου “ο κίνδυνος είμαστε εμείς” και όπου το να κρατήσουμε μακριά και να ελέγξουμε τον ιό σημαίνει να κρατήσουμε μακριά και να ελέγξουμε τον πληθυσμό. Και το τρίτο, το πρότυπο αυταρχικής διαχείρισης, με την κατάσταση έκτακτης ανάγκης ως το μόνο δυνατό χειρισμό υπέρ της δημόσιας υγείας.
Αυτή η τριάδα, που καθιερώθηκε σε τούτη τη στιγμή ως μια ολοκληρωτική και αναπόσπαστη πραγματικότητα, μπορεί να μας έχει φέρει τον οικοφασιστικό, ή το λιγότερο, τον οικοαυταρχικό κίνδυνο πιο κοντά από ό,τι περιμέναμε. Ξέροντας πως αυτό που ζούμε θα σημαδέψει βαθιά την συλλογική ψυχολογία και θα προκαλέσει μια μετακίνηση των συναισθημάτων και της ματιάς εκατομμυρίων ανθρώπων, η έκκληση στην δημόσια υγεία και στην υπεράσπιση της ζωής μπορεί εύκολα να μετατραπεί στο άλλοθι ενός συλλογικού πνεύματος που αποδέχεται την ενδυνάμωση των συνόρων, την διεύρυνση των αστυνομικών αρμοδιοτήτων, ακόμη περισσότερους περιορισμούς στην πρόσβαση στην ιδιότητα του πολίτη ή στην δημόσια υγεία (όπως ήδη κάνει το ακροδεξιό κόμμα VOX), όλα αυτά ως αναπόφευκτα μέτρα στο όνομα του κοινού, μεγαλύτερου καλού.
Αν αποδεχτούμε αυτή τη στιγμή ως μια ιδρυτική πράξη αντί να δημιουργήσουμε ένα κλίμα αντίδρασης, αμφισβήτησης και αποδόμησής της, θα είναι σαν να αποδεχόμαστε τη συμμετοχή μας σε ένα γεγονός, που πανεύκολα θα χρησιμοποιηθεί ως θετική αναλογία για αυταρχικές διαδικασίες Προφανώς, οποιοσδήποτε αγώνας έχει ως αφετηρία πάντα μια δεδομένη και όχι επιλεγμένη πραγματικότητα, αλλά τα διαβάσματα και οι λέξεις έχουν σημασία, και δεν χρειάζεται να “εκμεταλλευτούμε τη στιγμή” αλλά να θέσουμε από τώρα ένα “ποτέ πια” που θα αμφισβητεί και θα επιτίθεται τόσο στην λογική του συστήματος που μας έχει φέρει ως εδώ – και που συγκεντρώνεται σε επιβεβλημένες πολιτικές που εφαρμόζονται τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο -, όσο και στην αυταρχική διαχείριση, που μπορεί σήμερα να θεωρείται ένα αναγκαίο κακό, αλλά που πρέπει να καταγγελθεί οπωσδήποτε ως ένα κακό (και όχι ελάσσον), καρπό ενός άλλου μεγαλύτερου κακού.
Το μέλλον είναι ήδη εδώ, ο παράγοντας κινδύνου είναι το κεφάλαιο, και η στρατιωτικοποίηση των ζωών μας μόνο μπορεί να σημαίνει τον πρόλογο του οικοφασισμού.
Miguel Martin (απ’ τον πλανήτη spain – μετάφραση A.)
(φωτογραφίες: η «ζύμωση» έχει αρχίσει…)