Παρασκευή 8 Μάη. Η υπαρκτή ευρωπαϊκή εμπειρία δείχνει ότι ο τρόπος με τον οποίο η μορφή – κράτος έχει υλοποιήσει ήδη σε κάποιο βαθμό αυτήν την Αλλαγή Παραδείγματος (και ετοιμάζεται για πολύ περισσότερα) είναι κάτι που μοιάζει σε επιδόματα. Ενώ όμως η λέξη “επίδομα” θυμίζει το παλιό μοντέλο, την οικονομική στήριξη δηλαδή εκείνων που έχουν βρεθεί εκτός “αγοράς εργασίας”, η λειτουργία είναι ανάποδη. Τώρα (εδώ και καιρό σε διάφορα ευρωπαϊκά κράτη) το κρατικό επίδομα δίνεται υπό τον όρο της εργασίας· της εργασίας, μάλιστα, που πιθανότατα υποδεικνύει η ίδια η μορφή – κράτος.
Ήταν, άραγε, αναγκαστική αυτή η λειτουργική αντιστροφή επειδή οι άνεργοι / ες στις ευρωπαϊκές κοινωνίες των πρώτων δεκαετιών του 21ου αιώνα είχαν γίνει τεμπελχανάδες που την κουτσοέβγαζαν με τα “επιδόματα ανεργίας” αράζοντας στα πάρκα; Τέτοια ήταν η ρητορική απ’ την μεριά των κράτων στη διάρκεια της μετάβασης απ’ το ένα Παράδειγμα (την “επιδότηση της ανεργίας”) στο άλλο (την “επιδότηση της εργασίας”). Και έμοιαζε πειστική, ταΐζοντας τον κοινωνικό δαρβινισμό: γιατί εμείς που δουλεύουμε να πληρώνουμε, μέσω των κρατήσεων που γίνονται στους μισθούς μας, αυτά τα κοπρόσκυλα που βαριούνται να δουλέψουν;
Παρότι η ηθική της εργασίας (σε καπιταλιστικές, εμπορευματικές συνθήκες) χρησιμοποιείται πράγματι και απ’ τα αφεντικά και απ’ το κόμμα τους (το κράτος), δεν ήταν “ανήθικα” τα κράτη όταν επιδοτούσαν-τους- ανέργους! Εκείνο που άλλαξε ήδη απ’ τα τέλη του 20ου αιώνα, κι εκείνο που διείδε το γερμανικό κράτος έγκαιρα, δεν ήταν η αύξηση της “ανηθικότητας” μεταξύ των (πιθανών, μελλοντικών) μισθωτών… Ήταν η αλλαγή της σύνθεσης της (νέας) εργατικής τάξης. Ήταν η επιτυχία της μαζικής μικροαστικοποίησής της! Όλο και πιο “φορτωμένοι” με πτυχία, σπουδές και πιστοποιητικά γνώσεων νεαροί και νεαρές, όλο και περισσότεροι τέτοιοι, που αρνούνταν να δουλέψουν σε τομείς που θεωρούσαν υποτιμητικούς για τα προσόντα τους.
Για να το πούμε διαφορετικά. Αυτή η μυθικά ελεύθερη “αγορά εργασίας”, όπου δήθεν ελεύθερα συναντιούνται αυτοί που πουλάνε κι αυτοί που αγοράζουν εργατική δύναμη (συμπεριλαμβανομένων των γνώσεων, των ταλέντων, των διαθέσεων…) για να διαπραγματευτούν ένας προς έναν την τιμή της, άρχισε να γίνεται “προβληματική” για την πραγματική ταξική διαστρωμάτωση του post-industrial, τριτογενοποιημένου καπιταλισμού, απ’ την στιγμή που μεγάλωνε η απόσταση ανάμεσα στις «προσδοκίες» των εκατομμυρίων Εαυτών Κεφάλαιο και την παραγωγική δομή και πραγματικότητα. Μέσα στον εφεδρικό στρατό, μέσα στους επιδοτούμενους ανέργους, δεν ήταν πια μόνο ανειδίκευτοι ή μισο-ειδικευμένοι βιομηχανικοί εργάτες των οποίων τα αφεντικά είχαν βαρέσει κανόνι. Ήταν, όλο και περισσότερο, skilled ή και high skilled εν δυνάμει καλοπληρωμένοι μισθωτοί του τριτογενούς, που προτιμούσαν τα όποια επιδόματα ανεργίας απ’ την εμπλοκή σε «βρώμικες», «κουραστικές», «σωματικές» δουλειές, που υποτιμούσαν τα προσόντα και την ιδέα που είχαν διαμορφώσει για τους Εαυτούς τους. Η μηχανή της εκπαίδευσης, έχοντας γίνει η ίδια ένας εμπορευματικός κύκλος ανεξάρτητος απ’ τις “ανάγκες της αγοράς εργασίας”, ξέρναγε και ξερνάει πολλοί περισσότερους Εαυτούς-Κεφάλαια απ’ όσους μπορούν να αξιοποιηθούν σαν τέτοιοι…
Αυτή η ανισορροπία έμελλε να γίνει εντονότερη απ’ τις αρχές της δεκαετίας του ’00 εξαιτίας εκείνου που ονομάστηκε τεχνολογική ανεργία. Πρακτικά, εκείνος ή εκείνη που αποφασίζει να σπουδάσει το Α ή το Β, κάνει τις επιλογές του με βάση τα κριτήρια που έχει (ή νομίζει πως έχει) απ’ την γνώση που έχει (ή νομίζει πως έχει) για την αγορά εργασίας την στιγμή που αποφασίζει. Μετά από 8 ή 10 χρόνια, όταν πια θεωρεί εαυτόν/ήν «έτοιμο για την επαγγελματική εκτόξευση» τα δεδομένα της αγοράς εργασίας μπορεί να έχουν αλλάξει. Αλλάζουν, μάλιστα, όλο και πιο γρήγορα…
Ο όρος «τεχνολογική ανεργία» λοιπόν δεν θα έπρεπε να εννοηθεί με την στενή έννοια του οι μηχανές πετούν τους ανθρώπους έξω απ’ τις δουλειές. Αλλά υπό την ευρεία έννοια του η διαρκής τεχνολογική αναδιάρθρωση δημιουργεί μόνιμη ρευστότητα στις ανάγκες και τις απαιτήσεις της (καπιταλιστικής) αγοράς εργασίας· και αυτή η ρευστότητα είναι πάντα μεταγενέστερη, ετεροχρονισμένη σε σχέση με την στιγμή που το Εγώ Κεφάλαιο επιλέγει τις γνωσιολογικές επενδύσεις που θα κάνει.
Ακριβώς γι’ αυτό η ενεργητική διαχείριση της ανεργίας / εργασίας απ’ την μορφή – κράτος εμφανίστηκε μαζί με επιπλέον εξαρτήματα. Όπως η δια βίου εκπαίδευση… Τίποτα δεν κρύφτηκε απ’ την μεριά των κρατών / αφεντικών. Το γεγονός ότι τα περισσότερα παρανοήθηκαν απ’ την συντριπτική πλειοψηφία των ενδιαφερόμενων, αφορά δυστυχώς αυτούς κι αυτές. Εμάς δηλαδή…
(συνέχεια στα επόμενα…)