Πέμπτη 7 Μάη. Γενάρης 2012 (λίγο πριν διάφορα «θαύματα»…), Sarajevo νο 58, τίτλος άρθρου one euro jobs. Αποσπάσματα:
… Γερμανία, 2005, κυβέρνηση συμμαχίας σοσιαλδημοκρατών – πράσινων. Ανάμεσα σε άλλα, και για να δοθεί η δυνατότητα “καλύτερης προσαρμογής των ανέργων στην αγορά εργασίας”, με “φιλεργατικά” κίνητρα σα να λέμε, ο νόμος Hartz (IV) προβλέπει περικοπές στο ποσό του ταμείου ανεργίας, και μια “ενεργητική ενίσχυση της εργασίας”. Σύμφωνα μ’ αυτή τη λογική – που στα μέρη μας, τότε, ακούστηκε σαν μακρινή και εξωτική – οι άνεργοι δεν πρέπει να βολεύονται με τα επιδόματα, κι ούτε πρέπει να χάνουν την επαφή τους με την δουλειά και την “αγορά” της. Γι’ αυτό τον σκοπό η “κοκκινοπράσινη” κυβέρνηση θα νομοθετήσει (πάντα το 2005) ότι οι άνεργοι είναι υποχρεωμένοι να αποδέχονται προτάσεις εργασίας που τους έρχονται απ’ τις αρμόδιες υπηρεσίες· διαφορετικά χάνουν σταδιακά το επίδομα ανεργίας.
Από πρώτη ματιά, κι ως εδώ, θα έμοιαζε σαν μια τυπική προτεσταντική επιστράτευση στη δουλειά, κόντρα στην τεμπελιά και στο κουτσοβόλεμα των άλλοτε (πριν από εκείνες τις ρυθμίσεις) υπολογίσιμων παροχών του γερμανικού κοινωνικού κράτους. Αλλά οι δουλειές που θα ήταν υποχρεωμένοι να αποδεχτούν οι γερμανοί άνεργοι χωρίς να χάνουν το επίδομα ανεργίας είχαν αυτό το χαρακτηριστικό: ήταν εξαιρετικά φτηνές. Για την ακρίβεια: σχεδόν τσάμπα. Ο Hartz IV προέβλεπε ότι αυτοί οι καλοπερασάκηδες άνεργοι θα έπρεπε να δέχονται δουλειές αμοιβόμενες με 1 ευρώ την ώρα (καθαρά), και ως 30 ώρες την εβδομάδα…. Για να μην κατηγορηθούν δε οι νομοθέτες ότι “σπάνε τους μισθούς” (λες και θα μπορούσε να είναι διαφορετικός ο στόχος τους…) προσδιόρισαν τους τομείς που θα προσφέρονταν τέτοιου είδους δουλειές στον, ας τον πούμε έτσι γενικά, “τομέα παροχής κοινωνικών υπηρεσιών”.
Αύγουστος 2005: ένας 58χρονος μηχανικός, που είναι άνεργος απ’ το 2001, καλείται απ’ τις υπηρεσίες ανέργων να δουλέψει για πέντε μήνες, ως το τέλος της χρονιάς, για 30 ώρες την εβδομάδα, με αμοιβή 1,5 ευρώ την ώρα, σαν βοηθός κηπουρού. Η δουλειά που θα κάνει θα είναι να σκεπάζει δέντρα με πλαστικό, για προστασία στο χιόνι. Ο 58χρονος απορρίπτει την προσφορά υποστηρίζοντας ότι α) δεν μπορεί για σωματικούς λόγους να δουλεύει τόσες ώρες (6) κάθε μέρα σε τέτοια δουλειά· β) αν το κάνει δεν θα έχει χρόνο να ψάξει για κανονική δουλειά· και γ) έχει βρει ήδη μια άλλη δουλειά μερικής απασχόλησης με λιγότερες ώρες (και καλύτερα λεφτά). Οι υπηρεσίες ανέργων απορρίπτουν τις “δικαιολογίες” του, και τον καταδικάζουν με περικοπή του επιδόματος ανεργίας κατά 30%. Πριν ήταν 345 ευρώ τον μήνα· το ρίχνουν στα 241,5…. Ο 58χρονος καταφεύγει στα δικαστήρια, ζητώντας να αναιρεθούν τα σε βάρος του μέτρα των υπηρεσιών ανεργίας.
Δεκέμβρης 2008: η υπόθεση τελεσιδικεί στον ανώτατο δυνατό βαθμό, απορρίπτοντας την προσφυγή του 61χρονου πια μηχανικού, όπως άλλωστε είχε γίνει και σε χαμηλότερο βαθμό. Η ετυμηγορία είναι επιτομή της υποτίμησης της εργασίας – όχι στην περιφερειακή (όπως λένε διάφοροι) ελλάδα, αλλά στην καπιταλιστικά κεντρική γερμανία. Το δικαστήριο θα αποφανθεί λοιπόν ότι οι δουλειές με ωρομίσθιο 1 ευρώ είναι μια ειδική κατάσταση, ένα ιδιαίτερο μέτρο, που έχει στόχο την “επανένταξη των ανέργων στην αγορά εργασίας”, και δεν έχει να κάνει σε τίποτα με τις κανονικές σχέσεις εργαζόμενων – εργοδοτών. Σύμφωνα με την ίδια απόφαση, αυτό το ωρομίσθιο του 1 ευρώ (ή λίγο παραπάνω) δεν είναι αμοιβή για την δουλειά που εκτελείται, αλλά μόνο ένα “κίνητρο”. Χαρτζιλίκι – σαν να λέμε. Απ’ την άλλη όμως ο άνεργος απαγορεύεται να απορρίψει ένα τέτοιο “κίνητρο”, μια τέτοια “προσφορά”. Δεν θα το πει το δικαστήριο, αλλά το πράγμα ανήκει στην ιδιοσυγκρασία των μαφιόζικων λογαριασμών: θα σου κάνω μια προσφορά που δεν μπορείς να αρνηθείς. Εν τέλει, ενώ η πρώτη απόρριψη είναι χωρίς συνέπειες και η δεύτερη με ποινή μείωσης κατά 30% του επιδόματος ανεργίας, στην τρίτη απόρριψη τόσο το επίδομα όσο και άλλα “βοηθήματα” κόβονται εντελώς.
Οπωσδήποτε η δικαστική απόφαση επιβεβαίωνε την ίδια τη νομοθεσία “ενεργητικής υποστήριξης της ένταξης των ανέργων”: γιατί στις δουλειές του ενός ευρώ την ώρα οι εργάτες δεν δικαιούνταν το μεροκάματο αν απουσίαζαν λόγω ασθένειας. Και παρά το 30ωρο την εβδομάδα, δεν δικαιούνταν μεροκάματο στις επίσημες αργίες· ούτε, φυσικά, πληρωμένες άδειες και τα λοιπά. Η ενδιάμεση απόφαση του ομοσπονδιακού εργατοδικείου της γερμανίας, είχε διευκρινίσει κι άλλες λεπτομέρειες. Όπως, για παράδειγμα, ότι οι “απασχολούμενοι” του ενός ευρώ την ώρα θα πρέπει να πληρώνουν οι ίδιοι τα έξοδα μετακίνησής τους προς και από την δουλειά· και ότι η πρόβλεψη του νόμου για επιπρόσθετη προσαρμογή του ωρομίσθιου για τέτοιους λόγους αφορά εξαιρετικές περιπτώσεις.
Με 30 ώρες την εβδομάδα επί 1 ευρώ την ώρα, το “κίνητρο” συμποσούται σε 120 ευρώ στις 4 βδομάδες. Μαζί με τα 345 ευρώ του επιδόματος ανεργίας προκύπτει το εξαιρετικό ποσό των 465 ευρώ τον μήνα – για ανθρώπους που δουλεύουν, σχεδόν πλήρες ωράριο. Είναι αυτός (πιο σωστά: και αυτός) ο λόγος που κάθε φορά που το Βερολίνο κατηγορείται για την “εσωτερική υποτίμηση” (της εργασίας, όχι του κεφαλαίου) που προκαλούν τα μέτρα λιτότητας (“για την έξοδο απ’ την κρίση”) σε διάφορα άλλα ευρωπαϊκά κράτη, απαντάει: εμείς προνοήσαμε…
Τι έκταση είχε (και έχει) η εφαρμογή αυτού του κόλπου; Πολύ μεγάλη. Ειδικά σε επιμέρους κοινωνικές κατηγορίες ανέργων: νέους εργάτες, γυναίκες, ανατολικογερμανοί / ίδες, και από μια ηλικία και πάνω. Υπολογίζονται σε εκατοντάδες χιλιάδες (ακριβή νούμερα δεν γνωρίζουμε) οι μακρόχρονοι άνεργοι και άνεργες που δουλεύουν στον γερμανικό παράδεισο για 1 ευρώ την ώρα, προκειμένου να τσοντάρουν το κλαδεμένο επίδομα ανεργίας. Μιλάμε για ντόπιους· γιατί αν η κουβέντα έρθει σε μετανάστες και μετανάστριες, εκεί η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη.
Και παρά τους όρκους ότι αυτά τα σκοτωμένα ωρομίσθια δεν πρόκειται να απειλήσουν “κανονικούς” εργαζόμενους, το αντίθετο ακριβώς συνέβη – και πως αλλιώς θα γινόταν; Ειδικά σε δήμους και κοινότητες των οποίων οι προϋπολογισμοί περικόπτονται άγρια (λόγω κρίσης – και στη γερμανία έχει απ’ αυτό…) οι κανονικές θέσεις πλήρους απασόχλησης και μισθού περιορίζονται· για να αντικατασταθούν από “απασχολούμενους ανέργους που επανεντάσονται”. Κάποτε πρόκειται για τους ίδιους ακριβώς ανθρώπους: απολύονται, μένουν ένα χρόνο στην κανονική ανεργία, και ύστερα υποχρεώνονται να δουλέψουν στις ίδιες δουλειές που δούλευαν πριν, αλλά πολύ πολύ φτηνότερα.
Το γερμανικό κράτος – αυτό πρέπει να του αναγνωριστεί – έχει αναλάβει το ίδιο την διαχείριση του “εφεδρικού στρατού ανέργων”, για λογαριασμό της γενικής καπιταλιστικής κερδοφορίας. Το γεγονός ότι ανέλαβε να οργανώσει (και μάλιστα εξαιρετικά έγκαιρα) την βίαιη υποτίμηση της εργασίας στους μη εμπορικούς τομείς των υπηρεσιών που είναι άμεσα ή έμμεσα υπό την εποπτεία του, σήμαινε ταυτόχρονα δύο πράγματα. Πρώτον, μεγάλης κλίμακας φτήνεια σ’ εκείνους τους τομείς της κοινωνικής αναπαραγωγής (συγκεκριμένες δημόσιες υπηρεσίες δηλαδή) που όντας μη εμπορευματικές δεν θα μπορούσαν να εισαχθούν απ’ την κίνα ή την ινδία… Και δεύτερον, κατέβασμα των μισθών και στους εμπορευματικούς τομείς του συνόλου της καπιταλιστικής παραγωγής στη γερμανία, αφού 465 ευρώ για σχεδόν πλήρη απασχόληση είναι ένας καλός δείκτης – προς – τα – κάτω. Εννοείται (αυτό είναι η τρίτη συνέπεια) πως χάρη σ’ εκείνες τις κοκκινο-πράσινες νομοθεσίες έχει σπρωχτεί ένα μέρος εργατών στη μαύρη δουλειά – όσο αυτή μπορεί να αναπτυχθεί σε γερμανικές συνθήκες.
Δεν θα πρέπει τώρα να παραξενευτεί κανείς για τις σπουδαίες ιδέες που γέννησαν οι κρατικά επιβεβλημένες one euro per hour δουλειές σε ευφάνταστους επιχειρηματίες. Ο Martin Lettenmeier για παράδειγμα έβαλε το 2010 μπροστά κάτι που μπορεί να μοιάζει ακραίο αλλά είναι χαρακτηριστικό: μια δουλειά no euro per hour για την τσέπη του! Ίδρυσε στη Βαυαρία μια εταιρεία με το αξιαγάπητο όνομα friendly service, προσλαμβάνοντας νεαρούς και νεαρές 16 με 24 χρόνων για να δουλεύουν σα συσκευαστές σε σούπερ μάρκετ που θα δέχονταν να συνεργαστούν μαζί του. Συγκεκριμένα, να βάζουν τα ψώνια των πελατών σε σακούλες, στα ταμεία. Αυτοί οι νεαροί και νεαρές δεν πληρώνονται ούτε απ’ τον επιχειρηματία Lettenmeier ούτε απ’ τα σούπερ μάρκετ…. Κρατάνε τα φιλοδωρήματα που τους αφήνουν οι πελάτες – που, κατά τον ευφάνταστο επιχειρηματία (αλλά και τους ίδιους τους baggers) μπορεί να ξεπερνούν τα 10 ευρώ την ώρα… Ο επιχειρηματίας, φυσικά, πληρώνεται απ’ τα σούπερ μάρκετ με 3 ευρώ ανά ώρα το κεφάλι: για τα διοικητικά έξοδα και τα έξοδα εκπαίδευσης των baggers – λέει.
Η δουλειά που πληρώνεται αποκλειστικά απ’ τους πελάτες μέσω φιλοδωρημάτων μοιάζει πολύ με ζητανιά· ιστορίες με ζητιάνους που έγιναν πάμπλουτοι είναι γνωστές, και μπορεί να έχουν βάση. Συνεπώς η ιδέα του γερμανού επιχειρηματία και η νομοθεσία του γερμανικού κράτους συμφωνούν στο ίδιο βασικό: η δουλειά δεν πρέπει να πληρώνεται υποχρεωτικά μ’ έναν μισθό τέτοιο ώστε να επιτρέπει την αξιοπρεπή ζωή εκείνου που δουλεύει και όσων έχει στη φροντίδα του· ούτε η δουλειά συνεπάγεται αυστηρές δεσμεύσεις και υποχρεώσεις για οποιονδήποτε άλλον πέρα απ’ αυτόν που δουλεύει. Η δουλειά αξίζει “ελεημοσύνη” (ένα γλισχρό επίδομα ανεργίας για όσους έχουν ήδη δουλέψει) + κάποιο “κίνητρο”· ή “φιλοδώρημα”· ή….