Τεταρτή 8 Γενάρη. Οι ιρανοί και οι ιρανές είναι απίστευτοι! Σαν άνθρωποι. Ευγενείς, φιλικοί, φιλόξενοι, ανοικτόκαρδοι, περήφανοι και περήφανες, καθόλου παραδόπιστοι… Αρκεί αυτό: αν η διασκέδαση ενός πληθυσμού είναι το να μαζεύονται οι παρέες στα πάρκα και να διαβάζουν ποιήματα (ναι, τόσο ξένο!!) τότε…
Το καθεστώς όμως είναι απολυταρχικό και συντηρητικό. Και μόνο το γεγονός ότι στην κορυφή της τριπλής δομής εξουσίας στο ιρανικό κράτος (κοινοβούλιο / φρουροί της επανάστασης / συνέλευση των ειδικών) βρίσκονται παπάδες που «αυτοεπιλέγονται» (αυτή είναι η «συνέλευση των ειδικών») είναι αρκετό. Σε τέτοιου είδους δομές εξουσίας οι πολιτικές πρόσοδοι (αυτό που λέγεται «διαφθορά») είναι κοινοτυπία. Υπάρχει μια οφθαλμοφανής ανισομέρεια στην ιρανική καπιταλιστική ανάπτυξη: πολλά κατορθώματα στον στρατιωτικό τομέα, περιορισμένα σε διάφορες μη στρατιωτικές κοινωνικές υποδομές. Πράγμα που σημαίνει ότι στο ιρανικό καπιταλισμό οι πληβείοι δικαιούνται πολύ περισσότερα· και οι «μεσαίες τάξεις» (συμπεριλαμβανόμενων των μικροαστών) περισσότερη ελευθερία. Ειδικά η τωρινή νεολαία, που είναι σε μεγάλο βαθμό “καλωδιωμένη”…
Δύο πρόσφατα διαδοχικά ταξίδια (διάρκειας ενός μήνα το καθένα) πάνω σε δύο ρόδες, και δυο καλές γύρες μ’ αυτόν τον τρόπο στο μεγαλύτερο μέρος του δυτικού μισού της ιρανικής επικράτειας σε πολλές μεγάλες και μικρές πόλεις, επιτρέπουν να σας διαβεβαιώσουμε ότι αυτό το καθεστώς το στηρίζει (υπολογίζουμε) το 40% του πληθυσμού. Υπάρχει ακόμα ένα 30% που, κατ’ αρχήν, θα διεκδικούσε ελευθερίες στην καθημερινή ζωή του· δεν του αρέσει καθόλου αυτή η απολυταρχία· και ψάχνεται. Ακόμα και πόντο πόντο. Οι υπόλοιποι ίσως παίζονται, με μια κλίση προς τον συντηρητισμό αν οι συσχετισμοί δύναμης τον ευνοούν.
Αλλά περισσότερο απ’ όλα το ιράν, τόσο σαν καθεστώς και εξουσία όσο και σαν πληθυσμός, κουλτούρα, πεποιθήσεις, είναι η ιστορία του. Αυτό το τριπλό σχήμα εξουσίας διαμορφώθηκε μετά την επανάσταση του 1979, στη βάση της πολιτικής εμπειρίας του ιράν τις προηγούμενες δεκαετίες: για να μην είναι εφικτό σε όποιον εποφθαλμιούσε τα πετρελαϊκά και εργασιακά πλούτη του ιράν να (ξανα)διαβρώσει την εξουσία. Πράγματι, τρεις δομές είναι πολύ δυσκολότερο να διαβρωθούν από μία. Επιπλέον, αφού πρώτα οι συντηρητικοί υπό τον Χομεϊνί εξόντωσαν το ισχυρό κομμουνιστικό κόμμα (που συμμετείχε ολόψυχα στην επανάσταση), ανέλαβαν τον αδιαπραγμάτευτο κεντρικό έλεγχο σαν ένα είδος, ας μας επιτραπεί η έκφραση, «θρησκευτικής μαφίας»….
Τι είναι, όμως, εκείνο που στηρίζει αυτό το καθεστώς; Οι εξωτερικές (αμερικανικές κατά κύριο λόγο, και απ’ τις αρχές του 2000 αποκλειστικά) απειλές! Όταν οποιοδήποτε καθεστώς μπορεί να επικαλεστεί, κι ακόμα περισσότερο να αποδείξει, «εθνικές απειλές», τότε είναι βέβαιο ότι ενισχύονται άμεσα και έμμεσα τα πιο συντηρητικά στοιχεία (κοινωνικά, πολιτικά, θεσμικά) αυτού του καθεστώτος! Η ιαχή «το έθνος κινδυνεύει» στα μέρη μας είναι φάρσα. Στο ιράν όμως είναι πέρα για πέρα αλήθεια.
Κι έτσι στην ιρανική κοινωνία και στο μοντέλο διεύθυνσής της έχει συμβεί το εξής: η αμερικανική πολιορκία έχει εμποδίσει τους μετασχηματισμούς ΠΟΥ ΘΑ ΗΤΑΝ ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΟΙ εάν αυτή δεν υπήρχε!… Στα δύο καλοκαίρια των ταξιδιών στο ιράν (2016 και 2017), όταν αυτή η πολιορκία είχε χαλαρώσει αισθητά, είδαμε με τα μάτια μας αυτούς τους μετασχηματισμούς να εξελίσσονται αθόρυβα (μερικές φορές και επίσημα) από χρονιά σε χρονιά. Είναι απόλυτα λογικό. Στο ιράν έχει καπιταλισμό. Έχει μια μεγάλη εργατική τάξη, έχει μια μεγάλη μικροαστική τάξη, έχει επίσης μια μεγάλη «μεσαία» αστική τάξη, που είναι προϊόντα όλες της καπιταλιστικής ανάπτυξης (ανισομερούς όμως) που πέτυχε η επανάσταση του 1979. Είναι αδύνατο να μην μπουν σε κίνηση οι διεκδικήσεις και τα συμφέροντα όλων αυτών των υποκειμένων όταν δεν υπάρχει ένας ισχυρός παράγοντας που να τα παγώνει.