Page 37 - Το βιβλίο των προϋποθέσεων

κών) ο Μαρξ έπρεπε να δηµιουργήσει µια γενική θετική κατηγορία “µη αλλοτριωµέ-
νων αναγκών”, των οποίων την πλήρη ανάπτυξη και ικανοποίηση τοποθετούµε σ’
εκείνο το µέλλον όπου η οικονοµία θα υπηρετεί την ανθρωπινότητα των αναγκών.
...
Η ιστορική / φιλοσοφική / ανθρωπολογική εννόηση των αναγκών βασίζεται σε δύο
κατηγορίες. Τις “φυσικές” ανάγκες και της “κοινωνικά δηµιουργηµένες” ανάγκες. Οι
πρώτες είναι συνώνυµες µε τις “απαραίτητες” ανάγκες, οι δεύτερες µε τις “κοινωνι-
κές” ανάγκες.
Στα Οικονοµικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα του 1844, ο Μαρξ γράφει: “Ο άνθρωπος
δηµιουργεί ακόµα κι όταν έχει απελευθερωθεί απ’ τις φυσικές ανάγκες, και τότε δη-
µιουργεί στ’ αλήθεια την ελευθερία του”. Οι φυσικές ανάγκες αντιστοιχούν στις βιο-
λογικές ανάγκες, που αφορούν την απλή ύπαρξη της ζωής.... Στα Grundrisse ο Μαρξ
µιλάει για την “δυνατότητα κατανάλωσης” σαν δηµιουργό αναγκών µέσα στην καπι-
ταλιστική κοινωνία, και διακρίνει ξανά τις ανάγκες “που δηµιουργούνται κοινωνικά”
απ’ τις “φυσικές” ανάγκες.
...
Οι “φυσικές” ανάγκες αφορούν την απλή διατήρηση της ανθρώπινης ζωής, και εί-
ναι “απαραίτητες µε την φυσική έννοια” απλά επειδή, αν δεν ικανοποιηθούν, ο άν-
θρωπος δεν µπορεί να ζήσει σαν απλό φυσικό ον. Όµως αυτές οι ανάγκες δεν ταυτί-
ζονται µε εκείνες των ζώων, γιατί για την απλή αυτο-συντήρησή του ο άνθρωπος
πρέπει να εξασφαλίσει ορισµένες συνθήκες (θέρµανση, ντύσιµο) που δεν χρειάζον-
ται τα ζώα. Ακόµα και οι “φυσικές” ανθρώπινες ανάγκες λοιπόν είναι κοινωνικά προσ-
διορισµένες (υπάρχει ένα πολύ γνωστό κοµµάτι απ’ τα Grundrisse, σύµφωνα µε το
οποίο η πείνα που ικανοποιείται µε µαχαίρι και πιρούνι είναι διαφορετική απ’ την πεί-
να που ικανοποιείται µε ωµό κρέας): οι τρόποι ικανοποίησής τους κάνουν ακόµα κι
αυτές τις ανάγκες κοινωνικές.

Υποθέτουµε ότι είναι σαφές πως στην ανάλυση του Μαρξ, οι ανάγκες δεν είναι ένα απλό
“φυσικό” φαινόµενο ή, έστω, κοινωνικά κατασκευασµένες κατάστασεις, αλλά πολύ πε-
ρισσότερα. Είναι η θεµελίωση (των αιτίων) του ριζικού ανταγωνισµού µέσα (και ενάντια)
στον καπιταλισµό: απ’ την µια µεριά υπάρχουν οι “ανάγκες” του κεφάλαιου, και απέναν-
τι υπάρχουν οι ανάγκες των κοινωνικών σχέσεων που βρίσκονται υπό την τυραννία του
επιδιώκοντας την απελευθέρωσή τους. Για παράδειγµα η ιδέα του κ ο ι ν ω ν ι κ ά α ν α -
γκαίου χρόνου εργασίας εισάγει µια σηµαντική έννοια “ανάγκης” που είναι αποδεκτή
απ’ το σύνολο της (απελευθερωµένης) κοινωνίας· και βρίσκεται στον αντίποδα της από-
σπασης της υπεραξίας, είτε απόλυτης είτε σχετικής...
Απ’ αυτήν την άποψη, εάν ήθελε κανείς να ξεφορτωθεί αυτόν τον ριζικό πόλεµο κατά
του κεφάλαιου, θα ήταν απαραίτητο να ξεφορτωθεί ή να σχετικοποιήσει (ή να ελεεινο-
λογήσει) τις ανάγκες γενικά, και τις ανάγκες εκείνων πουν παράγουν τον πλούτο ειδικά.
Γιατί, σε τελευταία ανάλυση, η κοµφορµιστική, συντηρητική, πουριτανική αντίληψη και
διαχείριση των αναγκών είναι δεύτερο στη σειρά ζήτηµα, και πάντως µε κανένα τρό-
πο δεν αποτελεί συστατικό στοιχείο κάθε εννόησης περί αναγκών.
Είναι λοιπόν ένα ζήτηµα η (χ, ψ, z) η - τάξη - των - ιδέων (ιδεολογία) - περί - αναγκών
και εντελώς διαφορετικό οι ανάγκες οι ίδιες· η ικανοποίησή τους ή η λεηλασία τους.

37