Page 34 - Το βιβλίο των προϋποθέσεων

ένα δίκαιο - της - Επιθυµίας, µια ηθική - της - Επιθυµίας· ακόµα ακόµα και τις αναπαρα-
στάσεις ή τα ψεύδη - των - επιθυµιών. Το “Επιθυµητικό Υποκείµενο” έγινε ακαταµάχη-
το, ακόµα κι όταν (ή, πιο σωστά, κυρίως όταν) ήταν (είναι) ακόρεστο.
Ωστόσο η ιδέα ότι “η αυτοκρατορία των Επιθυµιών” είναι αντικοµφορµιστική, απελευ-
θερωτική, και σαν τέτοια αξιολάτρευτη, ενώ αντίθετα το “βασίλειο των Αναγκών” είναι
διάσπαρτο από κοµφορµιστικές, συντηρητικές, αµετακίνητες “πέτρες”, αυτή λοιπόν η τό-
σο γοητευτική ιδέα, εκτός απ’ το να γίνει µια καινούργια (;) καθολική νοµιµοποίηση του
ατοµισµού απ’ τα ‘80s και µετά, ήταν ακριβής; Ή µήπως, προκειµένου να κοπούν τα σφι-
κτά δεσµά του κοµφορµισµού (της εγκράτειας...) επρόκειτο να πεταχτεί µαζί µε τα νερά
και το µωρό;

α αννάάγγκκεεςς

To 1974 η Agnes Heller εξέδωσε στα ιταλικά ένα σχετικά µικρό βιβλίο µε τίτλο η θεω-
ρία των αναγκών στον Μαρξ. Το 1976 το βιβλίο µεταφράστηκε στα αγγλικά: µέσα στο µε-
γάλο κύµα των αρνήσεων ο προβληµατισµός περί των αναγκών και του προσδιορισµού
τους κρατούσε ακόµα, αν και είχε ξεκινήσει η άµπτωτη. Το ενδιαφέρον στη δουλειά της
Heller είναι ότι έδειχνε ότι η αντίληψη του κυρ Κάρολου περί αναγκών δεν ήταν καθό-
λου στατική. Απ’ την άλλη µεριά βρισκόταν στην καρδιά του µεγαλύτερου µέρους της κρι-
τικής του στην πολιτική οικονοµία.
Το πρώτο κεφάλαιο είχε τίτλο “αρχικές παρατηρήσεις στην αντίληψη του Μαρξ περί
αναγκών”. Να µερικά ενδεικτικά αποσπάσµατα απ’ αυτό:

Όταν ο Μαρξ έκανε µια σύνοψη των πρωτότυπων οικονοµικών του ανακαλύψεων σε
σύγκριση µε την κλασσική πολιτική οικονοµία, εστιάσε στα ακόλουθα θεωρητικά ση-
µεία:
1) Την θεωρία σύµφωνα µε την οποία ο εργάτης πουλάει στον καπιταλιστική όχι την
εργασία του αλλά την εργατική του δύναµη.
2) Την ανάπτυξη της γενικής θεωρίας της υπεραξίας και το ξεκαθάρισµα ότι το κέρ-
δος, ο τόκος και η γεωπρόσοδος είναι απλές φαινοµενικές µορφές της υπεραξίας.
3) Την αποκάλυψη της σηµασίας της αξίας χρήσης. (Ο Μαρξ επισηµαίνει ότι οι έν-
νοιες αξία και ανταλλακτική αξία δεν ήταν καινούργιες, αλλά έχουν παρθεί απ’ την
κλασσική πολιτική οικονοµία).
Η ανάλυση αυτών των τριών αναλυτικών καινοτοµιών που ο Μαρξ αναγνωρίζει στο
έργο του θα δείξει ότι µε κάποιον τρόπο έχουν οικοδοµηθεί πάνω στην συγκεκριµέ-
νη εννόηση των αναγκών.
Κατ’ αρχήν ας εξετάσουµε την αξία χρήσης. Ο Μαρξ ορίζει το εµπόρευµα σαν αξία
χρήσης µε τον ακόλουθο τρόπο: "Το εµπόρευµα είναι ... ένα αντικείµενο που µε τα
χαρακτηριστικά του ικανοποιεί ανθρώπινες ανάγκες του ενός ή του άλλου είδους”. Σ’
αυτή τη προσέγγιση είναι αδιάφορο το εάν οι ανάγκες εδράζονται στο στοµάχι ή στην
φαντασία. Η ικανοποίηση µιας ανάγκης είναι ων ουκ άνευ για κάθε εµπόρευµα. ∆εν
υπάρχει ανταλλακτική αξία χωρίς αξία χρήσης (ικανοποίηση των αναγκών), αλλά εί-
ναι δυνατόν να υπάρχουν αξίες χρήσης (αγαθά) χωρίς ανταλλακτική αξία, στο βαθ-
µό που ικανοποιούν κάποιες ανάγκες. Είναι απαραίτητο εδώ να ξεκαθαριστεί ότι ο
34