Page 35 - Το βιβλίο των προϋποθέσεων

Μαρξ χρησιµοποιεί µια ορισµένη εννόηση των αναγκών προκειµένου να διαµορφώ-
σει διάφορους ορισµούς, αλλά δεν προσδιορίζει ρητά την εννόηση της ανάγκης αυ-
τή καθ’ εαυτή...
Η αξία χρήσης ορίζεται λοιπόν άµεσα µε βάση τις ανάγκες. Αυτό ισχύει επίσης (ίσως
έµµεσα αλλά σε πάρα πολλά σηµεία των αναλύσεων του Μαρξ) µε την ιδέα ότι ο ερ-
γάτης πουλάει την εργατική του δύναµη στον καπιταλιστή: ο εργάτης δίνει αξία χρή-
σης και, σε αντάλλαγµα, λαµβάνει ανταλλακτική αξία [χρήµα]. Τι είναι εκείνο που
προσδιορίζει το ύψος της ανταλλακτικής αξίας που λαµβάνει, δηλαδή την αξία της
εργατικής δύναµης; Ξέρουµε την απάντηση: η αξία των µέσων που είναι απαραίτητα
για την αναπαραγωγή της εργατικής δύναµης. Η ποσότητα της αξίας που αναλογεί σε
κάθε ορισµένο επίπεδο παραγωγικότητας προσδιορίζεται, έτσι, απ’ τις ανάγκες του
εργάτη. Το σύνολο των αναγκών του που αφορούν την απλή επιβίωση (συµπεριλαµ-
βανόµενης της ανατροφής των παιδιών του) αντιπροσωπεύει το κατώτερο όριο. Πάν-
τως, σε περισσότερες από µια περιπτώσεις, ο Μαρξ µιλάει για την ιστορικότητα αυ-
τών των αναγκών, την συσχέτισή τους µε την παράδοση, το πολιτιστικό επίπεδο, κλπ.
...
Απ’ την ίδια την ιστορική της καταγωγή, η παραγωγή υπεραξίας κάνει εφικτή και
αναπαράγει την ιδιωτική περιουσία και τον καταµερισµό της εργασίας... Η ανάπτυξη
του καταµερισµού της εργασίας και, κατά συνέπεια, η ανάπτυξη της παραγωγικότη-
τας, δεν δηµιουργεί µόνο υλικό πλούτο αλλά επίσης έναν πλούτο και µια ποικιλία
αναγκών. Ο καταµερισµός της εργασίας δηµιουργεί “καταµερισµένες” ανάγκες: η θέ-
ση που έχουν οι ανάγκες µέσα στον καταµερισµό εργασίας έχει αποφασιστικό ρόλο
στην δοµή αυτών των αναγκών ή, έστω, στα όριά τους. Αυτή η αντίθεση κορυφώνε-
ται µε τον καπιταλισµό και γίνεται, όπως θα δούµε στη συνέχεια, η µεγαλύτερη αν-
τινοµία µέσα στο αντινοµικό σύστηµα των καπιταλιστικών κοινωνιών.

Στις οικονοµικές καινοτοµίες του Μαρξ η εννόηση των αναγκών παίζει έναν απ’ τους
βασικότερους ρόλους, αν όχι τον κύριο ρόλο. ... Η κλασσική πολιτική οικονοµία δεν
έδινε καµία σηµασία στην αξία χρήσης, η οποία παρουσιάζοταν χωρίς προβλήµατα:
ο εργάτης πουλάει την εργασία του στον καπιταλιστή, αλλά οι πλευρές αυτής της πρά-
ξεις που σχετίζονται µε ανάγκες δεν υπάρχουν. Κι όταν µπαίνει στη συζήτηση το κέρ-
δος, ο τόκος και η γεωπρόσοδος, δεν υπάρχει καµία αναφορά σε ανάγκες.
Αυτό δεν σηµαίνει ότι η εννόηση της “ανάγκης” δεν είχε κανένα ρόλο στην κλασ-
σική πολιτική οικονοµία: το αντίθετο, θα µπορούσαµε να πούµε ότι είχε αποφασι-
στική σηµασία. Αλλά η προοπτική και το πλαίσιο ήταν εντελώς διαφορετικό απ’ ότι
στον Μαρξ. Η ανάλυση και τα χαρακτηριστικά της ανάγκης είχε γίνει [στην κλασσική
πολιτική οικονοµία] απ’ την σκοπιά του καπιταλισµού, και ήταν κατά συνέπεια απλά
οικονοµική: η οικονοµική αξία είναι η µόνη αξία, η ανώτερη απ’ όλες τις αξίες, και
δεν µπορεί να εννοηθεί από οποιαδήποτε άλλη σκοπιά. Οι ανάγκες του εργάτη, σ’ αυ-
τή τη λογική, εµφανίζονται σαν όρια στον πλούτο και µ’ αυτόν τον τρόπο αναλύον-
ται.
Την ίδια στιγµή ωστόσο η ανάγκη που εµφανίζεται µε την µορφή της ενεργού ζή-
τησης είναι µια κινητοποιούσα δύναµη και µέσω της οικονοµικής ανάπτυξης. Στα Οι-
κονοµικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα του 1844, ο Μαρξ µε πάθος απορρίπτει την στε-
νά οικονοµική αντίληψη των αναγκών, υποστηρίζοντας ότι αυτή είναι η οπτική του
35