#25 - 10/2022

data, περισσότερα data: επιτήρηση και τιμωρία στην καθημερινή ζωή

Η επιτήρηση έχει μεταμορφωθεί από ένα στοιχείο της διακυβέρνησης στη βάση της την ίδια. Είναι ταυτόχρονα διακυβέρνηση (σύστημα) και κυβερνησιμότητα (η αυτο-εννόηση και η συνέργεια, όπου ο φυλακισμένος γίνεται δεσμοφύλακας του εαυτού του). Μ’ αυτή την έννοια, η επιτήρηση έχει γίνει ο νέος ρυθμιστικός μηχανισμός. Ο νόμος έχει γίνει ο υπηρέτης του. Και το κράτος ... είναι ένας (αλλά όχι ο μοναδικός) κόμβος της ρυθμιστικής δύναμης της τεχνολογίας. Μ’ αυτή την έννοια είναι που μπορεί να γίνεται λόγος για τον “θάνατο του κράτους” ... ή τον “θάνατο” της διάκρισης ιδιωτικού / δημόσιου...[1Larry Cata Backer, Global Panopticism: Surveillance Lawmaking by Corporations, States and Other Entities / 2008. Έτσι ξεκινούσε στο cyborg νο 16 (Οκτώβρης 2019) το Big data: επιτήρηση και διαμόρφωση συμπεριφορών στην 4η βιομηχανική επανάσταση.]

Μια κοινότοπη, “αυθόρμητη” αντίδραση πολλών (πάρα πολλών) όταν θίγεται το ζήτημα της datοποίησης της καθημερινής ζωής, αρχίζοντας απ’ το πιο γνωστό, την πραγματική λειτουργία των λεγόμενων “smart phones”, είναι το: δεν με νοιάζει, δεν έχω κάτι να κρύψω. Η εννόηση της πραγματικής λειτουργίας του καπιταλισμού του 21ου αιώνα ως ... “ντέτεκτιβ” α λα 20ος, όπου ο καθένας έχει ή δεν έχει “να κρύψει κάτι” (κάτι παράνομο ή ανήθικο...) είναι βουτηγμένη σε βαθιά σύγχυση. Που δηλώνει αλλά και αναπαράγει την άγνοια της “αξίας των προσωπικών δεδομένων / data”, αφήνοντας ανοικτό και αφύλακτο τον δρόμο στους ιδιοκτήτες του κόσμου να απλώσουν και να βαθύνουν ακόμα περισσότερο τον έλεγχο, σε περιοχές της κοινωνικής ζωής που ως τώρα κάτι τέτοιο φαινόταν είτε αδύνατο είτε πολύ δύσκολο.

Σε πιο θεωρητική / πολιτική βάση θα έπρεπε να μάθουν (ή να θυμηθούν;) όλοι αυτοί που δεν-έχουν-τίποτα-να-κρύψουν ότι εκείνο που έχει ονομαστεί τους 2 τελευταίους αιώνες ιδιωτικότητα και έχει αναγνωριστεί (μετά από σκληρούς αγώνες...) σαν απαραβίαστο δικαίωμα της καθεμιάς και του καθενός χωριστά, ΔΕΝ είναι η “σφαίρα” μέσα στην οποία “κρυβόμαστε” ή “κρύβουμε” τις ... παράνομες ή/και ανήθικες συμπεριφορές μας! Δεν ήταν ποτέ, επίσης, η “σφαίρα” της ατομικίστικης αντικοινωνικότητας, όπως διέδιδαν απ’ το 2020 και μετά διάφοροι τσατσορούφιανοι οπαδοί των υγιεινιστικών πραξικοπημάτων και της κατάργησης των ατομικών δικαιωμάτων. Ιδιωτικότητα ήταν (και θα έπρεπε να συνεχίσει να είναι) ο φραγμός, το τείχος, το όριο της δράσης οποιασδήποτε μορφής “γενικής” εξουσίας, είτε αυτή λέγεται κράτος, είτε αφεντικό / εργοδότης, είτε εκκλησία, είτε οτιδήποτε άλλο.

Με απλά λόγια η ιδιωτικότητα δεν αφορούσε εκείνους-που-θέλουν-να-κρυφτούν, αλλά το τι απαγορεύεται να ξέρει η γενική εξουσία, σε τι δεν επιτρέπεται να επεμβαίνει / παρεμβαίνει, ποιο είναι το απαραβίαστο όριο του ελέγχου πάνω στην κοινωνική καθημερινότητα απ’ την μεριά κρατών, αστυνομιών, στρατών, αφεντικών. Απαραβίαστο έναντι οποιασδήποτε “δικαιολόγησης” της ελεγκτικής ή/και κατασταλτικής δράσης της όποιας εξουσίας.

Για να γίνει (αν υπάρχει πια τέτοια δυνατότητα...) απόλυτα ξεκάθαρο σε τι αναφερόμαστε πάρτε για παράδειγμα την έννοια / θέσμιση του ασύλου. Πανεπιστημιακού ασύλου (που κουβεντιάζεται πιο συχνά), οικογενειακού ασύλου, θρησκευτικού ασύλου, πολιτικού ασύλου. Η έννοια / θέσμιση του ασύλου ΔΕΝ σημαίνει ότι μέσα στον χώρο / χρόνο που χαρακτηρίζεται έτσι βρίσκονται, ζουν, κινούνται εκείνοι-που-έχουν-να-κρύψουν-κάτι!! Σε οποιαδήποτε μορφή του το άσυλο δεν είναι το άνδρο-των-παρανόμων! Είναι, αντίθετα, ο χώρος / χρόνος στον οποίο καμμία “δημόσια αρχή” (ή και ιδιωτική εξουσία, όπως ο εργοδότης, η εταιρεία, κλπ) δεν μπορεί να παρεμβαίνει· με τις πολύ συγκεκριμένες εξαιρέσεις (όπως, για παράδειγμα, την διάπραξη κακουργήματος στην περίπτωση του οικογενειακού ή/και του πανεπιστημιακού ασύλου). Το να λέει λοιπόν κάποιος “δεν με νοιάζει που το κινητό μου βρίσκεται υπό μόνιμη επιτήρηση, δεν έχω τίποτα να κρύψω” είναι το ίδιο ηλίθιο όσο το να λέει “δεν με πειράζει να έχω μόνιμα έναν αστυφύλακα στο σαλόνι του σπιτιού μου, δεν έχω τίποτα να κρύψω”. Η μόνη διαφορά (δείκτης επικίνδυνης άγνοιας) είναι ότι τα data, η υπεξαίρεσή τους, η επεξεργασία τους (και η αξιοποίησή τους) μοιάζουν “αόρατα”. Και (γενικά) δεν φοράνε στολή... [2Μια άλλη μορφή ιδιωτικότητας: το δεν παραχωρώ τον έλεγχο του σώματός μου. Απόλυτα σαφές και σωστό, αφού ο έλεγχος οποιασδήποτε εξουσίας επί των σωμάτων είναι συνώνυμος της δουλίας. Απόλυτα σαφές και σωστό όταν εκφέρεται σα σύνθημα και προσανατολισμός από τις γυναίκες ενάντια στην απαγόρευση των εκτρώσεων. Το προκλητικά εθελόδουλο ωστόσο είναι ότι αυτός ο έλεγχος όχι απλά παραχωρήθηκε αλλά επιβλήθηκε με μαζικά χειροκροτήματα και αποδοχή όταν η μορφή-κράτος και η μορφή-καπιταλιστικές επιχειρήσεις εμφανίστηκαν σαν “προστάτες της δημόσιας υγείας” στη διάρκεια της πρόσφατης υγιεινιστικής τρομοεκστρατείας. Φυσικά τόσο τα αφεντικά όσο και οι διάφοροι τσατσορούφιανοί τους εφηύραν και χρησιμοποίησαν διάφορα επιχειρήματα ενός “ανώτερου συμφέροντος” στο όνομα του οποίου ο ατομικός αυτο-έλεγχος του σώματος θα έπρεπε να καταργηθεί, και όσοι επέμεναν σ’ αυτόν να τιμωρηθούν σαν “αντικοινωνικοί” κλπ.
Τι σημαίνει όμως αυτό; Σημαίνει ότι εκείνο που ήταν (ή θα έπρεπε να είναι) αδιαπραγμάτευτο σχετικοποιείται, μπαίνει πάνω στον πάγκο του χασάπη· και αρκεί η όποια γενική εξουσία να εφεύρει και να επιβάλλει κάποιο “ανώτερο συμφέρον” για να το καταργήσει. Δηλαδή; Αρκεί η όποια γενική εξουσία να επιβάλλει το “ανώτερο συμφέρον” της “εθνικής / κοινωνικής προστασίας έναντι της μείωσης του πληθυσμού” (και είναι πολύ εύκολο να το κάνει, πολύ ευκολότερο στις δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες απ’ ό,τι νομίζει ο μέσος υπήκοος...) για να καταργήσει το γυναικείο δικαίωμα στις εκτρώσεις.]

Να τώρα μερικά τωρινά πρακτικά παραδείγματα της datoποίησης και της ελεγκτικής πρακτικής αξίας που έχει πάνω στην καθημερινή ζωή, τις συνήθειες και τις συμπεριφορές - για λογαριασμό, φυσικά, της όποιας γενικής εξουσίας και των καπιταλιστικών συμφερόντων.

Έξυπνοι μετρητές

Τα “έξυπνα ρολόγια” μέτρησης της κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος έχουν αρχίσει να απλώνονται στις δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες· άλλη μια “ευγενική προσφορά για το καλό των καταναλωτών”. Τα “έξυπνα ρολόγια” δεν είναι απλά digital όπως φαίνεται από πρώτη ματιά. “Επικοινωνούν” ένα - προς - ένα τόσο με την εταιρεία που τα έχει κατασκευάσει (κι αυτό μένει “κρυφό”) όσο και με την εταιρεία που παρέχει / πουλάει το ηλεκτρικό ρεύμα (αυτό είναι “φανερό”). Γι’ αυτό, άλλωστε, μια “διευκόλυνση” που προσφέρουν (διευκόλυνση, προφανώς, στην εταιρεία ρεύματος) είναι ότι δεν χρειάζονται επισκέπτες καταμετρητές: η εταιρεία καταγράφει σε πραγματικό χρόνο την κατανάλωση, μέρα μέρα και ώρα ώρα, στη βάση των δεδομένων της. Επιπλέον, στο βαθμό που η θέρμανση (ή η ψύξη) ενός χώρου γίνεται με ηλεκτρισμό (π.χ. μέσω air condition) τα “έξυπνα ρολόγια” προσφέρουν και κάτι ακόμα στους καταναλωτές: συνδέονται με έναν γενικό θερμοστάτη (αντί για τους χωριστούς θερμοστάτες κάθε συσκευής) μέσα στο χώρο έτσι ώστε ο καταναλωτής να έχει την ευχέρεια να ρυθμίζει, από ένα μόνο μηχάνημα και με απλό τρόπο, την επιθυμητή θερμοκρασία (άρα και την ανάλογη κατανάλωση ρεύματος).
Ωραία ως εδώ; Τέλεια! “Καπιταλισμέ, τεχνολογία, σας ευχαριστούμε που απλουστεύτε και ομορφαίνετε την ζωή μας!”

Όχι ακριβώς... Πρόσφατα 22.000 οικιακοί καταναλωτές / πελάτες μιας εταιρείας ηλεκτρισμού στο Κολοράντο των ηπα διαπίστωσαν ότι οι “έξυπνοι θερμοστάτες” που ήταν εξαρτήματα των “έξυπνων μετρητών” τους είχαν “κλειδώσει”, και δεν τους επέτρεπαν να ανεβάσουν την θερμοκρασία του σπιτιού τους πάνω από ένα σημείο. Όσο κι αν προσπαθούσαν στην οθόνη του θερμοστάτη εμφανιζόταν η ένδειξη “έκτακτη ενεργειακή κατάσταση”....

Τα συγκεκριμένα νοικοκυριά είχαν ενταχθεί σ’ ένα πρόγραμμα ενεργειακής ανταμοιβής - και χωρίς να το λάβουν υπόψη τους ή να το ξέρουν είχαν παραχωρήσει τον έλεγχο της ζέστης των σπιτιών τους σε μια “γενική εξουσία”. Στην προκειμένη περίπτωση στην ηλεκτρική εταιρεία και στην σδιτ σύμπραξή της με την κυβέρνηση της πολιτείας... Για να το πούμε διαφορετικά: μέσω του “έξυπνου μετρητή” και του ένα-προς-ένα σπίτι ελέγχου των data της κατανάλωσης αλλά και της θέρμανσης (ή ψύξης) που ανήκαν στην (όλο και πιο διάτρητη πια) ιδιωτικότητα, γενικές εξουσίες διάφορων μορφών μπορούσαν πια να επιβάλλουν τις “σωστές συμπεριφορές”. Επικαλούμενες, αν αυτό χρειαζόταν, “έκτακτη ανάγκη”. (Τι πιο επίκαιρο, ε;)

Ακούμε ήδη τις βρισιές των κατά παραγγελία και σύμφωνα με τις κρατικές / καπιταλιστικές υποδείξεις “κοινωνικά υπεύθυνων”: είναι αντικοινωνική συμπεριφορά (θα πουν) όταν υπάρχει “ενεργειακό πρόβλημα” να κάνει ο καθένας ό,τι θέλει στο σπίτι του - ακόμα κι αν πληρώνει για να έχει ρεύμα... Κατά την ταπεινή μας άποψη το μόνο πραγματικά αντικοινωνικό είναι να αδιαφορεί κάποιος για τις αιτίες του “ενεργειακού προβλήματος”, να αδιαφορεί δηλαδή για τις κρατικές πολιτικές και τα χρηματιστηριακά κόλπα εκμετάλλευσης βασικών κοινωνικών αναγκών, να παίρνει τις “έκτακτες ανάγκες” και τις διαγνώσεις των αφεντικών σαν “αλήθεια”, και στη συνέχεια να αποδέχεται και να χειροκροτεί τις τακτικές κράτους και κεφάλαιου (τακτικές αναδιάρθρωσης και ελέγχου των κοινωνικών συμπεριφορών επιμένουμε να φωνάζουμε!).

Ουσιαστικά οι τεχνικές (που σε πρώτη και τελευταία ανάλυση είναι πολιτικές) δυνατότητες του ελέγχου της ηλεκτρικής παροχής σπίτι - σπίτι απλώνονται πολύ μακρύτερα απ’ το υποδεικνυόμενο “γενικό συμφέρον” της εξοικονόμησης. Στη διάρκεια των πρόσφατων κινητοποιήσεων των νταλικέρηδων στον καναδά (εναντίον των υγιεινιστικών απαγορεύσεων και του υποχρεωτικού πλατφορμιασμού) το καναδικό καθεστώς αποφάσισε να τιμωρήσει όσους εντόπιζε να συμπαραστέκονται στους απεργούς πηγαίνοντάς τους, για παράδειγμα, τρόφιμα. Πώς; Παγώνοντας τους τραπεζικούς λογαριασμούς τους, έτσι ώστε να μείνουν άφραγκοι! Η τεχνικο-πολιτική δυνατότητα μιας τέτοιας άτομο -άτομο τιμωρίας οφειλόταν φυσικά α) στο ότι οι τράπεζες (ιδιωτικές εταιρείες, σωστά;) συνεργάζονται με τα κράτη, και β) ότι η χρήση της “ψηφιακής κάρτας πληρωμών” (που θεωρείται διευκόλυνση) έχει επεκταθεί έτσι ώστε τα προσωπικά χρήματα να μένουν στις τράπεζες.

Μπορούμε τώρα να φανταστούμε άλλες τέτοιες τιμωρίες, σε σχέση με τον έλεγχο σπίτι-σπίτι του ρεύματος. Έκανες το Α ή το Β που δεν εγκρίνεται απ’ τις γενικές εξουσίες; Μήπως συμμετείχες σε κάποια μη εγκεκριμένη διαμαρτυρία; Δεν πληρώνεις τις δόσεις του δανείου που τόσο γενναιόδωρα σου έδωσε η τράπεζα; Σαν τιμωρία θα σου κόψουμε το ρεύμα για μία, δύο ή πέντε ώρες. Κι αν δεν συνετιστείς, την επόμενη φορά θα μεγαλώσει το σκοτάδι σου... Είσαι κοινωνικά ανεύθυνος και θα πρέπει να υποστείς τις συνέπειες.
Είναι αυθαίρετη υπόθεση τέτοια ενδεχόμενα; Μην βιαστείτε να τα απωθήσετε! Ανήκουν στο social credit system και συμβαίνουν ήδη, σε διάφορες μορφές - στον δυτικό καπιταλιστικό κόσμο!...

[...]

...η συνέχεια στο έντυπο τεύχος του Cyborg.
[ σημεία διακίνησης ]

Ziggy Stardust

Σημειώσεις

1 - Larry Cata Backer, Global Panopticism: Surveillance Lawmaking by Corporations, States and Other Entities / 2008. Έτσι ξεκινούσε στο cyborg νο 16 (Οκτώβρης 2019) το Big data: επιτήρηση και διαμόρφωση συμπεριφορών στην 4η βιομηχανική επανάσταση.
[ επιστροφή]

2 - Μια άλλη μορφή ιδιωτικότητας: το δεν παραχωρώ τον έλεγχο του σώματός μου. Απόλυτα σαφές και σωστό, αφού ο έλεγχος οποιασδήποτε εξουσίας επί των σωμάτων είναι συνώνυμος της δουλίας. Απόλυτα σαφές και σωστό όταν εκφέρεται σα σύνθημα και προσανατολισμός από τις γυναίκες ενάντια στην απαγόρευση των εκτρώσεων. Το προκλητικά εθελόδουλο ωστόσο είναι ότι αυτός ο έλεγχος όχι απλά παραχωρήθηκε αλλά επιβλήθηκε με μαζικά χειροκροτήματα και αποδοχή όταν η μορφή-κράτος και η μορφή-καπιταλιστικές επιχειρήσεις εμφανίστηκαν σαν “προστάτες της δημόσιας υγείας” στη διάρκεια της πρόσφατης υγιεινιστικής τρομοεκστρατείας. Φυσικά τόσο τα αφεντικά όσο και οι διάφοροι τσατσορούφιανοί τους εφηύραν και χρησιμοποίησαν διάφορα επιχειρήματα ενός “ανώτερου συμφέροντος” στο όνομα του οποίου ο ατομικός αυτο-έλεγχος του σώματος θα έπρεπε να καταργηθεί, και όσοι επέμεναν σ’ αυτόν να τιμωρηθούν σαν “αντικοινωνικοί” κλπ.
Τι σημαίνει όμως αυτό; Σημαίνει ότι εκείνο που ήταν (ή θα έπρεπε να είναι) αδιαπραγμάτευτο σχετικοποιείται, μπαίνει πάνω στον πάγκο του χασάπη· και αρκεί η όποια γενική εξουσία να εφεύρει και να επιβάλλει κάποιο “ανώτερο συμφέρον” για να το καταργήσει. Δηλαδή; Αρκεί η όποια γενική εξουσία να επιβάλλει το “ανώτερο συμφέρον” της “εθνικής / κοινωνικής προστασίας έναντι της μείωσης του πληθυσμού” (και είναι πολύ εύκολο να το κάνει, πολύ ευκολότερο στις δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες απ’ ό,τι νομίζει ο μέσος υπήκοος...) για να καταργήσει το γυναικείο δικαίωμα στις εκτρώσεις.
[ επιστροφή]

3 - Cyborg 16, ο.π.
[ επιστροφή]