#20 - 02/2021

Palantir: ο εφιάλτης του Όργουελ

Ο Alex Karp, συνιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Palantir, μίλησε μέσω τηλεδιάσκεψης στις 3 Δεκεμβρίου με τον έλληνα πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη σχετικά με την συνεχώς επεκτεινόμενη συνεργασία της Palantir με την ελληνική κυβέρνηση με στόχο την υποστήριξη των προσπαθειών απάντησης στην covid-19. Στην διάσκεψη συμμετείχαν επίσης ο διευθυντής της Palantir Josh Harris και ο Κυριάκος Πιερρακάκης, υπουργός ψηφιακής διακυβέρνησης και αναζητήθηκαν νέοι τρόποι για να κρατήσουν την Ελλάδα πάνω από την καμπύλη στην υγειονομική της προσπάθεια.

Από την αρχή της πανδημίας, η Palantir έχει βοηθήσει την ελληνική κυβέρνηση να πάρει θεμελιωμένες στα data αποφάσεις, στα πλαίσια της ανταπόκρισης στην πανδημία. Η κυβέρνηση χρησιμοποιεί την πλατφόρμα Foundry της Palantir πάνω στη δομή διαδικτυακών υπηρεσιών της Amazon, προκειμένου να φτιάχνει σχεδιαγράμματα αποκρίσεων για λογαριασμό των υπευθύνων που χειρίζονται τα θέματα της πανδημίας. Ιδιαίτερης αξίας είναι η ανάπτυξη ενός κέντρου παρακολούθησης της κρίσης για τον έλληνα πρωθυπουργό, το οποίο προβάλλει σε πραγματικό χρόνο μια ολιστική επισκόπηση της κατάστασης με την πανδημία.

«Η συνεργασία με την ελληνική κυβέρνηση γεννήθηκε από την αναγκαιότητα μόλις ξεκίνησε η πανδημία» δήλωσε ο Alex Karp. «Παίξαμε άμεσα έναν ρόλο κλειδί στην προσπάθειά τους απάντησης στην πανδημία, η οποία με βάση την εμπειρία μας είναι μία από τις καλύτερες στον κόσμο και ανυπομονούμε να βαθύνουμε αυτή την συνεργασία στα χρόνια που έρχονται».

Αυτό είναι το πρώτο ρεπορτάζ, του ειδησειογραφικού site Business Wire, που ανήγγειλε στις 7 Δεκεμβρίου την άφιξη της Palantir στην Ελλάδα και την συνεργασία της με την κυβέρνηση. Στο επίσημο site της εταιρείας δεν υπάρχει καμία σχετική ανακοίνωση ή δελτίο τύπου κι απλά αναδημοσιεύεται, χωρίς κανένα σχόλιο, το συγκεκριμένο ρεπορτάζ. Σημειώστε την ημερομηνία, 7 Δεκεμβρίου, αλλά και την δήλωση του διευθύνοντος συμβούλου ότι «η συνεργασία γεννήθηκε… μόλις ξεκίνησε η πανδημία» κι ότι από την αρχή της πανδημίας, Μάρτιος 2019, η εταιρεία «έπαιξε άμεσα ρόλο κλειδί», πράγμα που σημαίνει ότι για 10 μήνες τουλάχιστον η Palantir ήταν παρούσα στην Ελλάδα κι έκανε τις δουλειές της, χωρίς τυμπανοκρουσίες και μακριά από κάθε δημοσιότητα.

Η Palantir έχει ήδη μια ιστορία 18 χρόνων πίσω της, για τα δεδομένα των πρωτοπόρων τεχνολογικών εταιρειών θα έπρεπε να θεωρείται τουλάχιστον «γηραιά», και από τα πρώτα της βήματα φρόντισε με μεθοδικότητα δύο πράγματα. Το πρώτο είναι να κάνει ξεκάθαρο ότι δεν πρόκειται για «ακόμη μία ουδέτερη» hi-tech εταιρεία στον στίβο της γενικευμένης «ψηφιακής ευδαιμονίας», αλλά είναι ταγμένη να υπηρετεί τα συμφέροντα της «δύσης» και ειδικά των ΗΠΑ και μάλιστα στα πιο καυτά κι επικίνδυνα μέτωπα όπως ο «πόλεμος ενάντια στην τρομοκρατία» ή η εσωτερική ασφάλεια, αναθέτοντας στον εαυτό της τον ρόλο της πλέον φιλο-μιλιταριστικής φράξιας της Silicon Valley. Το δεύτερο, λογική απόρροια του πρώτου, είναι να συγκαλύπτει πίσω από ένα πέπλο μυστικότητας και ανεπιβεβαίωτων φημών την πραγματική της δράση στις περισσότερες από 150 χώρες όπου δραστηριοποιείται.

Αυτά που ξέρουμε για την Palantir βρίσκονται τα περισσότερα στο επίπεδο της γενικής κριτικής και λίγα στο πεδίο του άμεσα συγκεκριμένου και πρακτικού. Γνωρίζουμε ότι τα τελευταία χρόνια έχει γίνει ο προνομιακός συνεταίρος μυστικών, στρατιωτικών, αστυνομικών και δικαστικών υπηρεσιών με αντικείμενο την εξόρυξη κι επεξεργασία τεράστιων ποσοτήτων δεδομένων που βρίσκονται σε διάσπαρτες databases και στόχο αφενός την ανάδειξη αφανών σχέσεων, δικτύων και δραστηριοτήτων κι αφετέρου την κατασκευή μοντέλων έγκαιρης και προληπτικής διάγνωσης και πρόβλεψης· την ενίσχυση δηλαδή της «στηριγμένης σε data διαδικασίας λήψης αποφάσεων» (to help enable data-driven decision-making, όπως το έθεσε κομψά ο CEO στον έλληνα πρωθυπουργό). Γνωρίζουμε ότι εγκαθιστά δικούς της μηχανικούς στην έδρα του «πελάτη» (forward-deployed engineers ονομάζονται στην στρατιωτική αργκό της εταιρείας) που αναλαμβάνουν απευθείας να ξεδιαλύνουν, να συνδυάσουν και να επεξεργαστούν τα data κάθε διαθέσιμης πηγής και γνωρίζουμε ότι η δράση της κινείται εκ των πραγμάτων στα θολά όρια μεταξύ των θεσμισμένων νομικών εγγυήσεων και περιορισμών (ήδη κουρελιασμένων από τον «πόλεμο ενάντια στην τρομοκρατία» και τώρα τον «πόλεμο ενάντια στον κορωνοϊό») και της επικράτειας του ψηφιακού far-west. Ξέρουμε τι βρίσκεται στoν πυρήνα των «επιχειρηματικών» δραστηριοτήτων της Palantir και είναι ο απεριόριστος έλεγχος και επιτήρηση, το γενικευμένο αλγοριθμικό πανοπτικό. Εξάλλου ο στρατηγικός στόχος του αμερικανικού στρατοτεχνολογικού συμπλέγματος, αυτού του προνομιακού εταίρου της Palantir, από την 11η/9ου κι ύστερα είναι ακριβώς αυτός, να είναι σε θέση «να ξέρει τα πάντα», ώστε να μπορεί να προβλέψει και να κατευθύνει με ακρίβεια τα πάντα.

Αλλά αυτή η γνώση δεν απαντάει και δεν θα μπορούσε να απαντήσει στο ποια ακριβώς είναι τώρα τα σχέδια της εταιρείας, τι ακριβώς υπηρεσίες προσφέρει, τι δουλειά κάνει συγκεκριμένα. Είναι το ίδιο ζήτημα που αφορά και στις μυστικές υπηρεσίες. Ξέρουμε, για παράδειγμα, τι είναι η CIA ή η NSA και την ιστορία τους, αλλά είναι εξ αντικειμένου αδιανόητο να γνωρίζουμε με λεπτομέρειες τις τρέχουσες επιχειρήσεις τους, εκτός από τις σπάνιες περιπτώσεις του είδους wikileaks ή Snowden, όταν το παραπέτασμα μυστικότητας διαρρηγνύεται πρόσκαιρα. Η ίδια συνθήκη συγκάλυψης ισχύει εξίσου για την Palantir· οι ίδιοι μηχανισμοί που προστατεύουν τις μυστικές υπηρεσίες και διασπείρουν φήμες και οργανωμένα ψέματα για να συγκαλύψουν τη δράση τους, φαίνεται να έχουν απλώσει ένα πλέγμα αδιαφάνειας πάνω από την εταιρεία. Γι’ αυτό εξάλλου όσα συγκεκριμένα ξέρουμε για τη δράση της προέρχονται από «διαρροές» και τις προσπάθειες αφανών χάκερς που καταφέρνουν ορισμένες φορές να δώσουν στοιχεία στην δημοσιότητα.

Από το 2003 που φτιάχτηκε η Palantir, πέρασαν 8 ολόκληρα χρόνια μέχρι να βγει πρώτη φορά στο προσκήνιο, με έναν τρόπο που παρέπεμπε σε «σκάνδαλο», αλλά κατάλληλο για να ενισχύσει την φήμη «μιας εταιρείας αποφασισμένης για όλα». Στις αρχές του 2011 διέρρευσαν μια σειρά από emails που έδειχναν ότι ένας μηχανικός της Palantir είχε συνεργαστεί σε ένα σχέδιο αντιμετώπισης του ενδεχομένου να δώσουν στην δημοσιότητα τα wikileaks έγγραφα της Τράπεζας της Αμερικής. Στα emails αυτά ο μηχανικός της Palantir πρότεινε συγκεκριμένους τρόπους για να εντοπιστούν και να ταυτοποιηθούν οι δωρητές της οργάνωσης, να εξαπολυθούν κυβερνοεπιθέσεις στην υποδομή των wikileaks, μέχρι και να εντοπιστούν και να απειληθούν οι συμπαθούντες. Η εταιρεία έθεσε σε αργία τον συγκεκριμένο μηχανικό, αλλά μετά από μία εσωτερική έρευνα για τις πρακτικές που εφαρμόζονται, επέστρεψε κανονικά στη θέση του.

Μια Google για κατασκόπους και πράκτορες, αυτός είναι ένας δικαιολογημένος χαρακτηρισμός που έχει δοθεί στην Palantir. Πράγματι, οι δύο εταιρείες μοιάζουν σαν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Και των δύο ο στόχος είναι σε τελική ανάλυση να ενοποιήσουν, ταξινομήσουν και επεξεργαστούν τεράστιους όγκους πληροφοριών διασκορπισμένων σε αναρίθμητες κι ανεξάρτητες μεταξύ τους βάσεις δεδομένων· και οι δύο αποσκοπούν να αποκαταστήσουν την τάξη μέσα στο πληροφοριακό χάος και να εξάγουν αλγοριθμικά μοντέλα που θα απεικονίζουν πιστά την ζωντανή δραστηριότητα. Η «πελατεία» και τα επιχειρησιακά πλάνα μπορεί να διαφέρουν, αλλά και στα δύο μοντέλα ο πανοπτικός έλεγχος και επιτήρηση βρίσκονται στον πυρήνα τους· η διαφορά είναι ότι στην μεν Google το κοινό συνδράμει ενεργητικά στην επιτήρηση, ενώ στην Palantir το κοινό είναι το καθαρό αντικείμενο της επιτήρησης. Η Google αντιπροσωπεύει το πανοπτικό σε συνθήκες κανονικότητας· η Palantir το αντιπροσωπεύει σε συνθήκες πολέμου, είναι μια Google με στολή εκστρατείας.

Ένα παιδί της 11ης/9ου

Η ιστορία ξεκινάει το 2003 στις ΗΠΑ, με δύο συνταξιούχους στρατιωτικούς, υψηλόβαθμα στελέχη της κυβέρνησης Ρέιγκαν, που είχαν επιστρέψει στην ενεργό δράση μετά την 11η/9ου. Ο πρώτος ήταν ο Richard Perle, ένας από τους αρχιτέκτονες του πρώτου πολέμου στο Ιράκ που είχε ξεκινήσει εκείνη τη χρονιά, ο οποίος ήθελε να συστήσει στον δεύτερο ένα ζευγάρι νεαρών και πολλά υποσχόμενων επιχειρηματιών από την Silicon Valley που είχαν μόλις στήσει μία εταιρεία ηλεκτρονικών προγραμμάτων. Η startup εταιρεία, με το όνομα Palantir, είχε στόχο να συγκεντρώσει τα data που συλλέγονται από ένα μεγάλο φάσμα μυστικών υπηρεσιών - κάθε είδους data, από αναφορές κατασκόπων στο πεδίο, μέχρι τηλεφωνικές κλήσεις κι από καταγραφές στα αεροδρόμια μέχρι οικονομικές δοσοληψίες - προκειμένου να εντοπιστούν τρομοκράτες και να αποτραπούν επιθέσεις στις ΗΠΑ.

Ο δεύτερος ήταν ο John Poindexter, ένας υποναύαρχος εν αποστρατεία, ο οποίος είχε διατελέσει σύμβουλος ασφαλείας του Ρέιγκαν, ήταν ο ενορχηστρωτής της υπόθεσης Ιράν-Κόντρας (της μυστικής και παράνομης πώλησης όπλων στο Ιράν, προκειμένου με τα έσοδα να χρηματοδοτηθούν οι ελεγχόμενοι από τις ΗΠΑ αντάρτες Κόντρας στην Νικαράγουα) κι εξαιτίας του ρόλου του είχε υποχρεωθεί σε παραίτηση και είχε διωχθεί ποινικά. Αφού τελικά απαλλάχτηκε από κάθε κατηγορία, ανακλήθηκε στο Πεντάγωνο μετά την 11η/9ου κι είχε τοποθετηθεί διευθυντής του γραφείου πληροφοριών της DARPA, με αντικείμενο την ανάπτυξη ενός προγράμματος εξόρυξης data, το οποίο ήταν τόσο δυσοίωνο όσο και το όνομά του: Total Information Awarenes / Ολοκληρωτική Πληροφοριακή Επίγνωση. Η δουλειά του στην DARPA - που είχε χαρακτηριστεί τότε στον τύπο ως «η ονείρωξη του υπερ-κατασκόπου» - αποτέλεσε τον προπομπό του εκτεταμένου συστήματος παρακολούθησης που έστησε η NSA κι αποκαλύφθηκε μια δεκαετία αργότερα από τον Edward Snowden.

Ο Poindexter, με την τόσο πλούσια προϋπηρεσία στο βαθύ κράτος, δεν ήταν σίγουρα ο τύπος που θα εκστασιαζόταν από τις μεγαλοστομίες δύο νεαρών που δεν είχαν τίποτε χειροπιαστό στα χέρια τους, όμως ήταν ακριβώς ο άνθρωπος που έψαχναν οι Peter Thiel και Alex Karp, οι δύο συνιδρυτές της Palantir. Η εταιρεία τους είχε ανάλογες φιλοδοξίες με το πρόγραμμα που έστηνε ο Poindexter στο Πεντάγωνο κι ασφαλώς είχαν κάθε λόγο να συναντήσουν τον άνθρωπο που θεωρείται μέχρι σήμερα σχεδόν το ιερό τοτέμ στο πεδίο της μαζικής ηλεκτρονικής παρακολούθησης. Ο Poindexter ενδιαφέρθηκε για τις προτάσεις τους, αλλά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τους έλειπε η υποδομή και για τον λόγο αυτό τους πρότεινε να συνεργαστούν με κάποια από τις εταιρείες που δούλευαν ήδη στο πρόγραμμα Total Information Awareness. Οι δύο ιδρυτές της Palantir αρνήθηκαν την προσφορά, επειδή σύμφωνα με τον Poindexter «ήταν τόσο αλαζόνες ώστε ήταν πεισμένοι ότι θα τα κάνουν όλα μόνοι τους» χωρίς συνεργασίες. Τελικά, ο καλός μέντορας Richard Perle τους οδήγησε από άλλο μονοπάτι και λίγο καιρό αργότερα η Palantir θα εγκατασταθεί στο Πεντάγωνο με διαφορετικούς όρους.

Η αρχική τεχνολογία της Palantir προέρχεται από μια προηγούμενη εταιρεία του Thiel, την PayPal. Το 2000, οι μηχανικοί της εταιρείας διαδικτυακών πληρωμών ανέπτυσσαν ένα πρόγραμμα που θα υποδείκνυε τις απάτες μέσω του δικτύου της PayPal, αλλά διαπίστωσαν ότι οι αλγόριθμοι από μόνοι τους δεν επαρκούσαν για να ανταποκριθούν στο πόσο γρήγορα οι απατεώνες εξέλισσαν τις μεθόδους τους. Η λύση στο πρόβλημα ήταν ένα πρόγραμμα με το όνομα Igor, από το ψευδώνυμο ενός διαβόητου ρώσου χάκερ που είχε αφήσει διάτρητα τα συστήματα ασφαλείας της PayPal, το οποίο εντόπιζε όλες τις ύποπτες συναλλαγές και τις επισήμαινε προκειμένου να τις ελέγξουν οι άνθρωποι χειριστές.

Το 2003, μετά την πώληση της PayPal, ο Thiel προσέγγισε τον Alex Karp, παλιό του συμφοιτητή στο Stanford (και άσχετο με την πληροφορική· οι σπουδές του είναι πάνω στις νεοκλασικές κοινωνικές θεωρίες) με την ιδέα να προσαρμόσουν το πρόγραμμα Igor ώστε να εντοπίζει δίκτυα τρομοκρατών μέσω των οικονομικών τους δοσοληψιών. Εκείνη την εποχή η CIA είχε ακόμη ελάχιστη εμπειρία ή ακόμη κι ενδιαφέρον για μια τέτοια προσέγγιση. Ο Thiel ήταν αυτός που έβαλε τα πρώτα κεφάλαια κι αφού ξεκίνησαν την αναζήτηση επενδυτών, η Palantir πέτυχε το πρώτο γερό μπάσιμο στο σύμπαν των μυστικών υπηρεσιών με μία επένδυση 2 εκατομμυρίων δολαρίων από την In-Q-Tel, την εταιρεία επενδύσεων της CIA. Ο στόχος της CIA ήταν να στρατολογήσει ότι καλύτερο υπήρχε στην Silicon Valley προκειμένου να κατορθώσει να ενοποιήσει σε μια ενιαία database τις διασκορπισμένες κι απομονωμένες πηγές πληροφοριών, άσχετα με το είδος τους. Σχετικά με την επένδυση της In-Q-Tel, ο ίδιος ο Richard Perle, αυτός ο άοκνος υποστηρικτής των Thiel και Karp, είχε δηλώσει σε συνέντευξή του ότι «έχω τις αμφιβολίες μου σχετικά με την CIA, αλλά αυτή η αγγελική επένδυση τους [sic] στην Palantir ίσως είναι από τις πιο εμπνευσμένες κινήσεις τους». Με την επένδυση της In-Q-Tel η Palantir στήθηκε στα πόδια της, αλλά η κίνηση αυτή πρόσφερε κάτι σημαντικότερο από τα χρήματα: την αιγίδα της CIA. Καθώς οι πόρτες άρχισαν να ανοίγουν στην Ουάσιγκτον, η Palantir άρχισε να αποκτάει όλο και περισσότερους φίλους και προσβάσεις στις διάφορες μυστικές υπηρεσίες και υπηρεσίες ασφαλείας.

Επί τρία χρόνια, από το 2005 ως το 2008, η CIA ήταν ο πάτρωνας της Palantir, ο μοναδικός πελάτης και ο τελικός δοκιμαστής κι αξιολογητής των προγραμμάτων της. Χάρη στην βοήθεια της CIA, η εταιρεία άρχισε να προμηθεύει προγράμματα κι εκπαίδευση στις μονάδες του στρατού που προορίζονταν να αναπτυχθούν στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Όμως η μέθοδος που εφάρμοσε δεν ήταν η καθιερωμένη, αλλά «λοξή» και ασυνήθιστη. Αντί να ακολουθήσει την κανονική διαδικασία και να προσεγγίσει το Πεντάγωνο μέσω των αρμόδιων υπηρεσιών του, η Palantir άρχισε να προμηθεύει απευθείας τις μάχιμες μονάδες, δημιουργώντας έτσι από τα μέσα μια ζήτηση για τις υπηρεσίες της κι εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα μια πολύτιμη βάση ήδη εκπαιδευμένων «καταναλωτών». Σταδιακά η Palantir απόκτησε ερείσματα στα χαμηλότερα κλιμάκια της ιεραρχίας, ώσπου ο διοικητής των κατοχικών δυνάμεων στο νοτιοδυτικό Αφγανιστάν ζήτησε ο ίδιος να έρθει σε επαφή με την Palantir. Εκείνη την εποχή, το βασικό πρόγραμμα ενοποίησης κι επεξεργασίας data που χρησιμοποιούσε ο στρατός ήταν το Distributed Common Ground System–Army, που είχε αναπτυχθεί από τους παραδοσιακούς προμηθευτές του Πενταγώνου και το κόστος του ξεπερνούσε τα 10 δις δολάρια. Τα προβλήματα όμως του DCGS–A ήταν η δυσκολία χειρισμού, ιδίως από μη πεπειραμένους χρήστες, η αργή ταχύτητα και τα συνεχή κρασαρίσματα.

Ο συγκεκριμένος διοικητής εντυπωσιάστηκε από το πρόγραμμα της Palantir, ιδίως στο κομμάτι που είχε να κάνει με τον έγκαιρο εντοπισμό των αυτοσχέδιων εκρηκτικών μηχανισμών που ήταν η κύρια αιτία θανάτων μεταξύ των κατοχικών δυνάμεων, κι εξασφαλίζοντας κάποια κεφάλαια που προορίζονταν για άλλα πράγματα, ανέθεσε στην Palantir το πρώτο της συμβόλαιο με τον στρατό. Από την μεριά της εταιρείας προσφέρθηκε ένα επιπλέον μπόνους: μαζί με το software, μια ομάδα μηχανικών της εταιρείας, οι «forward-deployed engineers», θα ενσωματωνόταν στις μάχιμες μονάδες προκειμένου να προσαρμόζει επιτόπου το πρόγραμμα στις εκάστοτε ανάγκες. Εννοείται ότι ο διοικητής αυτός, μετά την αποστρατεία του, έγινε σύμβουλος στην Palantir.

Η Palantir άρχισε γρήγορα να επεκτείνεται στο Αφγανιστάν, τόσο στο στρατό όσο και στους πεζοναύτες. Αλλά πίσω στο Πεντάγωνο, υποτίθεται ότι η πρακτική της εταιρείας προκάλεσε «πονοκέφαλο». Η αρμόδια υπηρεσία του στρατού που έχει την ευθύνη όλων των προμηθειών, προειδοποίησε ότι η τακτική της Palantir δεν ήταν απλά ασυνήθιστη κι εξωδιαδικαστική αλλά παράνομη κι ότι απαγορεύεται στους στρατιώτες να δέχονται εκπαίδευση και ηλεκτρονικά προγράμματα από εξωτερικές πηγές χωρίς έλεγχο κι έγκριση. Ακούγεται λογικό, επομένως ποια ήταν η αντίδραση του Πενταγώνου; Το πρόβλημα λύθηκε αναθέτοντας στην Palantir ένα μικρό συμβόλαιο, προκειμένου να καλυφθεί και να δικαιολογηθεί εκ των υστέρων η παροχή των «δωρεάν» υπηρεσιών της.

Ας το συνοψίσουμε: μια εταιρεία ελεγχόμενη από την CIA παρακάμπτει όλη την στρατιωτική ιεραρχία και τις επίσημες/νόμιμες διαδικασίες του Πενταγώνου, εκπαιδεύει μάχιμο προσωπικό, το προμηθεύει με προγράμματα που χρησιμοποιούνται στην πρώτη γραμμή του μετώπου, βάζει δικούς της ανθρώπους μέσα στις μάχιμες μονάδες να ελέγχουν και να προσαρμόζουν το πρόγραμμα κι αντί το Πεντάγωνο να την πετάξει με τις κλωτσιές και να σύρει τους υπεύθυνους στο στρατοδικείο, την επιβραβεύει με ένα συμβόλαιο και αναγνωρίζει τον ρόλο της. Το Χόλυγουντ θα μπορούσε οπωσδήποτε να σερβίρει το σενάριο αυτό με χίλιες-δυο πατριωτικές κι υπερηρωικές ταινίες, αλλά στο πεζό σύμπαν της πραγματικότητας, μία ερμηνεία μόνο έχει λογική. Ότι πρόκειται για μία καλοστημένη επιχείρηση της CIA που σκοπό είχε να εγκαταστήσει την Palantir στον στρατό , με την κάλυψη ή/και την εκ των υστέρων αναγνώριση του Πενταγώνου. Ο λόγος για τον οποίο μεθοδεύτηκε με τον τρόπο αυτό η διείσδυση της Palantir, βρίσκεται μάλλον στο χώρο του μυστικού. Μπορεί να είχε να κάνει με το ξεπέρασμα γραφειοκρατικών εμποδίων ή την παράκαμψη αντίπαλων φραξιών· μπορεί η άμεση εμπλοκή της CIA να συναντούσε αντιδράσεις ή να έπρεπε να φτιαχτεί ένα σενάριο που θα δικαιολογούσε το προφίλ της Palantir ως μιας εταιρείας «ικανής για όλα». Το πιθανότερο είναι η Palantir να φτιάχτηκε ως όχημα ή κέλυφος μέσω του οποίου οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες θα έβαζαν πόδι σε πεδία που διαφορετικά θα ήταν απαγορευμένα. Τα δεδομένα πάντως είναι δύο· πρώτον, ήταν μεθόδευση των μυστικών υπηρεσιών και δεύτερον, η Palantir είναι βιτρίνα τους.

Καθώς η Palantir ισχυροποιούσε τις σχέσεις της με το Πεντάγωνο, άρχισε να λειτουργεί με μεγαλύτερη τυπικότητα, ακολουθώντας την πεπατημένη των υπολοίπων μεγάλων προμηθευτών του στρατού, προσλαμβάνοντας λομπίστες και μοιράζοντας χρήμα στους κατάλληλους αποδέκτες στην Ουάσιγκτον, με πρώτο στόχο να δυσφημίσει το πρόγραμμα DCGS-A και να το βγάλει από την μέση. Σημειώστε το όνομα του ανθρώπου που ανέλαβε σύμβουλος της Palantir εκείνη την κρίσιμη στιγμή. O αντιστράτηγος Michael Flynn, ο οποίος ανέλαβε στη συνέχεια επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών του στρατού, αργότερα έγινε ο πρώτος σύμβουλος ασφαλείας του Τραμπ με θητεία μόλις 22 ημερών (αφού παραιτήθηκε όταν αποδείχτηκε ότι είχε καταθέσει ψευδή στοιχεία σε επιτροπές του Κογκρέσου) και πρόσφατα ήρθε ξανά στο προσκήνιο όταν το όνομά του αναφέρθηκε μεταξύ αυτών που ευθύνονται για την εισβολή στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου κι ήταν από αυτούς που συμβούλευαν τον Τραμπ να προχωρήσει σε ακραίες ενέργειες.

Techie Tailor Soldier Spy

Έχοντας εδραιωθεί στο Πεντάγωνο με τις πλάτες της CIA, οι δουλειές της Palantir άρχισαν να επεκτείνονται και να πολλαπλασιάζονται. Ακολούθησαν μεγάλα συμβόλαια με το FBI, τις στρατιωτικές μυστικές υπηρεσίες (Defense Intelligence Agency), το Υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας, την NSA και την Διοίκηση Ειδικών Επιχειρήσεων του στρατού. Το software της Palantir έγινε το αποκλειστικό εργαλείο που χρησιμοποιούσαν οι πεζοναύτες στο Αφγανιστάν στην αντιμετώπιση των επιθέσεων με εκρηκτικούς μηχανισμούς και στην πρόβλεψη επικείμενων επιθέσεων από αντάρτες· χρησιμοποιήθηκε στις επιχειρήσεις εναντίον των καρτέλ ναρκωτικών του Μεξικού· έφτασε μέχρι την αυλή του Δαλάι Λάμα για να εξολοθρεύσει κινεζικό spyware που είχε εγκατασταθεί στους υπολογιστές του κι αποκρυπτογράφησε τον τεράστιο όγκο εγγράφων δεκαετιών ρίχνοντας φως στις δαιδαλώδεις απάτες του χρηματιστή Madoff. Η Palantir συνεργάζεται στενά με την αμερικανική Customs and Border Protection (την στρατο-αστυνομική υπηρεσία που φυλάει τα σύνορα) με στόχο τον εντοπισμό των μεταναστών που περνούν τα σύνορα, αλλά και με την διαβόητη ICE (Immigration and Customs Enforcement) που κυνηγάει τους μετανάστες εντός των συνόρων. Ειδικά αυτή η «συνεργασία» με την ICE είναι που έχει προκαλέσει και τις περισσότερες αντιδράσεις, αφού η Palantir θεωρείται δικαιολογημένα υπεύθυνη για την διάλυση οικογενειών μεταναστών, την απέλαση των γονέων και την φυλάκιση των ανήλικων παιδιών σε στρατόπεδα κράτησης. Οι αστυνομικές υπηρεσίες ασφαλώς δεν απουσιάζουν, αφού εδώ και χρόνια η Palantir έχει εγκατασταθεί μεταξύ άλλων στις αστυνομικές διευθύνσεις της Νέας Ορλεάνης, του Σικάγου, της Νέας Υόρκης και του Λος Άντζελες, για το οποίο θα κάνουμε ειδική αναφορά στη συνέχεια. Τέλος, με δεδομένη την διασύνδεση Palantir-CIA, έχει σημασία να σημειώσουμε ότι στο πελατολόγιο περιλαμβανόταν παλιότερα ως και η IAEA, η Διεθνής Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας, με αρμοδιότητα την παρακολούθηση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν και της Βόρειας Κορέας, στην οποία η Palantir παρείχε τις υπηρεσίες της δωρεάν.

Συγκέντρωση διαμαρτυρίας ενάντια στις απελάσεις μεταναστών έξω απ’ την έδρα της Palantir
(Γενάρης 2017)

Το 2010 η αστυνομική διεύθυνση της Νέας Υόρκης σύστησε την Palantir στην JP Morgan που θα γίνει ο πρώτος πελάτης της έξω από τις κρατικές υπηρεσίες. Μια δεκαετία αργότερα, η εταιρεία δραστηριοποιείται σε περισσότερες από 150 χώρες (άλλες πηγές τις ανεβάζουν σε 250) τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον κρατικό τομέα, ανάμεσα στις οποίες βρίσκονται το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία με τα περισσότερα συμβόλαια, αλλά και η Γερμανία, Ελβετία, Ιρλανδία, Ολλανδία, Βραζιλία, Ινδία και Καναδάς. Με την Βρετανία οι σχέσεις έχουν ξεκινήσει εδώ και χρόνια και περιλαμβάνουν συνεργασίες με την GCHQ, την υπηρεσία ηλεκτρονικής κατασκοπίας και προστασίας του Η.Β. από κυβερνοεπιθέσεις, και το υπουργείο άμυνας.
Ο σημερινός μεγαλύτερος πελάτης είναι η BP που έχει υπογράψει με την Palantir συμβόλαια αξίας 1,2 δις δολαρίων για τα επόμενα δέκα χρόνια, ενώ στο πελατολόγιό της περιλαμβάνονται επίσης η Airbus, η Credit Suisse, η Τράπεζα της Αγγλίας, η Bridgewater Associates, η Deutsche Bank, η GlaxoSmithKline, η Morgan Stanley, η Ferrari, η News Corp και η Northrop Grumman. Ένα από τα μεγαλύτερα επιχειρηματικά της πλάνα ήταν η συγκρότηση μίας κοινοπραξίας διαμοιρασμού data που θα περιλάμβανε τις μεγαλύτερες εταιρείες καταναλωτικών αγαθών των ΗΠΑ. Ο στόχος ήταν να ενοποιηθούν οι βάσεις δεδομένων όλων αυτών των εταιρειών ώστε να αναλυθεί διεξοδικά η συγκεκριμένη αγορά και η καταναλωτική συμπεριφορά του κοινού· εννοείται πως εάν είχε κατασκευαστεί θα ήταν η πλέον τερατώδης database του είδους της και θα ήταν υπό τον έλεγχο της Palantir. Το βαρύ όνομα αυτού του σχεδίου ήταν η Coca-Cola, που είχε συμφωνήσει για μια δοκιμαστική περίοδο, αλλά τελικά το εγκατέλειψε επικαλούμενη «διαφορές νοοτροπίας»· φαίνεται ότι δεν ήταν έτοιμη να δεθεί χειροπόδαρα στο άρμα των μυστικών υπηρεσιών.

Με την έναρξη του υγιεινιστικού πολέμου, η Palantir και τα εργαλεία της βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή. Στις ΗΠΑ, το υπουργείο υγείας συγκεντρώνει κι επεξεργάζεται τα data εκατομμύρια αμερικανών χρησιμοποιώντας την τεχνολογία της Palantir. Η ψηφιακή πλατφόρμα Protect Now, που έστησε και διαχειρίζεται η Palantir για λογαριασμό του υπουργείου συγκεντρώνει data από τουλάχιστον 187 διαφορετικές πηγές, που περιλαμβάνουν την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, τις πολιτειακές αρχές, τους δήμους, τα νοσοκομεία και τον ιδιωτικό τομέα. Στην Βρετανία, η Palantir σύναψε συμβόλαιο με το NHS (εθνικό σύστημα υγείας) τον Μάρτιο του 2020 με αντικείμενο την επεξεργασία των data που σχετίζονται με την covid-19, με αντίτιμο μίας (1) μόνο λίρας. Το συμβόλαιο έληξε τον Ιούνιο, αλλά παρατάθηκε για άλλους τέσσερις μήνες με κόστος ένα εκατομμύριο λίρες, ενώ ήδη έχουν ξεκινήσει διαπραγματεύσεις για ένα συμβόλαιο πενταετίας που θα αγγίξει τα 100 εκατομμύρια. Στην ελληνική περίπτωση αναφερθήκαμε στην εισαγωγή και δεν είναι η μοναδική. Εντοπίσαμε ακόμη την περίπτωση της Κολομβίας που δείχνει να μοιράζεται πολλά κοινά με την Ελλάδα. Στην Κολομβία η σχετική είδηση βγήκε στην δημοσιότητα τον Οκτώβριο, από ένα blog της εταιρείας και είναι σχεδόν πανομοιότυπη με την ελληνική: Από την αρχή της πανδημίας η Palantir συνεργάζεται στενά με την κολομβιανή κυβέρνηση… Το πρόγραμμα Visor COVID-19 είναι ένα ψηφιακό εργαλείο χτισμένο στo Foundry πάνω στη δομή διαδικτυακών υπηρεσιών της Amazon και προσφέρει μια ενοποιημένη, σε πραγματικό χρόνο εικόνα της κατάστασης με την πανδημία... Ποτέ άλλοτε οι μυστικές υπηρεσίες δεν είχαν επιδείξει τέτοιο ενδιαφέρον για την δημόσια υγεία και ποτέ άλλοτε το πλιάτσικο των προσωπικών δεδομένων δεν ήταν τόσο κρίσιμο στην αντιμετώπιση ενός ιού.

Λίστα με πελάτες της Palantir - με τα ψευδώνυμά τους

Με μια τέτοια πληθωρική επιχειρηματική δραστηριότητα, με τέτοιους ισχυρούς πελάτες, με συμβόλαια σε δεκάδες χώρες και μια φήμη σχεδόν υπερφυσική για τις ικανότητες και τις διασυνδέσεις της, η Palantir θα έπρεπε λογικά να ανήκει στην κατηγορία των hi-tech εταιρειών που τα κέρδη τους μετριούνται κατά εκατοντάδες εκατομμύρια. Και όμως, η πραγματικότητα δείχνει μια άλλη εικόνα, θέτοντας κι από αυτή την σκοπιά, της οικονομίας, το ερώτημα για το αν πρόκειται για κανονική εταιρεία ή για ένα προπέτασμα καπνού που συγκαλύπτει τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, το βαθύ κράτος και την δράση τους.

Μετά από δύο σχεδόν δεκαετίες δραστηριότητας η Palantir εξακολουθεί να μην εμφανίζει κέρδη και να σημειώνει ετήσιες ζημιές εκατοντάδων εκατομμυρίων. Το 2019, μολονότι τα έσοδά της αυξήθηκαν κατά 25% φτάνοντας τα 740 εκατομμύρια, κατέγραψε ζημιές σχεδόν 600 εκατομμυρίων και αυτή ήταν η δεύτερη χρονιά στη σειρά με τέτοιες απώλειες. Η Amazon χρειάστηκε οχτώ χρόνια για να γίνει επικερδής, το Netflix έξι, το Facebook πέντε και η Google τρία· η Palantir έχει συμπληρώσει 18 χρόνια κι εξακολουθεί να είναι ζημιογόνα. Επιπλέον, χάνει διαρκώς πελάτες· μόνο τον τελευταίο χρόνο, τρεις από τους κορυφαίους πελάτες της την εγκατέλειψαν, η Coca-Cola, η American Express και η Nasdaq. Ένας λόγος που εξηγεί την κατάσταση αυτή είναι ο ιδιόρρυθμος τρόπος που η Palantir συνάπτει συμφωνίες στον ιδιωτικό τομέα, σε αντίθεση με τις κρατικές υπηρεσίες όπου εκεί φροντίζει να αποκτά στάτους σχεδόν αποκλειστικού συνεταίρου. Σε μία παρουσίαση προς υποψήφιους επενδυτές η Palantir είχε χαρακτηρίσει τα συμβόλαια που προσφέρει ως «κυμαινόμενα και εξωτικά». Ξεκινούν με μια δοκιμαστική περίοδο που μπορεί να είναι ακόμη και μηδενικού κόστους (βλέπε το συμβόλαιο της μίας λίρας με το βρετανικό NHS), ακολουθούμενη από μία δεύτερη περίοδο που το κόστος μπορεί να συνδεθεί με την αποτελεσματικότητα έτσι όπως την κρίνει κι αποφασίζει ο ίδιος ο πελάτης και χρειάζεται εν τέλει να περάσει ένα μεγάλο διάστημα πριν το συμβόλαιο αρχίσει να αποφέρει πραγματικά έσοδα στην Palantir. Ουσιαστικά χάνει χρήματα από τους πελάτες της τα πρώτα χρόνια της συνεργασίας τους. Ο ίδιος ο Karp σε μία διάσκεψη του 2014 είχε πει ότι «μερικές από τις μεγαλύτερες δουλειές μας είναι με ανθρώπους που με το ζόρι μπορούν να μας πληρώσουν. Έχουμε ένα σωρό πελάτες απ’ τους οποίους βγάζουμε μηδέν χρήματα». Από οικονομική άποψη, αυτή η πρακτική δείχνει να είναι εντελώς στον αέρα και με τεράστιο ρίσκο, εκτός κι αν ο στόχος της Palantir δεν είναι να ανταγωνιστεί σε κερδοφορία τα μαμούθ του χώρου, αλλά κάτι άλλο. Αν ο πραγματικός στόχος είναι να λεηλατηθεί ο συσσωρευμένος ψηφιακός πλούτος από τα ηλεκτρονικά θησαυροφυλάκια των «πελατών» και να συναρθρωθούν οι διάσπαρτες databases σε μια πλανητικών διαστάσεων υπερδομή υπό τον έλεγχο της CIA, τότε αυτή η «εξωτική και κυμαινόμενη» πρακτική είναι εξαιρετική σε αποτελεσματικότητα· δεν υπάρχει ανάγκη μόνιμων πελατειακών σχέσεων και στους καλούς φίλους μπορεί εναλλακτικά να προσφερθεί ένας «πίνακας ελέγχου σε πραγματικό χρόνο πάνω στη δομή διαδικτυακών υπηρεσιών της Amazon», μαζί με μερικές ακόμη κρυφές ψηφιακές εκδουλεύσεις.

Μια ανάλογη «αλλοπρόσαλλη» κατάσταση επικρατεί και στις σχέσεις της Palantir με το προσωπικό της - πέραν της αλλεργίας σε κάθε δημοσιότητα, του γενικού απαγορευτικού επαφών με τον τύπο ή την χρήση μυστικών κωδικών όταν αναφέρονται στους πελάτες. Τα τελευταία χρόνια η Palantir χάνει τα στελέχη της με ρυθμό που ξεκίνησε από το 10% κι έφτασε σταδιακά αυξανόμενο την προηγούμενη χρονιά στο 20%. Βάζοντας μαζί τις αποχωρήσεις με τις αντίστοιχες προσλήψεις, η Palantir έχει ένα ρυθμό ανανέωσης του προσωπικού ασυνήθιστου υψηλού για μια hι-tech εταιρεία, την ώρα που οι ανταγωνιστές της επιδίδονται σε κυνήγι κεφαλών για να δέσουν στους στάβλους τους ταλαντούχους μηχανικούς. Αντιπαραγωγικό τουλάχιστον, εκτός κι αν αυτό που τρέχει στην Palantir δεν είναι μόνο «δουλειά», αλλά και σεμινάρια, σε συνδυασμό ίσως με ψυχομετρικά τεστ και κατήχηση. Πριν δέκα χρόνια η NSA δέχτηκε ένα μεγάλο πλήγμα, όταν ένα «δικό της παιδί», ο Edward Snowden, φρίκαρε από την big-brother επιτήρηση που ασκούσε η υπηρεσία και τα έβγαλε όλα στην φόρα. Θα ήταν ανεπίτρεπτο να επαναληφθεί τέτοια αστοχία, επομένως κάπου θα πρέπει να «εκπαιδεύονται» όλοι αυτοί οι αυριανοί forward-deployed engineers. Πόσο «εταιρεία» είναι τελικά η Palantir;

Ο πολιορκητικός κριός των μυστικών υπηρεσιών

Σημειώσαμε ήδη ότι εξαιτίας της φύσης των δραστηριοτήτων της Palantir λίγα συγκεκριμένα στοιχεία υπάρχουν για τις τρέχουσες επιχειρήσεις της. Όσα έχουν δει το φως της δημοσιότητας έχουν προκύψει είτε από εσωτερικές διαρροές, είτε από την επίμονη δουλειά φιλύποπτων ερευνητών που έχουν καταφέρει να συνδυάσουν θραύσματα πληροφοριών, είτε επειδή έχουν βάλει το χέρι τους αντίπαλες υπηρεσίες. Θα αναφερθούμε εδώ σε τρεις περιπτώσεις, ενδεικτικές για το είδος των υπηρεσιών της: η πρώτη αφορά στην εμπλοκή της Palantir με την υπόθεση της Cambridge Analytica και τις αμερικανικές εκλογές του 2016 (περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε στο Cyborg #12, εσωτερικές cyber psyops του 4ου παγκοσμίου πολέμου)· η δεύτερη αφορά στη διείσδυση της Palantir στους διεθνείς ανθρωπιστικούς οργανισμούς και η τρίτη στον εκτεταμένο μηχανισμό επιτήρησης που έστησε το LAPD με την συνδρομή της Palantir.

Αμερικανικές εκλογές 2016

Ενώ στις ΗΠΑ κι ένα μεγάλο μέρος του δυτικού κόσμου η νίκη του Τραμπ το 2016 αντιμετωπιζόταν λίγο-πολύ σαν σκοτεινή συνωμοσία με πρωταγωνίστρια την Μόσχα που υποτίθεται κινητοποίησε κάθε διαθέσιμο μηχανισμό για να προωθήσει τον εκλεκτό της στον Λευκό Οίκο, στην Ρωσία έκαναν τις δικές τους αναλύσεις για να εξηγήσουν την εντυπωσιακή επικράτηση ενός πορτοκαλί, ανερμάτιστου φασίστα στην «ισχυρότερη δημοκρατία».
Το όνομα Elena Larina δεν σας λέει μάλλον απολύτως τίποτε, αλλά στη Ρωσία θεωρείται αναλύτρια που η γνώμη της μετράει κι επιπλέον άνθρωπος του Κρεμλίνου· επομένως όσοι την διαβάζουν ξέρουν ότι απηχεί απόψεις των κεντρικών μηχανισμών. Είναι επιχειρηματίας, συγγραφέας, εγκληματολόγος, τακτική αρθρογράφος σε κρατικά μμε, συντάκτρια ενός blog με αναλύσεις και ανά περιόδους έχει υπηρετήσει ως ειδική σύμβουλος στο ρωσικό υπουργείο εσωτερικών.
Μετά τις αμερικανικές εκλογές δημοσίευσε στο διαδίκτυο μια δική της ανάλυση της προεκλογικής στρατηγικής του στρατοπέδου Τραμπ και σύμφωνα με αυτή ο γαμπρός του Τραμπ Jared Kushner, ο φασίστας σύμβουλος-του Stephen Bannon και ο συνιδρυτής της Palantir Peter Thiel, εφοδίασαν το επιτελείο της εκστρατείας με μεγάλης ακρίβειας αναλύσεις των τάσεων του εκλογικού σώματος. Οι αναλύσεις αυτές ήταν προϊόντα των τεχνολογιών αιχμής τριών εταιρειών, των Cambridge Analytica, Palantir και Quid (στην οποία ο Thiel είναι επίσης συνιδρυτής κι από τους αρχικούς επενδυτές της). Η άποψη της Larina ήταν ότι τα δεδομένα που εξόρυσσε η Palantir μορφοποιούνταν από την Quid και στη συνέχεια μεταφέρονταν στην Cambridge Analytica για να «μεταφραστούν» σε συγκεκριμένες προεκλογικές επιχειρήσεις.
Σύμφωνα με την ανάλυση «για να εξελιχτεί ο Τραμπ από ασχημόπαπο σε μαύρο κύκνο, οι Bannon και Thiel χρησιμοποίησαν την Palantir για να προσδιορίσουν τις μη-κανονικές πολιτείες. Η Palantir κατέληξε σε 11 πολιτείες ιδανικές για στοχοποίηση και ιδιαίτερα σε πέντε που αποτελούσαν παραδοσιακά προπύργια των Δημοκρατικών, στις οποίες η ανάλυση της Palantir έδειχνε μη κανονικές τάσεις. Στη συνέχεια τα data περνούσαν στην Quid, η οποία έχει μια ολιστική οπτική αντιμετωπίζοντας τα data ως κοινότητες οργανισμών. Η Quid αναλύει κυρίως την γλώσσα στο διαδίκτυο αναζητώντας ανωμαλίες και κρυφές τάσεις για λογαριασμό εκλογικών εκστρατειών αλλά και επιχειρήσεων του ιδιωτικού τομέα. Η Quid αναζητά εκείνα τα σημεία όπου ακόμη και μια σχετικά μικρή πίεση μπορεί να προκαλέσει μεγάλα ρήγματα. Η Quid είχε προβλέψει ότι το Michigan, το Wisconsin, η Iowa, το Ohio, η Pennsylvania και η Florida είχαν την δυναμική να φέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα.»

Η ανάλυση της Larina δημοσιεύτηκε σε δύο συνέχειες με τον τίτλο «η επανάσταση του Τραμπ» στο περιοδικό γεωπολιτικών αναλύσεων της οργάνωσης Izborsk (ένα από τα βαριά think tanks της Ρωσίας) κι αναδημοσιεύτηκε εκατοντάδες φορές στο ρωσόφωνο διαδίκτυο, ιδίως αφότου υιοθετήθηκε και προτάθηκε από τον Oleg Matveychev, ένα ρώσο πολιτικό, διοικητή διαφόρων περιφερειών και σύμβουλο δημοσίων σχέσεων του Κρεμλίνου· κατ’ αυτό τον τρόπο απέκτησε σχεδόν το στάτους ημι-επίσημης θέσης. Επομένως, πέρα από τα στοιχεία που παραθέτει, τα οποία κρίνονται για την ορθότητά τους ή μη, σημασία έχει το γεγονός ότι η ρωσική πλευρά επιλέγει να εστιάσει και να εκθέσει αυτές ακριβώς τις τρεις εταιρείες, την γνωστή για την υπόθεση αυτή Cambridge Analytica, αλλά και τις «συγγενικές» Quid και Palantir.

Σύσκεψη του Τραμπ μετά την εκλογική του νίκη, τον Δεκέμβρη του 2016. Δίπλα του ο Thiel της Palantir...

Spies Sans Frontières?

Η οργάνωση The New Humanitarian δεν είναι καθόλου άσχετη με τον κόσμο των ανθρωπιστικών επιχειρήσεων, το αντίθετο. Ιδρύθηκε από τον ΟΗΕ το 1995 ως IRIN, μετά την γενοκτονία στην Ρουάντα, όταν κρίθηκε αναγκαία η σύσταση ενός ειδικευμένου ειδησεογραφικού οργανισμού που θα επικεντρώνεται στην επιτόπια ειδησεογραφική κάλυψη των ανθρωπιστικών κρίσεων. Το 2015 ο IRIN αποφάσισε να αποσχιστεί από τον ΟΗΕ και να μετατραπεί σε ανεξάρτητη μη κερδοσκοπική ειδησεογραφική μκο (κι άλλαξε τον τίτλο σε New Humanitarian) με κύριο στόχο την κριτική και τον έλεγχο της δράσης των σχετικών οργανώσεων και της βιομηχανίας δισεκατομμυρίων δολαρίων των ανθρωπιστικών επιχειρήσεων.
Το 2016 οι ερευνητές του IRIN διαπίστωσαν κάτι ανησυχητικό, ότι ένας μεγάλος αριθμός ανθρωπιστικών οργανώσεων κατέφευγε στις ψηφιακές υπηρεσίες μια συγκεκριμένης εταιρείας, της Palantir, η οποία ήταν γνωστή για τη σχέση της με τις μυστικές υπηρεσίες. Αναδημοσιεύουμε λίγα χαρακτηριστικά αποσπάσματα από την σχετική έρευνα:

Μια έρευνα διάρκειας ενός μήνα του IRIN σχετικά με την συνδεδεμένη με τις μυστικές υπηρεσίες εταιρεία Palantir, αποκαλύπτει τις ζεστές σχέσεις με πολλούς ανθρωπιστικούς οργανισμούς μεγάλους και μικρούς, που φτάνουν μέχρι τις υπηρεσίες του ίδιου του ΟΗΕ και την εμπλοκή με την διεθνή ανταπόκριση στην επιδημία του Ebola. Αλλά πόσο στενές είναι αυτές οι σχέσεις; […]
Τα ψηφιακά εργαλεία που έχει αναπτύξει η μυστικοπαθής εκπρόσωπος της Silicon Valley Palantir, μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μία μεγάλη γκάμα ανθρωπιστικών προβλημάτων: από το trafficking ανθρώπων και το λαθρεμπόριο όπλων μέχρι την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών· μπορούν να φέρουν την επανάσταση στον συντονισμό, την διαχείριση και την απόκριση σε περιπτώσεις κρίσεων.
Αλλά η διεθνής ανθρωπιστική κοινότητα είναι ανήσυχη. Η Palantir διατηρεί εξαιρετά στενούς δεσμούς με το αμερικανικό κατεστημένο των μυστικών υπηρεσιών και το όριο μεταξύ πολιτικής παρέμβασης και ανθρωπιστικής δράσης δέχεται διαρκώς επιθέσεις σε βάρος της δεύτερης. […]
Η δύναμη της Palantir να επεξεργάζεται και να αναλύει data χρησιμοποιείται ήδη από αμερικανικές ανθρωπιστικές οργανώσεις κύρους όπως το Carter Center, το ίδρυμα Clinton, το ίδρυμα Rockefeller και την οργάνωση κατά του ξεπλύματος βρώμικου χρήματος Enough Project.

Η υπηρεσία του ΟΗΕ που παρακολουθεί τα πυρηνικά, η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας, έχει επίσης προσλάβει την Palantir. Η IAEA έχει αποστολή να επαληθεύει την εφαρμογή των συμφωνιών περιορισμού - με το Ιράν και τον Βόρεια Κορέα για παράδειγμα - και ξόδεψε 500.000 δολάριο το 2014 για να προμηθευτεί το πρόγραμμα Gotham της Palantir για να αναλύσει τα σχετικά data. […]
Μοιάζει σαν χτύπημα ευθέως στις ανθρωπιστικές αρχές, αν όχι στην κοινή λογική, να αναζητούν ανθρωπιστικές οργανώσεις συνεργασία με μια οντότητα που έχει τις ρίζες της τόσο βαθιά χωμένες στις μυστικές επιχειρήσεις.
Υπάρχουν πολλά μέρη στον πλανήτη που ένα logo της Palantir στο λάπτοπ δεν είναι και τόσο έξυπνο να το επιδεικνύεις. Και υπάρχει μια μεγάλη, αν όχι αντανακλαστική ανησυχία ότι το να έχεις την Palantir μέσα στα πόδια σου είναι μια ανοιχτή πρόσκληση προς την αμερικανική NSA να διαβάζει τα mails σου και να μαζεύει τα data σου και να τα προσθέτει στην τεράστια, πλανητική, κατασκοπική σοδειά της.
Η Palantir ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχουν κρυφές διασυνδέσεις κι ότι στα συμβόλαια υπάρχουν όροι που ξεκαθαρίζουν ότι τα data δεν θα διαμοιραστούν σε μυστικές υπηρεσίες. Αλλά ο σύμβουλος ανθρωπιστικών επιχειρήσεων Paul Currion έχει θεμελιώδεις ανησυχίες. «Η τεχνολογία θεωρείται συχνά ουδέτερη και σαν τέτοια μας διαφημίζεται. Αλλά η πραγματικότητα είναι ότι τα ηλεκτρονικά προγράμματα έχουν συγκεκριμένες προδιαγραφές ενσωματωμένες στον κώδικά τους. Οι προδιαγραφές των μυστικών υπηρεσιών δεν έχουν καμία σχέση με τις δικές μας προδιαγραφές. Ένα software κατασκευασμένο για τις δικές τους επιδιώξεις δεν πρόκειται να εξυπηρετήσει εμάς, ακόμη κι αν πρόκειται για ένα αποτελεσματικό software». […]

Η ανθρωπιστική δράση, ή όπως την αποκαλεί η Palantir «φιλανθρωπική μηχανική», μοιάζει σαν την εθελοντική συνεισφορά της εταιρείας, της οποίας η αξία εκτιμάται στα 20 δις δολάρια. Βγάζει τα λεφτά της πουλώντας άδειες για τα προγράμματα της που είναι όλα τεχνολογίας αιχμής, αλλά το πραγματικό κέρδος βρίσκεται στο υπερειδικευμένο προσωπικό που τοποθετεί η Palantir για να τρέχει το σύστημα για λογαριασμό σου - οι «μηχανικοί ανεπτυγμένοι στην πρώτη γραμμή» όπως λέγονται στην στρατιωτική ορολογία της εταιρείας.
Σύμφωνα με ειδικούς της αγοράς, ένα «γυμνό» σύστημα σε τιμές εμπορίου θα κόστιζε τουλάχιστον 7 εκατομμύρια δολάρια τον χρόνο· μαζί με όλα τα συνοδευτικά το κόστος φτάνει εύκολα τα 12-15 εκατομμύρια - αν και η τιμή εξαρτάται από την κλίμακα και την προσαρμογή. Παρόλα αυτά, η εταιρεία προσφέρει τις υπηρεσίες της στις ανθρωπιστικές οργανώσεις πρακτικά χωρίς χρέωση. Στην περίπτωση της προτεινόμενης συνεργασίας με την υπηρεσία συντονισμού επείγουσας βοήθειας του ΟΗΕ, την OCHA, κι αργότερα με την αποστολή του ΟΗΕ για τον Έμπολα, η Palantir πρόσφερε τόσο μεγάλες εκπτώσεις ώστε τα συμβόλαια θα είχαν πρόβλημα να περάσουν από τις νομικές υπηρεσίες του OHE.

Το αρχικό ενδιαφέρον της Palantir για τον μη-κερδοσκοπικό κόσμο φαίνεται πως έχει να κάνει περισσότερο με την αναζήτηση ενός νέου επιχειρηματικού μοντέλου παρά με τον αλτρουισμό. Η Direct Relief ήταν ένας από τους πρώτους εταίρους της Palantir και ο διευθυντής της περιγράφει ένα σενάριο σύμφωνα με το οποίο, πριν την ανάδυση του επονομαζόμενου ισλαμικού κράτους, η αντι-τρομοκρατία ως πεδίο δραστηριοποίησης έδειχνε να βρίσκεται σε πτώση και δεν πρόσφερε τις ίδιες ευκαιρίες όπως σήμερα. «Μπορώ να καταλάβω εκ των υστέρων ότι ήμασταν ένα είδος δοκιμαστικού πρότζεκτ» και ήξεραν ότι η Palantir ουσιαστικά «πλήρωνε πελάτες» για να έχει πρόσβαση στον τομέα της ανθρωπιστικής βοήθειας.

Αν και υπάλληλοι της εταιρείας δηλώνουν ότι δεν έχουν υπόψη τους ανησυχίες σχετικά με τις διασυνδέσεις με τις μυστικές υπηρεσίες, πολλά στελέχη της OCHA επιβεβαιώνουν ότι ήταν ακριβώς αυτοί οι φόβοι που οδήγησαν τελικά την συμφωνία σε ναυάγιο. «Οι δωρητές της OCHA θα ήταν πολύ προσεκτικοί κι επιφυλακτικοί σχετικά με το πώς δουλεύουμε με αυτούς». «Είμαι σίγουρος ότι η ιδέα τους [της Palantir] ήταν να γίνουν η κεντρική υπηρεσία πληροφοριών όλης της ανθρωπιστικής κοινότητας. Αλλά αν αυτός ήταν ο σκοπός τους, τότε δεν βρίσκονται στον σωστό δρόμο. Μάλλον υποεκτίμησαν το πόσο παρανοϊκοί είμαστε με την σκοτεινή πλευρά».

Burn, baby burn: περίπτωση LAPD

Η αστυνομική διεύθυνση του Λος Άντζελες (L.A. police department) είναι από τους παλιότερους και μεγαλύτερους πελάτες της Palantir και χάρη στα εργαλεία της η αστυνομία έχει καταφέρει να στήσει ένα από τα μεγαλύτερα κι ισχυρότερα δίκτυα παρακολούθησης κι επιτήρησης σε όλη την έκταση της Καλιφόρνιας. Το βασικό πρόγραμμα που χρησιμοποιεί το LAPD είναι το Gotham, ένα λογισμικό που υπόσχεται «να φέρει την διαύγεια και την τάξη εκεί που κάθε άλλη τεχνολογική υποδομή έχει αποτύχει». Αλλά για να λειτουργήσει χρειάζεται data, άφθονα data.
Ένα μεγάλο μέρος των data που έχει στα χέρια του το LAPD αποτελείται από τα ονόματα ανθρώπων που έχουν συλληφθεί, δικαστεί, καταδικαστεί ή έστω έχουν κριθεί ύποπτοι, αλλά αυτό το υλικό είναι μόνο η αρχή του δικτύου επιτήρησης. Η Palantir επεξεργάζεται τα παράγωγα της καθημερινής αστυνομικής δραστηριότητας, ασχέτως της σημασίας τους, της μορφής τους ή της καθαρότητάς τους. Μπορεί σε κάποιον αστυνομικό να ειπώθηκε ότι κάποιος ξέρει το μέλος μιας συμμορίας· μπορεί κάποιος άλλος να μίλησε σε έναν γείτονα κάποιας σκηνής εγκλήματος ή σε κάποιον που απλά περνούσε· μπορεί κάποιο περιπολικό να τράβηξε φωτογραφία κάποια πρόσωπα δίπλα σε ένα συγκεκριμένο αυτοκίνητο· μπορεί οτιδήποτε. Το περιεχόμενο δεν έχει σημασία. Μόλις το LAPD προσθέσει στην database της Palantir ένα οποιοδήποτε στοιχείο που αφορά σε κάποιο πρόσωπο, τότε το πρόσωπο αυτό μετατρέπεται σε σημείο ενός εκτεταμένου αστυνομικού δικτύου επιτήρησης. Η Palantir έχει επιτρέψει στο LAPD να κατασκευάσει μια θηριώδη database που περιλαμβάνει αδιάκριτα λίστες με ονόματα, διευθύνσεις, τηλεφωνικούς αριθμούς, εργασιακό στάτους, πινακίδες κυκλοφορίας, φιλίες, συγγενικές σχέσεις, οτιδήποτε διαθέσιμο στοιχείο των κατοίκων του Λος Άντζελες - αθώων, ενόχων, υπόπτων και οποιουδήποτε άλλου στο ενδιάμεσο.

Η database της Palantir περιλαμβάνει επίσης όλα τα στοιχεία από την DMV (η υπηρεσία έκδοσης διπλωμάτων και πινακίδων), που σημαίνει ότι όποιος έχει δίπλωμα οδήγησης της Καλιφόρνιας είναι de facto καταχωρημένος στο δίκτυο παρακολούθησης του LAPD. Περιλαμβάνει επίσης περισσότερες από ένα δισεκατομμύριο φωτογραφίες πινακίδων κυκλοφορίας που έχουν τραβηχτεί στα φανάρια και τους σταθμούς διοδίων στο Λος Άντζελες και στις γειτονικές περιοχές. Που σημαίνει ότι αν κάποιος έχει οδηγήσει μέσα στο Λος Άντζελες μετά το 2015, η αστυνομία μπορεί να εξακριβώσει άμεσα πού φωτογραφήθηκε το αυτοκίνητο, από ποια σημεία πέρασε, να εντοπίσει τον οδηγό και να μάθει σε δευτερόλεπτα εξαντλητικές λεπτομέρειες της ζωής του.
Η Palantir έχει καταλήξει να είναι μια δεύτερη αστυνομία μέσα στην αστυνομία. Περίπου 5.000 ένστολοι, περισσότεροι από το μισό προσωπικό του LAPD, έχουν λογαριασμούς στην Palantir και χρησιμοποιούν άμεσα τα εργαλεία της. Το 2016 μόνο έγιναν περισσότερες από 60.000 αναζητήσεις στην database για περισσότερες από 10.000 διαφορετικές υποθέσεις. Έξω από το Λος Άντζελες, δεκάδες αστυνομικές υπηρεσίες σε όλη την Καλιφόρνια, η αστυνομία των αεροδρομίων, η αστυνομία των πανεπιστημίων και οι υπηρεσίες φύλαξης των σχολείων έχουν υπογράψει συμφωνητικά για διαμοιρασμό με το LAPD όλων των data που διαθέτουν. Επιπλέον όλες αυτές οι υπηρεσίες πρέπει να στέλνουν καθημερινά τα στοιχεία όλων των δραστηριοτήτων τους (εντάλματα, συλλήψεις, καταθέσεις, καταγραφές πινακίδων κυκλοφορίας…) στο LAPD προκειμένου να καταχωρούνται στην Palantir.
Με τα εργαλεία της Palantir η αστυνομία μπορεί να αναζητήσει κάποιον με βάση οποιοδήποτε στοιχείο του: όνομα, φυλή, φύλο, συμμετοχή σε συμμορία, εργασία, τατουάζ, σημάδια, φίλους ή οικογένεια. Η αναζήτηση γίνεται με εξαιρετικά απλό τρόπο του είδους «άντρας, λευκός, συμμορία Peckerwood, τατουάζ νεκροκεφαλή» και η μηχανή θα επιστρέψει μια λίστα ονομάτων, διευθύνσεις, οχήματα, διευθύνσεις emails, εντάλματα, καταχωρήσεις στην σήμανση και οτιδήποτε άλλο έχει καταγραφεί οποτεδήποτε για οποιοδήποτε λόγο. Εάν η μηχανή εντοπίσει επίσης σχετικές φωτογραφίες από τις κάμερες επιτήρησης, τότε θα «σερβίρει» κι αυτές μαζί με κάθε διαπροσωπική σχέση που θα συναγάγει - φίλους, συγγενείς, γείτονες, συναδέλφους… Στη συνέχεια το LAPD μπορεί να χρησιμοποιήσει τα στοιχεία αυτά σε κάποια συγκεκριμένη υπόθεση ή να φτιάξει λίστες με άτομα που το σύστημα θεωρεί ότι ενδέχεται να διαπράξουν κάποιο έγκλημα στο μέλλον· η δυστοπία του minority report με κάπως λιγότερο φουτουρισμό.

Η πρώτη φορά που αυτό το δίκτυο επιτήρησης κι ελέγχου ήρθε στην επιφάνεια ήταν το 2010 κι αυτό συνέβη με σχεδόν τυχαίο τρόπο, όταν ένας ακτιβιστής, κάτοικος προαστίου του Λος Άντζελες, πληροφορήθηκε συμπτωματικά ότι το τοπικό αστυνομικό τμήμα είχε ξεκινήσει ένα πρόγραμμα αυτόματης φωτογράφισης όλων των πινακίδων κυκλοφορίας που συναντούσαν τα περιπολικά στα δρομολόγιά τους. Ακολουθώντας τις νόμιμες διαδικασίες, ζήτησε από τις αρχές να του παραδώσουν κάθε φωτογραφία που αφορούσε τον ίδιο, την οικογένειά του και την κατοικία του και η αστυνομία του παρέδωσε 112 φωτογραφίες, οι οποίες αν έμπαιναν σε χρονολογική σειρά έφτιαχναν μια αδρή εικόνα της καθημερινότητας του ίδιου και της οικογένειάς του για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Ψάχνοντας βαθύτερα, διαπίστωσε ότι εκατομμύρια φωτογραφίες που τραβιούνται αυτόματα από όλα τα περιπολικά συγκεντρώνονται στο Northern California Regional Intelligence Center, μία από τις 72 ομοσπονδιακές υπηρεσίες παρακολούθησης που είχαν στηθεί μετά την 11η/9ου. Και από εκεί καταλήγουν - δεν χρειάζεται ερώτημα - στην database της Palantir.

Ο Andrew Ferguson, καθηγητής νομικής, συγγραφέας του βιβλίου The Rise of Big Data Policing κι ερευνητής των σχέσεων LAPD-Palantir, έχει υποστηρίξει ότι η καθοδηγούμενη από τα data αστυνόμευση δεν έχει καμία σχέση με την συλλογή στοιχείων για εγκλήματα. Σημαίνει ότι η βασική δουλειά της αστυνομίας είναι πλέον να επιτείνει όλο και περισσότερο την επιτήρηση προκειμένου να συγκεντρώνει όλο και περισσότερα data. «Τα συστήματα της Palantir έχουν αποκλειστικό στόχο την επιτήρηση... Η δουλειά της Palantir είναι να βοηθάει την αστυνομία να παρακολουθεί και να επιτηρεί όλο και περισσότερους ανθρώπους. Κι εξ ορισμού αυτό το σύστημα είναι διογκούμενο στο διηνεκές. Πρόκειται για μία πλατφόρμα που μπορεί να ενσωματώνει τα data οποιασδήποτε πηγής και να το μετατρέπει σε υλικό ενός δικτύου παρακολούθησης κι επιτήρησης». Κι αυτό ακριβώς έκανε η Palantir για λογαριασμό του LAPD. Ενσωμάτωσε κι ενοποίησε τα περιεχόμενα δεκάδων databases που ήταν προηγουμένως διάσπαρτες σε διάφορες δημόσιες υπηρεσίες σε όλο το Λος Άντζελες και την Καλιφόρνια - από τις τελευταίες προσθήκες ήταν αυτή των στοιχείων από τις δημόσιες υπηρεσίες υγείας - κατασκευάζοντας έτσι το μεγαλύτερο εν λειτουργία Πανοπτικό.

Ο κατάσκοπος που γύρισε από τον κυβερνοχώρο

«Η Palantir είναι μια εταιρεία που καθορίζεται από τον σκοπό της κι έχω προσδιορίσει ποιο είναι το ζητούμενο. Η αναγκαιότητα να καταπολεμήσουμε την τρομοκρατία.»
«Η εταιρεία μας ιδρύθηκε στην Silicon Valley. Αλλά φαίνεται ότι μοιραζόμαστε όλο και λιγότερες αξίες και δεσμεύσεις με τον τομέα της τεχνολογίας. Η ελίτ των μηχανικών της Silicon Valley μπορεί να ξέρει πολλά περισσότερα από τον καθένα πάνω στην κατασκευή προγραμμάτων. Αλλά δεν ξέρει τίποτε για το πώς πρέπει μια κοινωνία να οργανώνεται ή τι είδους δικαιοσύνη απαιτεί.»
«Έχουμε διαλέξει πλευρά και ξέρουμε ότι οι εταίροι μας εκτιμούν την αφοσίωσή μας. Στεκόμαστε δίπλα τους όταν είναι βολικό, αλλά και όταν δεν είναι».
«Η ουσιαστική αποστολή της εταιρείας μας ήταν πάντα να κάνει την Δύση, ειδικά την Αμερική, την δυνατότερη στον κόσμο, την δυνατότερη που υπήρξε ποτέ.»

Όλα τα παραπάνω προέρχονται από δηλώσεις και κείμενα των δύο ιδρυτών της Palantir και όποιος καταλαβαίνει τι διαβάζει θα όφειλε να κατανοήσει ότι οι διακηρύξεις αυτές δεν αντιστοιχούν σε μία τυπική εταιρεία, αλλά σε μια επιχειρηματική μονάδα ειδικού πολέμου. Η Palantir δεν κάνει business, είναι σε ειδική αποστολή εντεταλμένη από τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες. Αν δούμε την ιστορία ανάποδα, τα συμπεράσματά μας θα εξακολουθήσουν να στέκουν: ας υποθέσουμε ότι η CIA και η NSA μαζί με όλο τον εσμό των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών ήθελαν στο όνομα του στόχου της total information awareness να οργανώσουν μια επιχείρηση υφαρπαγής των data σε παγκόσμια κλίμακα, προκειμένου να εγκαθιδρύσουν ένα τερατώδες πανοπτικό δίκτυο επιτήρησης κι ελέγχου. Ποιο επιχειρησιακό σχήμα θα διάλεγαν; Ασφαλώς δεν θα το αναλάμβαναν οι ίδιες απευθείας, επειδή σε περίπτωση αποκάλυψης οι αντιδράσεις θα ήταν τεράστιες ακόμη και στο εσωτερικό των ΗΠΑ· το να λεηλατούν τα προσωπικά δεδομένα η Google ή η Facebook θεωρείται πλέον κάτι σαν καιρικό φαινόμενο, φυσιολογικό, ενώ αν το κάνει μια μυστική υπηρεσία μπορεί να είναι ακόμη προκλητικό.

Με ποιο τρόπο θα μπορούσε ο εσμός αυτός να διαβρώσει οργανώσεις, να διεισδύσει σε υπηρεσίες, να βάλει χέρι στον συσσωρευμένο ψηφιακό πλούτο σε πλανητική κλίμακα και μάλιστα μ’ έναν αποτελεσματικό τρόπο, χωρίς προβλήματα συντονισμού, εσωτερικών ανταγωνισμών και γραφειοκρατικών ή πολιτικών εμποδίων, ανεξέλεγκτα και χωρίς περιορισμούς; Φτιάχνοντας για λογαριασμό τους μια palantir. Μια πρώην «start-up» και νυν εταιρεία αποτίμησης 22 δις δολαρίων, ένα διαμάντι στο στέμμα της Silicon Valley, επιτρέπεται να βάζει χέρι στις databases των εταιρειών μαμούθ της αγοράς· εάν το έκανε η CIA θα ήταν τουλάχιστον άκομψο. Η Palantir έχει την δυνατότητα να προσφέρει δελεαστικά «συμβόλαια» στο όνομα της ελεύθερης αγοράς και να διεισδύει σε υπηρεσίες άλλων κρατών· όταν το έκανε αυτό η CIA ήταν δεκαετία του ’60 κι ονομαζόταν πραξικόπημα. Καμία δυτική κοινωνία δεν πρόκειται να ξεσηκωθεί επειδή άλλος ένας τεχνολογικός γίγαντας ήρθε να ξαφρίσει τα προσωπικά της δεδομένα· όλο και κάποιοι θα ταραχτούν όμως αν μάθουν ότι η NSA θέλει τα data τους επειδή έχουμε πόλεμο.
Η Palantir προέκυψε φυσιολογικά ως η τεχνολογική προέκταση των μυστικών υπηρεσιών σε συνθήκες πολέμου και δεν πρόκειται να είναι προσωρινή, εκτός κι αν ο υπερβολικός θόρυβος γύρω από το όνομά της καταστήσουν προβληματική την αποστολή της. Πόσο μάλλον τώρα, που ο πανικός, ο «πόλεμος κατά του ιού» και τα υγιεινιστικά πραξικοπήματα έχουν παραλύσει την κριτική, έχουν μπλοκάρει τις αντιδράσεις κι έχουν καταλύσει τους όποιους περιορισμούς. Στην Ελλάδα, και όχι μόνο, η Palantir ήρθε για «να προσφέρει απαντήσεις καθοδηγούμενες από τα data» σε συνθήκες κρίσης και το πιθανότερο είναι ότι στον ένα χρόνο που βρίσκεται εδώ έχει ήδη τρυγήσει τα data που θέλει· είναι πλέον αργά. Αλλά ας έχουμε υπόψη μας τουλάχιστον αυτό: ότι ο κόσμος μας γίνεται όλο και γρηγορότερο πολύ πιο διάφανος και διαπερατός. Σαν μια μεγάλη γυάλινη αλγοριθμική φυλακή…

Hurry Tuttle