Το κοινό των ψηφοφόρων, ψάχνοντας στη βαθιά του νύχτα κάποιον ελευθερωτή, έπεσε από παγίδα σε παγίδα. Το κοινό των μη ψηφοφόρων κάνει ό,τι μπορεί για να μη φαίνεται. Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι διαχειριστές της ελληνικής κρίσης δεν έλυσαν βέβαια το ουσιαστικό πρόβλημα που υποτίθεται ότι πρέπει να λύσουν, έκαναν όμως κάτι άλλο: έλυσαν ακόμα πιο φανερά το μουλάρι απ’ το κάρο. Την εξουσιοδότηση απ’ την εξουσία. Την μεγάλη μάζα των πληβείων την διατρέχει μια υπόγεια και ανομολόγητη παράλυση. Είναι η διασπίστωση ότι δεν μπορούν να ορίσουν την ζωή τους με τον τρόπο που νόμιζαν: ψηφίζοντας. Οι μούτζες στο Σύνταγμα γύρισαν
πίσω. Και τώρα πολλοί θα κάτσουν με τα χέρια σταυρωμένα.
Ό,τι κι αν ψηφίζει ο λαός, εδώ και 5 χρόνια, βρίσκονται πάντα πάνω από 200 εθνοεκπρόσωποι να κάνουν το “σωστό”. Διότι, σε τελευταία ανάλυση, εκείνο το “62% όχι” έγινε “ναι” όχι από 5 ή 10 αλλά από 220 ολόκληρους βουλευτές - αρκετοί θα ξαναεκλεγούν. Οι ιστορικοί του μέλλοντος θα ξύνουν το κεφάλι τους όχι για το πως έγινε εφικτή μια τέτοια ασυνέχεια, αλλά για το πόσο εύκολα και αναίμακτα έγινε. (Θα ψάχνουν σε τίποτα αρχεία τεύχη του Sarajevo μπας και καταλάβουν!!!)
Ένα απ’ τα κακά του να παραλύεις, του να μην μπορείς πια να ορίσεις το μέλλον σου (στην πραγματικότητα ούτε πριν μπορούσες έτσι που το πήγαινες, αλλά νόμιζες ότι...), είναι ότι έχεις χρόνο να το ατενίζεις. Η μεταφυσική που πάντα ήταν άφθονη αναβλύζει ανεμπόδιστη. Τι θα γίνει, λοιπόν;
Οι (πιθανές ή απίθανες) απαντήσεις δεν είναι μεταφυσικές· αλλιώς δεν είναι απαντήσεις. Το ουσιαστικό πρόβλημα, η δομή και τα χαρακτηριστικά του ελληνικού κεφάλαιου / κράτους και η θέση τους στον διεθνή καταμερισμό, παραμένει ζωντανό στα υπόγεια των ψευδαισθήσεων. Πρόκειται κάποιοι (απ’ τα αφεντικά) να αποφασίσουν κάτι; Ή “τα πράγματα θα κυλήσουν μόνα τους” προς όφελος τους;
αυταρχισμός νο 1
Την ήττα του κόμματος της δραχμής δεν την θεωρούμε οριστική. Δεν έxουμε την εκτίμηση ότι τα επόμενα χρόνια το “εθνικό νόμισμα” θα περάσει στη σφαίρα των εθνικών νταλκάδων, μαζί με την “κόκκινη μηλιά” και τις “χαμένες πατρίδες”. Κι αυτό επειδή η ήττα του κόμματος της δραχμής οφείλεται στην ανικανότητά του να σχεδιάσει και να πραγματοποιήσει μια ακόμα πιο σκληρά αντι-εργατική “φάση” της καπιταλιστικής συσσώρευσης στην ελλάδα. Οφείλεται, δηλαδή, σε κάτι που περιλαμβάνει πολλές πλευρές “τεχνικών” αδυναμιών. Οι αδυναμίες κουκουλώνονται από στρώματα ιδεολογικής πανούκλας, αλλά είναι αυτό αρκετό;
Κατά καιρούς, στο παρελθόν, διάφοροι “σοφοί” του κόμματος της δραχμής, πλησιάζοντας υποτίθεται στις λεπτομέρειες της μετάβασης στο εθνικό νόμισμα, μισοέλεγαν ή υπονοούσαν την ανάγκη ενός μεγάλου φάσματος περιορισμών και ελέγχων. Περιορισμοί και έλεγχοι στις χρηματικές ροές, περιορισμοί και έλεγχοι στις ροές ειδών πρώτης ανάγκης (“δελτία” στα τρόφιμα, στα καύσιμα, στα φάρμακα...). Θα πρέπει να προσθέσει κανείς κι αυτό: “σφίξιμο” της δημόσιας τάξης. Για ευνόητους λόγους... Τέτοιου είδους αναγκαιότητες ντύνονταν πάντα με την γνωστή επωδό: με την συμμετοχή του “λαϊκού παράγοντα”. Όμως αυτός ο “παράγοντας” είναι κάτι που ερμηνεύεται κατά βούληση (των αφεντικών) εδώ και αιώνες.
Οι λιγότερο αφελείς στο κόμμα της δραχμής ξέρουν περί τίνος πρόκειται: ένα αυταρχικό καθεστώς είναι αυτό που χρειάζεται όχι για να “λύσει” όλα τα προβλήματα της μετάβασης, αλλά για να εμποδίσει και να κρύψει την δημόσια εκδήλωσή τους. Δεν εννοούμε υποχρεωτικά τα τανκς που έφερναν δάκρυα στα μάτια των ευρωπαίων τεχνοκρατών όταν έφτιαχναν το σχέδιο για μια ελεγχόμενη επιστροφή στη δραχμή (δες: η μικρή ασθενής 2). Εννοούμε ωστόσο οτιδήποτε, στο όνομα του “εθνικού πεπρωμένου”, θα υποβίβαζε δια της βίας τις ανάγκες και τις επιθυμίες της σύγχρονης εργατικής τάξης στο επίπεδο των “κατοικίδιων”, εμποδίζοντας ταυτόχρονα και την έκφραση του ταξικού μας μίσους γι’ αυτόν τον υποβιβασμό. Το γεγονός ότι ένα τέτοιο αυταρχικό καθεστώς θα είχε και κάποια “λαϊκή” υποστήριξη μας φαίνεται λογικό· και η χούντα των συνταγματαρχών είχε! Πάντως δεν είναι καθόλου υποχρεωτικό ένα αυταρχικό καθεστώς να εμφανιστεί σαν “δεξιό”. Μπορεί, κάλιστα, να εμφανιστεί σαν πατριωτικό / τεχνοκρατικό.
Κάτι ανάλογο ισχύει και για το κόμμα του ευρώ. Η εμπειρία της εφαρμογής των μνημονίων σε ότι αφορούσαν και αφορούν την τιμή του εμπορεύματος εργασία, άμεσα και έμμεσα, και της μη εφαρμογής τους οπουδήποτε θίγονται συμφέροντα των αφεντικών (ή, έστω, των αφεντικών “στρατηγικής σημασίας” για την διάρθρωση του ντόπιου καπιταλισμού), όπως άλλωστε και η αποτυχία όλων των “εκσυγχρονιστικών” (με την καπιταλιστική έννοια) προσπαθειών ή διακηρύξεων απ’ το ‘95 και μετά, δείχνουν αυτό: μόνο ένα αυταρχικό καθεστώς θα μπορούσε να κάνει ριζικές μεταρρυθμίσεις, του είδους απ’ τον οριστικό και πλήρη διαχωρισμό κράτους και εκκλησίας έως την ριζική αναδιάρθρωση του νομικού / δικαιϊκού συστήματος· μεταρρυθμίσεις, σα να λέμε, στρατηγικής σημασίας. Θα ήταν διαφορετικού τύπου (διαφορετικής στόχευσης) ένα τέτοιο καθεστώς σε σχέση με το προηγούμενο ενδεχόμενο, αλλά σίγουρα θα ήταν επικεφαλής πολλών απαγορεύσεων - και απέναντι στους πληβείους. Όμως το ερώτημα είναι εάν όντως υποστηρίζονται “απο μέσα” τέτοιες μεταρρυθμίσεις· δεν βλέπουμε το πως και από ποιούς. Συνεπώς τέτοια σκληρή ανάγκη για επιβολή θα προέκυπτε μόνο εάν διακυβεύονταν (“απ’ έξω”) πολύ κρίσιμες κρατικές επιλογές.
αυταρχισμός νο 2
Ως εδώ τι έχουμε κάνει; Έχουμε τραβήξει στις λογικές τους συνέπειες τις αντιφάσεις και τις αδυναμίες τόσο του κόμματος του ευρώ όσο και του κόμματος της δραχμής. Είναι, όμως, αυτή η μέθοδος σωστή;
Η αλήθεια είναι ότι βαρύνεται με τον “μοντερνισμό” του 20ου αιώνα, και το πως τότε θα αντιμετωπίζονταν (και αντιμετωπίστηκαν) “υπαρξιακά” ζητήματα για την καπιταλιστική συσσώρευση στην ελλάδα (και αλλού). Βρισκόμαστε όμως σε μια άλλη ιστορική φάση του καπιταλισμού, που δεν αφορά μόνο την αλλαγή παραδείγματος στην οργάνωση της εκμετάλλευσης της εργασίας, αλλά και στη συγκρότηση της μορφής - κράτος.
Έχουμε γράψει (κι αυτό δεν είναι δική μας έμπευση· λέγεται διεθνώς) ότι η ελλάδα είναι ένα failed state. Και δεν είναι το μοναδικό στον καπιταλιστικό πλανήτη. Η λίστα με τα failed states μεγαλώνει διαρκώς. Η ανάλυσή μας πρέπει να αναγνωρίσει αυτήν την πραγματικότητα, αναθεωρώντας εκεί που χρειάζεται τις εννοήσεις για το τι είναι (και τι θα είναι τις επόμενες δεκαετίες) η καπιταλιστική διεύθυνση.
Όλα τα failed states, το καθένα με τα όποια δικά του ιστορικά, πολιτικά, κοινωνικά χαρακτηριστικά, κρίνονται “αποτυχημένα” με βάση δύο κλίμακες κριτηρίων: την μορφή - κράτος στον 20ο αιώνα (ή, εάν το θέλει κάποιος διατυπωμένο αλλιώς: την Βεμπεριανή άποψη για το κράτος), και τα υποτιθέμενα (;) χαρακτηριστικά των ισχυρότερων καπιταλιστικών κρατών του πλανήτη σήμερα. Σύμφωνα με τους επικρατέστερους ορισμούς, τα αποτυχημένα κράτη (ο τονισμός δικός μας):
- δεν έχουν τον πλήρη έλεγχο της επικράτειάς τους ή έχουν χάσει το μονοπώλιο στη χρήση βίας μέσα σ’ αυτήν·
- η νόμιμη εξουσία έχει μειωμένη ικανότητα να λαμβάνει και να εφαρμόζει αποφάσεις για το σύνολο του πληθυσμού·
- έχει αδυναμία να προσφέρει στο σύνολο του πληθυσμού δημόσιες υπηρεσίες·
- έχει αδυναμία να σχετιστεί ισότιμα με άλλα κράτη στις διεθνείς σχέσεις·
- χαρακτηρίζεται από εκτεταμένη διαφθορά και ισχυρή παρουσία του οργανωμένου εγκλήματος, καθώς και την εμπλοκή “μη κρατικών παραγόντων” στην άσκηση της εξουσίας.
Το ενδιαφέρον (για εμάς) είναι ότι α) τα “αποτυχημένα κράτη” δεν έχουν υποχρεωτικά αυταρχικά καθεστώτα· αντίθετα υπάρχουν πολλά όπου επιφανειακά φαίνεται να δουλεύουν οι “δημοκρατικοί θεσμοί” και β) η καπιταλιστική συσσώρευση γίνεται κανονικά και εντατικά στην επικράτειά τους, αλλά με όλους τους τρόπους· νόμιμους και παράνομους. Έτσι, για παράδειγμα, το κράτος του μεξικό είναι ένα αποτυχημένο κράτος· πράγμα που καθόλου δεν εμποδίζει τα αφεντικά του να είναι διεθνώς το ίδιο ευυπόληπτα όπως όλα τα άλλα.
Το επίσης ενδιαφέρον είναι ότι δεν υπάρχει κανένας θεωρητικός λόγος για να μην αποσαρθρώνονται οι κρατικές θεσμίσεις (έτσι όπως αυτές δημιουργήθηκαν διεθνώς στον πρώτο κόσμο στον 20ο αιώνα) στη διάρκεια της καπιταλιστικής Αλλαγής Παραδείγματος, εννοημένης στο σύνολό της. Αυτό που έχουμε ονομάσει κεφάλαιο - γκάγκστερ / κράτος - μαφία δεν βρίσκεται εκτός του διεθνούς καταμερισμού εργασίας, κεφαλαίου και εξουσίας στον βιοπληροφορικό καπιταλισμό. Πιθανότατα, μάλιστα, να βρίσκεται και στην καρδιά του.
Εάν ακολουθήσουμε αυτή τη σειρά συλλογισμών, τότε η πιθανότητα ενός αυταρχικού καθεστώτος για να σταθεροποιήσει είτε τα συμφέροντα των αφεντικών με εθνικό νόμισμα είτε τα συμφέροντα των αφεντικών με διεθνές, χάνεται στον ορίζοντα, σαν πρωθύστερη “ανάμνηση” των οριακών διευθετήσεων του μοντερνίστικου κράτους / κεφάλαιου. Σαν άχρηστη υπερβολή. Σ’ αυτή την εκδοχή δεν χρειάζεται καμία τέτοια “γενική, καθολική λύση στο ελληνικό πρόβλημα”. Είναι αρκετή η επιμήκυνση της υπάρχουσας κατάστασης, υπό την προϋπόθεση, φυσικά, ότι αυτή θα γίνεται κάπως ανεκτή απ’ τους “εταίρους της ευρωζώνης”.
Το ότι αυτή η κατάσταση είναι φρικτή για μεγάλο μέρος της τάξης μας, αυτό είναι βέβαιο! Όμως εναντίον της δεν στρέφεται εξ αρχής; Δείτε, για παράδειγμα, αυτό που ονομάζεται “εργατική νομοθεσία”. Τυπικά κάτι έχει απομείνει που να δικαιούται ένα τέτοιο όνομα. Ουσιαστικά, στην πράξη, δεν έχει μείνει τίποτα!!! Μόνο που αυτή η εξαφάνιση δεν είναι καθολική. Κτυπάει εκεί που μπορεί (και μπορεί σε πάρα πολλά σημεία του καταμερισμού εργασίας). Κι έτσι η πιο άγρια εκμετάλλευση και συσσώρευση συνυπάρχει με μικρότερες ή μεγαλύτερες “οάσεις” εργασιακών δικαιωμάτων, υποτυπωδών ή και σοβαρών. Όλο μαζί το πράγμα δουλεύει. Μια χαρά. Η θεσμοθέτηση των σχέσεων εργασίας είναι failed (αν κριθεί με κριτήρια του φορντικού κράτους) - και λοιπόν;
