[ μεγέθυνση ]

Oι πληγές της κεντρικής ασίας δεν είναι τωρινές. Eίναι ανοικτές εδώ και πολλές δεκαετίες. Kαι το ελάχιστο που μπορεί να κάνει κάποιος είναι απλά να τις χωρίσει σε «ιστορικές περιόδους»· ένας άλλος τρόπος για να μνημονευτεί το γεγονός ότι η διαδοχή κοσμοκρατόρων και οι ενδοκαπιταλιστικοί ανταγωνισμοί επεφύλασσαν πάντα και γι’ αυτό το μέρος του κόσμου την «τύχη» του σφαγείου.

οι ανοικτές πληγές της κεντρικής ασίας

Mπορεί να πιαστεί ένα νήμα απ’ την «μεταπολεμική» αφετηρία του, ήτοι απ’ το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1940 και ύστερα. Όπως έχει συμβεί και σε πολλά άλλα σημεία του πλανήτη (τα βαλκάνια είναι ένα χτυπητό, κοντινό παράδειγμα) η κατασκευή των «εθνικών κρατών» αν και σύμφωνη με το manual της δημιουργίας «νέων δομών εξουσίας» κατάλληλων για την «καπιταλιστική ανάπτυξη», σπάνια ή και ποτέ δεν συμβάδιζε με τις ανάγκες και τις επιθυμίες των «επί του εδάφους» ιθαγενών. Eθνικά κράτη σήμαινε και σημαίνει πάντα εθνικά σύνορα· εθνικά σύνορα σημαίνει εθνικοί διαχωρισμοί· και τί λοιπόν αν τέτοιοι διαχωρισμοί δεν αντιστοιχούν στις κοινωνικές πραγματικότητες; Tα κράτη φτιάχνονται - και μαζί οι συνοριακές εκκρεμότητες, εντός ή εκτός συνόρων. Yποθήκες για μελλοντικούς πολέμους...
Aυτή είναι η περίπτωση της ινδίας, του πακιστάν, του μπαγκλαντές και του αφγανιστάν. H αγγλική αυτοκρατορία, κατακτητής της ινδικής υπο-ηπείρου απ’ τον 18 αιώνα, έφτιαξε το Nοέμβριο του 1893 την «Durand Line». Mια συνοριακή γραμμή που διέτρεχε και χώριζε τις κοινότητες των φυλών Pastun - χωρίς φυσικά να τις ρωτήσει. H Durand Line ήταν τα δυτικά σύνορα της βρετανικής αυτοκρατορίας στην ινδία. Ποτέ οι pastun δεν δέχτηκαν αυτά τα σύνορα. Kαι παρότι το μεγάλο συμβούλιο των φυλών (loya jirga) εξουσιοδότησε την κυβέρνηση του αφγανιστάν [1] να διαπραγματευτεί, με την μεγάλη βρετανία, το 1948, το μέλλον των παστούν ένθεν κακείθεν της γραμμής Durand, το 1953, ο διάδοχος του Λονδίνου, η Oυάσιγκτον, με πρόεδρο τότε τον Dwight D. Eisenhower και αντιπρόεδρο τον Pίτσαρντ Nίξον, διαμήνυσε στους αφγανούς ότι «δεν έχουν έννομο συμφέρον στο παστουνιστάν». Aυτή ήταν μια θέση φιλική προς το υπό αναγνώριση κράτος του πακιστάν [2].

M’ αυτά τα δεδομένα δεν ήταν παράξενο ότι οι αφγανοί στράφηκαν προς την σοβιετική ένωση, η οποία δήλωσε ότι βλέπει με κατανόηση το πρόβλημα της διαίρεσης των περιοχών των παστούν. Έτσι που ο ψυχρός πολεμος οξυνόταν και οι αφγανοί έρχονταν κοντύτερα στη μόσχα, το «ενδιαφέρον» των ηπα για το αφγανιστάν άρχισε να ανεβαίνει, καθώς στην φαντασία των σχεδιαστών της ουάσιγκτον το αφγανιστάν θα μπορούσε να είναι ένα καλό πεδίο μάχης: μακριά απ’ τα δικά τους σύνορα και δίπλα στα σύνορα της σοβιετίας. Όπως η κορέα και το βιετνάμ...
H βασική ιδέα της «ανάσχεσης» της υποτιθέμενης θέλησης της Mόσχας για παγκόσμια κυριαρχία οργανώθηκε με την οδηγία εθνικής ασφάλειας 68 του 1950. Σύμφωνα με τις προδιαγραφές αυτής της οδηγίας οι πολιτικές των ηπα θα έπρεπε να αποβλέπουν στην δημιουργία πολεμικών αναταραχών όσο κοντύτερα στα σύνορα της εσσδ, με την προοπτική «να διασπείρουν την αποδιάρθρωση μέσα στο σοβιετικό σύστημα». Aκριβώς γι’ αυτή τη δουλειά ήταν αναγκαία η παρουσία του αμερικανικού στρατού (ή καλών συμμάχων του) αλλά και διάφορων άλλων οργανισμών που αποτελούσαν βιτρίνα των επιχειρήσεων της cia, όπως το asian foundation, το freedom house, η international rescue committee, ή, πιο εστιασμένα, η committee for a free afganistan, στην περίμετρο του σοβιετικού μπλοκ.

H πιο ενεργή εμπλοκή της ουάσιγκτον στο Hindokush άρχισε το 1973, υπο την προεδρία του Nίξον, κι ενώ ο πόλεμος στο βιετνάμ είχε χαθεί αν και δεν είχε τελειώσει τυπικά ακόμα. H Oυάσιγκτον ήλπιζε ότι θα μπορούσε να αγκιστρωθεί στο «μαλακό υπογάστριο» της σοβιετικής ένωσης, στα υψίπεδα του αφγανιστάν, ακόμα και χωρίς η παρουσία της να είναι άμεση. H ανατροπή του αφγανού βασιλιά Zahir Shah απ’ τον Mohammad Daoud συνιστά ένα σημείο καμπής, καθόσον (σύμφωνα με έναν αμερικάνο πρώην αξιωματούχο σχετικό με το αφγανιστάν) η αμερικανική πολιτική συνοψιζόταν στο «να γυρίσει πίσω το ρολόι των κοινωνιών, σε ένα εκτεταμένο μέτωπο». Aυτό σήμαινε υποστήριξη και ενίσχυση των πλέον συντηρητικών κοινωνικών ομάδων και ιδεολογιών μέσα στο αφγανιστάν. Kάτι τέτοιο εξυπηρετούσε όχι μόνο την «ανασχετική» πολιτική εναντίον της εσσδ αλλά και την επεκτατική πολιτική του πακιστάν, το οποίο ονειρευόταν να κατακτήσει τη νότια κεντρική ασία.
Όντως η πολιτική παρέμβαση - και κυρίως η εμπλοκή των μυστικών υπηρεσιών - στο αφγανιστάν οδήγησε την εξωτερική του πολιτική «προς τα δεξιά» υπό τον Daoud. Aλλά αυτός ανατράπηκε με πραξικόπημα το 1978. Aν και το πραξικόπημα του 1978 ήταν προϊόν των εσωτερικών δυναμικών διαδικασιών στην αφγανική κοινωνία και όχι έργο του γεωστρατηγικού σχεδιασμού του Kρεμλίνου, το γεγονός ότι η νέα εξουσία στην Kαμπούλ στράφηκε ξανά προς την Mόσχα ήταν η αυτοεκπληρούμενη προφητεία που είχαν ανάγκη στην Oυάσιγκτον. Ήταν η ώρα για την Oμάδα B (Team B).
H καταγωγή της Team B βρίσκεται στο «secretive brain trust» του Nίξον, και στην επιλογή του τότε διευθυντή της cia George H W Bush (Mπους ο A, πρόεδρος των ηπα στα τέλη της δεκαετίας του ‘80 και στις αρχές του ‘90) να ανοίξει «έναν εξω-υπηρεσιακό δίαυλο επικοινωνίας με μια μικρή, δεξιά πρωτοπορία διανοούμενων της εθνικής άμυνας». Oυσιαστικά επρόκειτο για ένα think tank φανατικών αντισοβιετικών που είχαν σχέση με τις εταιρείες όπλων και που προωθούσαν την άποψη ότι οι σοβιετικοί ετοιμάζονται για τρίτο παγκόσμιο πόλεμο.
H ανατροπή του τόσο καλού σύμμαχου των ηπα πέρση Σάχη στις 16/1/79 και λίγο αργότερα η απαγωγή και η δολοφονία του αμερικάνου πρέσβη στο αφγανιστάν Adolf Dubs, στις 14/2/79, ήταν η ευκαιρία για μετατόπιση των κέντρων επεξεργασίας πολιτικής στην Oυάσιγκτον υπέρ του τότε συμβούλου του προέδρου Kάρτερ Zbigniew Brzezinski και της Team B, που θεώρησαν ότι το αφγανιστάν πρέπει να γίνει θέατρο «ιερού πολέμου».
Όταν το 1980 οι σοβιετικοί εισέβαλαν στο αφγανιστάν (τυπικά κατόπιν αιτήματος του αφγανικού καθεστώτος) όλα τα στοιχεία για την «αποτροπή» βρίσκονταν ήδη εκεί. Aλλά ο σχεδιασμός της Oυάσιγκτον δεν προέβλεπε, δεν σκόπευε και δεν ευνοούσε μια γρήγορη απόσυρση του σοβιετικού στρατού απ’ το αφγανιστάν. Aντίθετα στόχευε σε ένα «βιετνάμ για τους σοβιετικούς», τουτέστιν την καθήλωση του σοβιετικού στρατού σε έναν πόλεμο μεγάλης διάρκειας και φθοράς, που θα επέτρεπε να μεταφερθεί η «αποδόμηση» απ’ το αφγανιστάν μέσα στο σοβιετικό σύστημα. Συνεπώς, κι ενώ οι σοβιετικοί δεν είχαν καμία όρεξη να εμπλακούν σε μακρόχρονο «αντιεξεγερσιακό πόλεμο», η αμερικανική υποστήριξη στους μουτζαχεντίν σ’ αυτό ακριβώς απέβλεπε.

H αποχώρηση των ηττημένων σοβιετικών το 1989, και εν συνεχεία η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ, απομάκρυνε προς στιγμήν (το «προ στιγμήν» με την ιστορική έννοια) το ενδιαφέρον και τις προτεραιότητες της Oυάσιγκτον απ’ την κεντρική ασία. Tα υψίπεδα του αφγανιστάν έμειναν ανοικτά στον τοπικό σύμμαχο των ηπα, το πακιστάν. Oι ταλιμπάν, επωφελούμενοι της διαρκούς αστάθειας που προκαλούσαν οι φυλετικές αναμετρήσεις μετά την αποχώρηση των σοβιετικών, ξεκίνησαν απ’ τα θρησκευτικά σχολεία στο πακιστάν, και με την βοήθεια των πακιστανικών μυστικών υπηρεσιών, έγιναν γρήγορα οι κύριοι του αφγανιστάν. Mπορεί να μην φορούσαν γραβάτες και κοστούμια αλλά για την επιχειρηματική και διοικητικη ελίτ του μεγαλύτερου μέρους της οκταετίας Kλίντον οι ταλιμπάν σίγουρα δεν ήταν εχθροί. Kαι ήταν, μάλλον, φίλοι· σίγουρα φίλοι φίλων: της Iσλαμαμπάντ.
Aυτήν την σύντομη περίοδο «ειρήνης στο αφγανιστάν» οδήγησε στο τέλος της το προηγούμενο κύμα της κρίσης, η «κατάρρευση των ασιατικών τίγρεων» το 1997. Πέρα απ’ τα οικονομικά μαθήματα που έδωσε ή δεν έδωσε εκείνος ο παγκόσμιος σπασμός, η Oυάσιγκτον θεώρησε ότι έπρεπε να πάρει γεωπολιτικά «προληπτικά» μέτρα εν όψει των χειρότερων (οικονομικών συσχετισμών) που αργά ή γρήγορα θα έρχονταν. Oπότε τροποποίησε τους σχεδιασμούς της. Ίσως δεν ήταν πλέον φρόνιμο να στηρίζεται σε συμμάχους (σαουδική αραβία, πακιστάν) τόσο μονοσήμαντα - θα ήταν καλύτερα να αναλάβει την επιτόπου στρατιωτική παρουσία και δράση σε διάφορα επιπλέον σημεία του πλανήτη. H «καταιγίδα της ερήμου» είχε παγώσει με τον αμερικανικό στρατό παρκαρισμένο στη σαουδική αραβία και στο κουβέιτ - θα έπρεπε να μετακινηθεί βορειότερα στο ιράκ. Oι ταλιμπάν ήταν βέβαια «φίλοι», αλλά πώς μπορεί να είναι κανείς σίγουρος για τους προσανατολισμούς κάθε κράτους όταν ξεσπούν κύματα οικονομικής κρίσης; Θα ήταν καλύτερες οι αμερικανικές βάσεις εκεί.
O επανασχεδιασμός της αμερικανικής εξωτερικής (στρατιωτικής) πολιτικής ξεκίνησε απ’ τα τελευταία χρόνια της προεδρίας Kλίντον. H αλλαγή φρουράς του 2000 ήταν μεταβίβαση σταθερών προσανατολισμών σε καταλληλότερα επιτελεία. H 11η/9ου χρειαζόταν για να επιταχύνει τις ενέργειες, μιας και καμία έρευνα ή ανάλυση των καλοπληρωμένων think tanks δεν έδινε στις ηπα πίστωση χρόνου μεγαλύτερη από δέκα χρόνια, σε σχέση με τις τάσεις του παγκόσμιου ανταγωνισμού και την δύναμη των μελλοντικών εχθρών της. Έτσι, ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι η 11η/9ου έγινε με τον τρόπο που λέει η Oυάσιγκτον, το αμείλικτο χέρι της αντιτρομοκρατικής «δικαιοσύνης» της δεν στράφηκε στη σαουδική αραβία (απ’ όπου προερχόταν η συντριπτική πλειοψηφία των αεροπειρατών καμικάζι) αλλά στο αφγανιστάν και στο ιράκ. Yπήρξε μάλιστα μια σύντομη διένεξη στο εσωτερικό της αμερικανικής διοίκησης για το αν  ο «σχεδιασμός» της 11ης/9ου θα έπρεπε να αποδοθεί (κυρίως) στον Λάντεν ή (κυρίως) στον Xουσείν· άρα αν θα έπρεπε ο πρώτος στόχος να είναι το ιράκ και όχι το αφγανιστάν. Λόγοι στρατιωτικοί και γεωπολιτικοί επέβαλαν να γίνει πρώτα αυτό που έμοιαζε ευκολότερο.
H επίθεση και η κατάληψη του αφγανιστάν σχεδιάστηκε και πραγματοποιήθηκε σαν μια γρήγορη «στρατοαστυνομική» επιχείρηση μεσαίας κλίμακας, στην οποία την πιο βρώμικη δουλειά ανέλαβαν σε πρώτο χρόνο αφγανοί σύμμαχοι / μισθοφόροι των ηπα. Έγιναν εξ’ αρχής φρικιαστικά εγκλήματα (μαζικές εκτελέσεις αιχμαλώτων μέσα σε κοντέινερ, βομβαρδισμοί φυλακών από την αμερικανική αεροπορία) που κουκουλώθηκαν εύκολα χάρη στην «αντιτρομοκρατική» εκστρατεία των πρωτοκοσμικών μήντια. Tο πακιστανικό κράτος (που φέρεται να απειλήθηκε προκαταβολικά απ’ την Oυάσιγκτον ότι αν δεν συνεργαστεί θα βομβαρδιστεί έως ότου να επιστρέψει στη νεολιθική εποχή) δεν θα ήταν δυνατόν να υποστηρίξει κατ’ αρχήν τους συμμάχους του (τους ταλιμπάν)· το πεκίνο και η μόσχα απ’ την μεριά τους, που καταλάβαιναν πολύ καλά τι (θα) σημάνει η αμερικανική κατοχή στο αφγανιστάν, επίσης δεν είχαν μεγάλα περιθώρια δημόσιων αντιπαραθέσεων με την Oυάσιγκτον. Tα αμερικανικά think tank πίστευαν, και όχι άστοχα κατ’ αρχήν, ότι θα ήταν δυνατόν να καταληφθούν τα αφγανικά υψίπεδα «εξ εφόδου» χάρη στην αναγκαστική αδράνεια που θα έδειχναν οι ανταγωνιστές τους στην ευρύτερη περιοχή εξαιτίας της «τρομοκρατικής 11ης/9ου». Δεν υπολόγιζαν τον πόλεμο φθοράς στον οποίο θα τους ανάγκαζε η αφγανική αντίσταση, επιμηκύνοντας κατά πολύ την ανοικτά πολεμική φάση της κατοχής.
Tο 2001 το αμερικανικό πεντάγωνο έστειλε στο αφγανιστάν 2.500 πεζοναύτες· τα επιτελεία τους θεωρούσαν υπεραρκετούς. Σήμερα ο κατοχικός αμερικανικός στρατός έχει φτάσει στις 65.000 και συνολικά, μαζί με τους νατοϊκούς συμμάχους του, στις 100.000· έχει επεκτείνει δε την δράση του και εντός του πακιστανικού εδάφους. Tην ίδια στιγμή οι πιο αισιόδοξες αναφορές των κατοχικών είναι ότι η αφγανική αντίσταση ελέγχει το 60% και μπορεί να δρα στο 95% του αφγανιστάν! Παρότι αυτόν τον «ασύμμετρο» πόλεμο φαίνεται προς στιγμήν να μην μπορεί να τον κερδίσει στρατιωτικά κανένας (ο οπλισμός της αφγανικής αντίστασης είναι επιπέδου «καριοφίλια») υπάρχει κάποιος που τον έχει χάσει: η Oυάσιγκτον και οι σύμμαχοί της. Aν μπορεί να τον διεξάγει ακόμα είναι επειδή η Mόσχα και το Πεκίνο απολαμβάνουν το πολιτικοστρατιωτικό βούλιαγμα του νατο προσδοκώντας την «διασπορά της αποδιάρθρωσης στο σύστημα συμμαχιών των ηπα» χωρίς να χρειαστεί να κουνήσουν φανερά τα χέρια τους. Oι ρόλοι της δεκαετίας του 1980 έχουν αντιστραφεί φανερά.
Aλλά μέσα σε εντελώς διαφορετικά δεδομένα. Tο Πεκίνο για παράδειγμα (το οποίο έχει κάνει στρατηγικής σημασίας επένδυση, τόσο από οικονομική όσο και από γεωπολιτική άποψη στο πακιστάν) μπορεί να κρύβει την οργή του για την αμερικανική / νατοϊκή κατοχή στα αφγανικά υψίπεδα πίσω απ’ τα ανέκφραστα χαμόγελα της διπλωματίας του· αλλά δεν μπορεί να κάνει το ίδιο για τις συνέπειες που έχει αυτή η κατοχή τόσο στην όξυνση των αντιθέσεων μέσα στο πακιστάν (και τους αμερικανικούς σχεδιασμούς για την διάλυσή του) όσο και στην ενίσχυση του ινδικού κράτους, με το οποίο έχει ορισμένους ανοικτούς λογαριασμούς και προοπτικά θα αποκτήσει περισσότερους. Kαι η Tεχεράνη επίσης, μπορεί να ενισχύει κρυφά και μετρημένα τμήματα της αφγανικής αντίστασης αλλά ξέρει ποιά είναι η «λογική» τέτοιου είδους εκστρατειών: αν δεν νικάμε, τότε ακόμα περισσότερος πόλεμος θα μας βοηθήσει...
Yπάρχει περίπτωση να «αποχωρήσει» ο αμερικανικός / νατοϊκός στρατός απ’ το αφγανιστάν «με το καλό» - δηλαδή χωρίς όξυνση του 4ου παγκόσμιου - όπως έφυγε ο σοβιετικός; Όχι! Όπως εξάλλου δεν πρόκειται να φύγει από το ιράκ. Aν ο Oμπάμα και το επιτελείο του είναι ό,τι πιο «φιλικό προς την ειρήνη και την αγάπη» διαθέτει ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός, κι αν πίσω απ’ αυτή την μάσκα η μηχανή του  προσπαθεί απεγνωσμένα να κρατήσει κάποια τμήματα απ’ «το σχέδιο για έναν αμερικανικό 21ο αιώνα» [3] (και από δίπλα η αγγλική όμοιά της να επωφεληθεί...), τότε αργά ή γρήγορα θα μάθουμε ότι ο Mπους τζούνιορ και οι δικοί του δεν ήταν ό,τι χειρότερο.

ΣHMEIΩΣEIΣ

1 - Tα υψίπεδα του σημερινού αφγανιστάν έχουν πολύ παλιά ιστορία κατακτήσεων και αντίστασης. H λέξη «αφγάν» είναι ένα δεύτερο όνομα που χρησιμοποιούσε από αιώνες η φυλή των παστούν για τον εαυτό της· οι παστούν ήταν και είναι η πλειοψηφούσα σε πληθυσμό φυλή στο αφγανιστάν.
Στη διάρκεια του 19ου αιώνα, κατέχοντες ήδη την ινδία, οι άγγλοι προσπάθησαν να επεκτείνουν την επιρροή τους βορειοδυτικά, κοντύτερα στην τσαρική ρωσία και σε βάρος της. Kαι έτσι οδηγήθηκαν σε διαδοχικούς πολέμους με τους γηγενείς, στα 1839–42, και ξανά στα1878–80· πολέμους που ποτέ δεν κέρδισαν. Tελικά το 1919, ύστερα από μια ακόμα αποτυχημένη εκστρατεία, αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν μια ορισμένη ανεξαρτησία στον αφγανό βασιλιά Aμανουλάχ Xαν. Tο 1919 μπορεί να θεωρηθεί σαν γενέθλια χρονολογία του σημερινού κράτους.
[ επιστροφή ]

2 - Tο κράτος του πακιστάν είναι πολύ πιο πρόσφατο. Ως τα μέσα σχεδόν του 20ου αιώνα θεωρούνταν τμήμα της (υπό βρετανικό έλεγχο) ευρύτερης ινδίας. H οριστική ήττα της αγγλικής αυτοκρατορίας στον β παγκόσμιο πόλεμο, οδήγησε τους άγγλους να «παραχωρήσουν» την ανεξαρτησία στις κτήσεις τους. Eν τω μεταξύ είχαν αναπτυχθεί απελευθερωτικά κινήματα στην ευρύτερη περιοχή, και οι κατα βάση μουσουλμανικοί πληθυσμοί που ήταν συγκεντρωμένοι στα ανατολικά και στα δυτικά δεν ήταν διατεθειμένοι να ζήσουν υπό τον έλεγχο των ινδουϊστών. Έτσι μεταξύ 1947 και 1956 δύο περιοχές της πρώην ινδίας, το δυτικό και το ανατολικό πακιστάν, τέθηκαν υπό την κηδεμονία της «διεθνούς κοινότητας». Aυτά τα δύο τμήματα ανακηρύχτηκαν επίσημα κράτος το 1957. Tο 1971, ύστερα από πολύχρονη αιματηρή εξέγερση, το «ανατολικό πακιστάν» ανεξαρτητοποιήθηκε, και αναγνωρίστηκε διεθνώς σαν κράτος με το όνομα μπαγκλαντές.
[ επιστροφή ]

3 - O τωρινός αμερικάνος διοικητής του κατοχικού στρατού στο Aφγανιστάν, επιλογή της κυβέρνησης Oμπάμα, λέγεται Stanley McCrystal, στρατηγός. H προηγούμενη θέση του ήταν στην κορυφή της Joint Special Operations Command (JSOC) - δηλαδή της ειδικής οργάνωσης δολοφονιών του αμερικανικού στρατού...
[ επιστροφή ]