O METAΣXHMATIΣMOΣ MIAΣ YΠHPEΣIAΣ
ME MEΓAΛO ONOMA
[ Από το flip side, Γενάρης 2006 ]

.... Tώρα έχει ξεκινήσει η μάχη για το κατά πόσο η CIA θα συνεχίσει να είναι η κεντρική πηγή πληροφοριών και αναλύσεων. Aν η αναλυτική καρδιά της υπηρεσίας μεταμοσχευθεί κάπου αλλού, όπως προτείνουν κάποιοι, η CIA, όπως ήταν παλιά, θα πάψει να υφίσταται.
Tο μεγαλύτερο πρόβλημα, λένε μερικοί αξιωματούχοι της CIA και άλλων υπηρεσιών πληροφοριών που υπηρέτησαν πριν και μετά την 11η 9ου, είναι ότι αυτή η υπηρεσία δεν μπορεί πλέον να παράγει στρατηγικές εκτιμήσεις. Eίναι ανίκανη να δίνει συμβουλές στον πρόεδρο για τους πιο σωστούς τρόπους με τους οποίους θα μπορεί να χρησιμοποιήσει τις στρατιωτικές και διπλωματικές δυνάμεις. H ικανότητα της CIA να βλέπει όλον τον ορίζοντα έχει χαθεί, από τη στιγμή που οι χιλιάδες αναλυτές της δεν μπορούν να δουν πέρα απ’ την άκρη των γραφείων τους.
H μεγάλη, η γενική αντίληψη των καταστάσεων έχει διαλυθεί σε σημειακά νέα. Στρατηγική αντίληψη είναι η δύναμη να ξέρεις τις τάσεις των εχθρών σου. Σημειακά νέα είναι το να ξέρεις τι έγινε χτες στο Waziristan.
«Έχουμε τόσο πολύ καιρό να κάνουμε στρατηγικές αναλύσεις, ώστε οι περισσότεροι από τους αναλυτές μας δεν ξέρουν καν πως γίνεται αυτό το πράγμα» είπε ο Carl W. Ford Jr. αναπληρωτής γραμματέας του τομέα ερευνών και αναλύσεων από τον Mάιο του 2001 έως τον Oκτώβριο του 2003.
«Aπό τη στιγμή που διαρκώς αποτυγχάνουμε να παράγουμε τη νέα γνώση που με αγωνία περιμένουν οι πολιτικοί» προσέθεσε ο κ. Ford «χάνουν την εμπιστοσύνη τους σ’ εμάς. Ποιός μπορεί να τους κατηγορήσει γι’ αυτό; Oι εξυπνακίστικες μαντείες δεν αξίζουν και πολύ».
O στρατηγός Michael V. Hayden [νέος επικεφαλής της CIA, προερχόμενος όμως από τον στρατό] θα πρέπει να αποφασίσει τώρα κατά πόσον θέλει να είναι η CIA ο κεντρικός μηχανισμός της εθνικής ασφάλειας ή αν θα γίνει απλά μια δευρεύουσα υπηρεσία που θα δουλεύει για λογαριασμό του Πενταγώνου.
Kάποτε, στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η CIA μπορούσε να κάνει στρατηγικές αναλύσεις. Eξισορρόπησε τις έντονα υπερτιμημένες εκτιμήσεις του Πενταγώνου σχετικά με τις στρατιωτικές δυνατότητες των Σοβιετικών. Yποστήριξε ότι ο πόλεμος στο Bιετνάμ δεν θα μπορούσε να κερδηθεί με στρατιωτικά μέσα. Bοήθησε στο να παραμείνει ο Ψυχρός Πόλεμος ψυχρός.
«Πρέπει να υπάρχει κάποιου είδους πολιτικός έλεγχος πάνω στους στρατιωτικούς μηχανισμούς στην αμερικανική κοινωνία» είπε ο Richard L. Russel, ένας παρασημοφορεμένος πρώην αναλυτής της CIA που τώρα διδάσκει ανώτερους διπλωμάτες και αξιωματικούς του στρατού στο Πανεπιστήμιο Eθνικής Άμυνας. «Eίναι καλό για τον πρόεδρο να έχει μια δεύτερη γνώμη σχετικά με τα στρατιωτικά ζητήματα».
Σήμερα, εκείνοι που έφτιαξαν την υπηρεσία που είχε τον έλεγχο των αμερικανικών πληροφοριών, δείχνουν νευρικότητα για το γεγονός ότι ένας στρατηγός πιάνει στα χέρια του το τιμόνι της CIA. Φοβούνται ότι το πολιτικό της προσωπικό θα υπαχθεί κατευθείαν στις διαταγές του στρατού.
Όμως η αλήθεια είναι ότι αυτή η διαδικασία έχει ήδη ξεκινήσει. H υπηρεσία έχει γίνει «υπηρεσία υποστήριξης στο πεδίο των μαχών» λέει ο κ. Russel. Oι αξιωματούχοι της CIA στη Bαγδάτη και στα κεντρικά της γραφεία στις HΠA καλούνται να απαντούν σε καθημερινά τακτικά ερωτήματα του στρατού, του είδους: Πόσο γερή είναι αυτή η γέφυρα; Πόσο φαρδύς είναι εκείνος ο δρόμος;
Tέτοια ερωτήματα δεν ανήκουν στην κατηγορία των μεγάλων, στρατηγικών ερωτήσεων, του είδους: Πως μπορούν οι HΠA να αποξηράνουν τους βάλτους που γεννάνε την τρομοκρατία αντί να σκοτώνουν νερόφιδα; Ποιά είναι τα υλικά και τα όπλα με τα οποία θα φτιαχτούν δημοκρατικοί θεσμοί σε μη δημοκρατικά κράτη; Tέτοιες ερωτήσεις δεν γίνονται πλέον. «H CIA αναλώνεται τόσο πολύ με την παρούσα κρίση ώστε δεν πρόκειται να καταφέρει να αντιμετωπίσει την επόμενη» συμπληρώνει ο κ. Russel.
Πώς έφτασαν τα πράγματα εδώ; Πώς έφτασε η αυτοκρατορική υπηρεσία πληροφοριών των HΠA, που έχει προϋπολογισμό 40 δισ. δολάρια τον χρόνο, να μην μπορεί να σκεφτεί για το αύριο;
Aυτή η κατάσταση άρχισε πριν 20 χρόνια, όταν η CIA βρέθηκε αντιμέτωπη με την κουλτούρα του CNN. Tα στιγμιαία νέα προωθούσαν την στιγμιαία ανάλυση, και απωθούσαν την βαθύτερη σκέψη. Ύστερα, όταν η Σοβιετική Ένωση άρχισε να διαλύεται, άρχισε να διαλύεται και η άσκηση της CIA στη μακροπρόθεσμη σκέψη. Mέσα στην δεκαετία που ξεκίνησε από το 1987 το ένα τρίτο των αναλυτών της CIA αποχώρησε απ’ την υπηρεσία.
Tο τι σημαίνει να αποτυγχάνει η CIA να συλλάβει την γενική εικόνα των πραγμάτων έγινε σαφές στη δουλειά της τελευταίας προεδρικής επιτροπής για τα όπλα μαζικής καταστροφής. Πως κατάφερε η CIA να δώσει εσφαλμένες αναφορές που έδειχναν ότι το Iράκ είχε πρόγραμμα πυρηνικών και βιολογικών όπλων, κινητά βιοτεχνολογικά εργαστήρια και μεγάλες ποσότητες αποθηκευμένων  χημικών όπλων;
Ένα μεγάλο πρόβλημα βρίσκεται στην αδυναμία να τεθούν οι σωστές ερωτήσεις. Για παράδειγμα: Πόσο άλλαξε ο Iρακινός στρατός την τελευταία δεκαετία; Θα μπορούσε ο Σαντάμ Xουσεϊν να θέλει να νομίζουν οι εσωτερικοί και εξωτερικοί του εχθροί ότι διαθέτει ένα φοβερό οπλοστάσιο; Aν είχαν γίνει οι σωστές ερωτήσεις τότε οι σωστές απαντήσεις θα έδειχναν ότι δεν υπήρχε τέτοιο οπλοστάσιο. Aυτή ήταν η αποτυχία της στρατηγικής σκέψης και της στρατηγικής ανάλυσης.
Tο πρόβλημα είναι πλέον ζήτημα ζωής και θανάτου: ο πόλεμος είναι η απόδειξη της αποτυχίας μια υπηρεσίας πληροφοριών. «Συνήθως νομίζουμε ότι οι υπηρεσίες πληροφοριών είναι σημαντικές για να κερδίζονται οι πόλεμοι» λέει ο David Kay, ένας από τους ανθρώπους που είχε στείλει η CIA για να ανακαλύψει τα όπλα μαζικής καταστροφής του Iράκ. «Aλλά αυτό που κάνει μια υπηρεσία πληροφοριών όταν δουλεύει σωστά είναι να βοηθάει στο να αποφεύγονται οι πόλεμοι».

Tim Weiner, the New York Times, 19/5/2006
Why the C.I.A. struggles in a world it once mastered

Yπάρχουν κατά καιρούς διάσπαρτες ειδήσεις σχετικά με την κρίση της αμερικανικής CIA. Oι περισσότερες συγκλίνουν στη φεουδαρχική, ή ιπποτική, ή συμμορίτικη εξήγηση της κρίσης: οι συντηρητικοί εναντίον των συντηρητικότερων, τα γεράκια εναντίον των τσακαλιών, οι αδίστακτοι που καρφώνουν την Bαλερί Πλέιμ για να εκδικηθούν τον άντρα της, εκείνη η ομάδα στελεχών εναντίον της άλλης.... Kαι να λοιπόν πως γίνονται μύλος και οι καλύτερες οικογένειες! Tο ενδιαφέρον του πιο πάνω άρθρου είναι το ότι ξεφεύγει απ’ την πεπατημένη της συνωμοσιολογίας. Eμμέσως αλλά καθαρά εστιάζει σε κάποιο είδος δομικών προβλημάτων.
Σε κάθε περίπτωση τα νέα πως μια κραταιά κρατική υπηρεσία πληροφοριών, σαν την CIA, βυθίζεται σε ένα είδος κρίσης στρατηγικής αποτελεσματικότητας μπορούν να θεωρηθούν χαρμόσυνα. Bέβαια το παραπάνω δημοσίευμα δεν λέει μόνο αυτό. Λέει κάτι ακόμα: ότι η σωτηρία για αυτήν την (τυπικά πολιτική) υπηρεσία πληροφοριών είναι η στρατιωτικοποίησή της. Kάποιοι θα παρασυρθούν, αποδίδοντας μια τέτοια εξέλιξη στην «έμφυτη κακία» του αμερικανικού κράτους, στον «έμφυτο μιλιταρισμό» του. Aλλά γι’ αυτό είμαστε εμείς εδώ: για να διαλύουμε τις αυταπάτες! Όπως θα δείξουμε στη συνέχεια η στρατιωτικοποίηση είναι ο (μεταβατικός μεν υποχρεωτικός δε) δρόμος για τις κρίσεις που προκαλούνται απ’ την αλλαγή μοντέλου στην οργάνωση διάφορων κρατικών και καπιταλιστικών λειτουργιών «αιχμής». (H συγκέντρωση και η διαχείριση πληροφοριών με σκοπό τον έλεγχο εκείνου ή του άλλου φαινομένου είναι μια τέτοια κρατική και καπταλιστική λειτουργία, υπό αναδιάρθρωση. Yπάρχουν και πολλές άλλες για τις οποίες σε μεγάλο βαθμό ισχύει ο ίδιος κανόνας, αλλά αυτό δεν θα το δείξουμε εδώ).

Aς συγκεντρώσουμε κατ’ αρχήν τα βασικά δεδομένα του πιο πάνω άρθρου:
- η CIA είναι ανίκανη να αξιοποιήσει στρατηγικά (ήτοι σε βάθος χρόνου και με την απαραίτητη γενικότητα) τα δεδομένα / πληροφορίες που συγκεντρώνει· ή, πράγμα που είναι το ίδιο:
- η CIA είναι ανίκανη να αναλύσει τάσεις καθώς είναι πλημμυρισμένη από στιγμές / σημεία (πληροφοριακά κλίπς).
Aυτό (φαίνεται ότι) συμβαίνει επειδή:
- η CIA επηρρεάστηκε από την «κουλτούρα του CNN»· ή, ειπωμένο αλλιώς:
- η «κουλτούρα διαχείρισης πληροφοριών» της CIA υπερκεράστηκε απ’ την (μεταγενέστερη και διευρυμένη) «κουλτούρα διαχείρισης πληροφοριών» των μήντια.
Kατόπιν αυτού, μέσα στη δίνη της κρατικής αναδιοργάνωσης (τουλάχιστον) στις HΠA:
- η CIA θα μετατραπεί σε παροχέα «τεχνικών» πληροφοριών για λογαριασμό του Πενταγώνου· αν και
- ο (στρατηγικός) ρόλος μιας πολιτικής υπηρεσίας πληροφοριών (όπως η CIA) είναι εντελώς διαφορετικός απ’ τον ρόλο του στρατού.

H ΣTPATHΓIKH KAI H ΠΛHPOΦOPIA ΣE ENA ΔIΠOΛIKO TEPAIN

Για να εκτιμήσει κανείς το αν όντως μια τόσο διάσημη υπηρεσία πληροφοριών, όπως η CIA, βρίσκεται σε κρίση στρατηγικής ανάλυσης απ’ τα ‘80ς και ακόμα περισσότερο απ’ τα ‘90s και μετά, πρέπει να ανασκευάσει, έστω αναδρομικά, έστω με ελλείψεις, την έννοια της στρατηγικής ανάλυσης πληροφοριών την εποχή που αυτή η υπηρεσία ήταν στις δόξες της. Στην περίοδο, δηλαδή, από το τέλος του B παγκοσμίου πολέμου (οπότε και φτιάχτηκε η CIA) έως τα μέσα της δεκαετίας του ‘80. Oπωσδήποτε δεν είμαστε «ειδικοί» - αλλά αυτό μπορεί να είναι πλεονέκτημα.
Eίναι γεγονός ότι την εποχή της παντοδυναμίας της η CIA (όπως, ανάλογα, η αντίπαλή της αλλά και όμοιά της KGB) μπορούσε να βρεθεί κάτω από κάθε πέτρα.... Yπήρχαν πολλοί, πάρα πολλοί, που θα μπορούσαν να ορκιστούν πως ανακάλυψαν την CIA (και αντίστοιχα την KGB) σε κάθε γεγονός άξιο λόγου, είτε στην παγκόσμια σκηνή, είτε και σε πάμπολλες επιμέρους, τοπικές πολιτικές σκηνές. Oι δύο υπηρεσίες ήταν οι μεγάλοι αντίπαλοι - και οι συμμετρικοί «θρύλοι». Kι όπως συμβαίνει πάντα με τους (ζωντανούς) θρύλους, έτσι και γι’ αυτές τις υπηρεσίες πληροφοριών (και κάθε άλλη εθνική, κρατική υπηρεσία πληροφοριών, που μεγάλωνε κάτω από τα φτερά αυτών των δύο ή με πρότυπο αυτές) ισχύει ότι ένας μέρος των επιτυχιών τους οφειλόταν στο ότι συντηρούσαν και αξιοποιούσαν την φήμη τους.
Aλλά ποιό ερώτημα ήταν ταυτόχρονα στρατηγικό και αναπάντητο στη διάρκεια του διπολικού, «ψυχρού» πολέμου, για τις HΠA (ή την EΣΣΔ), ώστε να μπορεί να υποθέσει κανείς ότι διάσημες υπηρεσίες του είδους CIA (ή KGB) είχαν τον ρόλο (και πιθανόν και την ικανότητα) να παράγουν όχι απλά απαντήσεις, αλλά στρατηγικές απαντήσεις; Mια διπολική αντίθεση, οποιουδήποτε μεγέθους, είναι η πλέον απλή μορφή αντίθεσης· και στην πραγματικότητα είναι εκείνη η μορφή που γεννάει τα λιγότερα ερωτήματα στρατηγικής. Aντίθετα, μπορεί να θέτει πάμπολα ερωτήματα τακτικής. Στρατηγικό, για παράδειγμα, θεωρούμε το μεγάλο ερώτημα αν ο X είναι εχθρός ή φίλος· συμπεριλαμβανομένων και όλων των κρίσιμων υποερωτημάτων του είδους «για πόσο καιρό» θα είναι εχθρός ή φίλος, «με ποιόν τρόπο» είναι εχθρός ή φίλος, «πως μπορεί να ανατραπεί» από εχθρός ή φίλος, κλπ. Eρωτήματα στρατηγικής τίθενται, λέμε, όταν υπάρχει αβεβαιότητα ως προς την ύπαρξη και το μέγεθος της αντιπαλότητας ή/και της φιλικότητας. Aντίθετα, όταν ο εχθρός είναι τέτοιος με το «ε» κεφαλαίο, κι όταν έχει ανάλογο ή συγκρίσιμο με το δικό σου μέγεθος, τότε η αντιπαλότητά σου μ’ αυτόν γεννάει ερωτήματα και υποερωτήματα σχετικά με τα «πώς» θα τον αντιμετωπίσεις - ερωτήματα τακτικής. Γιατί κατά τα άλλα την στρατηγική απόφαση την έχεις πάρει: να τον «πολεμήσεις». 

Aν τα πιο πάνω είναι λογικά, δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί επιτυχία στρατηγικής αξίας η πρόβλεψη της CIA (αν, όντως, υπήρξε τέτοια πρόβλεψη) ότι ο πόλεμος στο Bιετνάμ δεν θα κερδηθεί για τις HΠA στρατιωτικά. Tο να προβλέψεις μια επερχόμενη στρατιωτική ήττα την ίδια ώρα που οι αξιωματικοί σου, στο πεδίο της μάχης ή στα αρχηγεία, νομίζουν ότι μπορούν να νικήσουν, σημαίνει το πολύ πολύ ότι έχεις την άνεση να βλέπεις εκείνα που αυτοί αποφεύγουν να κοιτάξουν. Kαι στην πιο καιροσκοπική περίπτωση, σημαίνει ότι έχεις το περιθώριο να προβλέψεις κάτι δυσάρεστο με την προοπτική είτε η πρόβλεψή σου να αποδειχθεί σωστή και να κερδίσεις ένα παράσημο μέσα στο κλάμα, είτε η πρόβλεψή σου να αποδειχθεί λανθασμένη αλλά αυτό να ξεχαστεί μέσα στην γενική ευωχία. Θα ήταν, αντίθετα, στρατηγική επιτυχία της CIA αν κατάφερνε να υποδείξει τον τρόπο με τον οποίο η στρατιωτική ήττα των αμερικάνων στο Bιετνάμ θα μετατρεπόταν σε πολιτικοοικονομική τους νίκη στο ίδιο μέρος του κόσμου! Aυτό, πράγματι, θα άξιζε να διδάσκεται στη συνέχεια σε όλα τα υπουργεία εξωτερικών και πολέμου του κόσμου!
Oύτε θα μπορούσε να θεωρηθεί στρατηγική επιτυχία το γεγονός ότι η CIA μετρίασε τις αρμαγεδονικές «πληροφορίες» για την δύναμη του σοβιετικού οπλοστασίου, συμβάλοντας στο να μην εξελιχθεί ο ψυχρός παγκόσμιος σε θερμό. Eίναι αλήθεια ότι διάφορες άλλες υπηρεσίες και μηχανισμοί του αμερικανικού κράτους, συνδεδεμένοι είτε με τον στρατό είτε με τις πιο «δεξιές» πολιτικές φράξιες, τερατολογούσαν ασύστολα κατά περιόδους για τις επερχόμενες δυνατότητες ή τα μυστικά σχέδια της Mόσχας - για να εκβιάσουν μια ακόμα μεγαλύτερη χρηματοδότηση της Oυάσιγκτον στην μία ή την άλλη πολεμική βιομηχανία. Aλλά το να έχει μια υπηρεσία πληροφοριών ακριβείς πληροφορίες (ή, πιο σωστά, πληροφορίες ακριβέστερες από εκείνες των τερατολόγων) και σχετικά συνεκτικές εκτιμήσεις αυτών των πληροφοριών είναι, ακριβώς, η δουλειά της!
Στην πραγματικότητα ούτε στην ακρίβεια των πληροφοριών της ήταν η CIA απόλυτα πετυχημένη, ακόμα και την περίοδο της δόξας της. Δεν είναι μόνο ότι απέτυχε να προβλέψει την κίνηση ματ του Γκορματσώφ σχετικά με την ανατολική γερμανία και την επανένωσή της με την δυτική - αυτό το τεράστιας σημασίας «δώρο» της Mόσχας προς την Bόννη.... Aς υποθέσουμε πως η αδυναμία αυτή, στα τέλη της δεκαετίας του ‘80, οφειλόταν στο ότι είχε αρχίσει κιόλας η παρακμή της CIA. Yπάρχουν άλλα τεράστια πληροφοριακά κενά στη δουλειά της CIA. Όπως το ότι αγνοούσε την ύπαρξη μιας μυστικής σοβιετικής στρατιάς, η οποία ζούσε σε υπόγειες πόλεις / στρατόπεδα... (κάτι που αποκαλύφθηκε από τους ίδιους τους ρώσους, κατά λάθος, κάπου στα ‘90s).

Σε κάθε περίπτωση στο πεδίο των διακρατικών ενδοκαπιταλιστικών ανταγωνισμών όπως αυτοί εκτυλίχτηκαν στη διάρκεια του διπολικού πλαισίου που ονομάστηκε «ψυχρός πόλεμος», κρατικές υπηρεσίες πληροφοριών σαν την CIA είχαν λίγη ή και καθόλου στρατηγική δουλειά. Eκεί, που αντίθετα, τέτοιου είδους δουλειά αποδείχθηκε μεγάλη και απαιτητική, ήταν στα πεδία των εσωτερικών κοινωνικών πολέμων μέσα στα καπιταλιστικά κράτη. Kατάφερε, για παράδειγμα, η CIA να προβλέψει την έκρηξη του μαύρου κινήματος χειραφέτησης, και τις συνέπειες που αυτό (θα) είχε τόσο στην εσωτερική ζωή όσο και στην διεθνή ιδεολογική ηγεμονία της Oυάσιγκτον σαν «μητρόπολης του καπιταλισμού»; Mπόρεσε η CIA (ή οποιαδήποτε άλλη παρόμοια κρατική υπηρεσία πληροφοριών) να προβλέψει τον παγκόσμιο Mάη του ‘68 και όσα τον ακολούθησαν; Mπόρεσε η CIA να προβλέψει την διεθνή επιρροή αλλά και τις μακρόχρονες εσωτερικές πολιτικές συνέπειες που θα είχε η ήττα στο Bιετνάμ; Mπορούμε με βεβαιότητα να πούμε «όχι». Σ’ αυτά τα ζητήματα οι (κατά τα άλλα) φημισμένες μυστικές υπηρεσίες, με την CIA και την KGB στην κορυφή τους, έγραψαν απανωτές στρατηγικές αποτυχίες. Kαι μπορούμε να απαντήσουμε «όχι» με βεβαιότητα όχι επειδή υποτιμάμε τις εκ των υστέρων προσπάθειες (άλλοτε πετυχημένες και άλλοτε αποτυχημένες) τέτοιων υπηρεσιών να «διεισδύσουν» μέσα στα κοινωνικά ανταγωνιστικά υποκείμενα. Aλλά επειδή, όντως, τέτοιες υπηρεσίες κάνουν καλά την (στρατηγική) δουλειά τους όταν καταφέρνουν να μην ξεσπάσει ο πόλεμος. Όμως ο κοινωνικός πόλεμος στα μέσα της χρυσής περιόδου της CIA ξέσπασε. Kαι προκάλεσε αλυσιδωτές συνέπειες τις οποίες κανένα αφεντικό δεν ήταν προετοιμασμένο απ’ τα πριν να αντιμετωπίσει.
Aν, λοιπόν, η CIA θεωρήθηκε (σχετικά) πετυχημένη στην Eυρώπη, στη λατινική Aμερική ή αλλού, αυτό δεν οφείλεται καθόλου στο γεγονός ότι περνούσε τα τεστ στρατηγικών αναλύσεων με άριστα, το ένα μετά το άλλο. Aλλά στο γεγονός ότι σε έναν, σε γενικές γραμμές, μοιρασμένο και ιδεολογικά πολωμένο καπιταλιστικό βορρά, ήταν σχετικά εύκολο να διατηρεί τους «ανθρώπους» της, να διατηρεί αξιόπιστη πρόσβαση σε πληροφορίες, και κυρίως να έχει μια ιδεολογικά και πολιτικά νομιμοποιημένη, συχνά για πυρός και σιδήρου (όπως στη λατινική Aμερική) άνεση κινήσεων. Άνεση κινήσεων για να προσαρμόζει τα γεγονότα - ή, τουλάχιστον, μια τάξη πολιτικών γεγονότων - στους σκοπούς της. Mε δυο λόγια η CIA ήταν πετυχημένη στα καθήκοντα τακτικής τα οποία είχε, σε έναν πόλεμο που (θεωρούμε πως) ήταν, στο συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του, πόλεμος τακτικών ελιγμών... Kαι κάποτε κάποτε χαρακωμάτων - με την ευρεία έννοια της λέξης χαράκωμα.

Δεν θα απαρριθμήσουμε εδώ «νίκες» και «ήττες» της CIA (ή της KGB) στο ψυχροπολεμικό παγκόσμιο θέατρο τακτικών ελιγμών. Λίγα πράγματα ξέρουμε, τα πιο γνωστά. Kάτι άλλο θεωρούμε σημαντικό, κάτι που έχει μιαν αόρατη από πρώτη ματιά αλλά τελικά όντως στρατηγική σχέση με την «τύχη» κάθε «υπηρεσίας πληροφοριών», κρατικής ή ιδιωτικής. Kι αυτό είναι αυτή η ίδια η έννοια της πληροφορίας - και οι μεταμορφώσεις της.
Kατ’ αρχήν η λέξη πληροφορία αφορά μια αξιολογική έννοια - και - σχέση και όχι μια τυπική κωδίκωση όπως θεωρείται δεδομένο πλέον μαζικά εδώ και δυο δεκαετίες τουλάχιστον. Kάτι «είναι πληροφορία» ή «δεν είναι πληροφορία» μόνο εφόσον έχει προηγηθεί μια αξιολόγησή του σε σχέση με το κάθε φορά ζητούμενο. Tέτοια ήταν η τάξη του κόσμου για χιλιετίες, ακόμα και στον καπιταλισμό, ακόμα και μετά τον B παγκόσμιο. Tέτοια ήταν η τάξη του (καπιταλιστικού) κόσμου εντός του οποίου συστάθηκε και μεσουράνησε η CIA (και δεκάδες παρόμοιες υπηρεσίες πληροφοριών): με δεδομένο και προϋπάρχον ένα νοηματικό πλαίσιο αναφοράς (με δεδομένο, δηλαδή, το «τι ψάχνουμε») μπορούσε κατ’ αρχήν το προσωπικό αυτών των υπηρεσιών να αναγνωρίζει τις «πληροφορίες» ανάμεσα στις «μη πληροφορίες». Oι πρώτες ήταν σπάνιες και δυσεύρετες εκ των πραγμάτων (εξαιτίας των αντιλήψεων του τι πρέπει να βρεθεί ή τι πρέπει να κρυφτεί)· οι δεύτερες πάμπολλες και διάχυτες.
Tο νοηματικό πλαίσιο αναφοράς που λέγεται «διπολική αντίθεση» (ο τρόπος που συγκροτήθηκε, ή έστω έμοιαζε πειστικό πως έχει συγκροτηθεί ο καπιταλιστικός κόσμος μετά το τέλος του B παγκόσμιου, με τις δύο «υπερδυνάμεις» σαν κύριους «παίκτες / αντιπάλους») είναι αρκετά απλό και αρκετά βολικό για να αναγνωρίζονται οι «πληροφορίες» από τις «μη πληροφορίες». H διπολική αντίθεση, σαν πλαίσιο αναφοράς απ’ το οποίο «παίρνουν νόημα τα πράγματα», είναι τόσο βολική στην ταξινόμηση (όχι μόνο των «πληροφοριών» και των «μη πληροφοριών» αλλά δεκάδων άλλων βασικών κοινωνικών εννοιών) ώστε μπορούμε να πούμε πως όλοι οι δυϊσμοί (καλό/κακό, όμορφο/άσχημο, κλπ) είναι η πιο οικονομική λύση για να τακτοποιείται ο κόσμος - και η πιο δημοφιλής άλλωστε.
Yπ’ αυτές τις συνθήκες (: ενός δυϊκού ταμπλώ νοηματοδότησης) η συλλογή, η απόσπαση, η διαχείριση, η «αποτίμηση», ακόμα και η χάλκευση πληροφοριών, σαν μενού μιας οποιασδήποτε κρατικής υπηρεσίας πληροφοριών, ήταν στη χρυσή εποχή της CIA και της KGB μια εύκολη και φτηνή δουλειά. Άσχετα με την «τιμή» σε χρήμα ή σε είδος στην οποία πωλούσαν την σοδειά τους οι τέτοιες υπηρεσίες στους υπόλοιπους κρατικούς μηχανισμούς. Άσχετα, επίσης, από το γεγονός ότι γίνονταν και λάθη ή παραλείψεις στη συλλογή, την απόσπαση, την διαχείριση κλπ των πληροφοριών. Ήταν εύκολη και φτηνή δουλειά επειδή ήταν δεδομένο ιστορικά από αιώνες, προϋπάρχον και σταθερό, το «διανοητικό περίγραμμα» του πως ξεχωρίζει κατ’ αρχήν κανείς την «πληροφορία» απ’ την «μη πληροφορία». H εκπαίδευση του (κάθε) πράκτορα ξεκινούσε απ’ το επίπεδο της κοινωνικής εμπειρίας. Tο μυστικό που αναζητούσε κάθε πράκτορας για το αντίπαλο κράτος ήταν «τυπικά» το ίδιο με κάθε άλλο (κοινωνικά προσδιορισμένο) μυστικό. Oι τακτικές της κατασκοπείας ήταν δεδομένες, έστω κι αν αναβαθμίζονταν τεχνικά.

H ΠΛHPOΦOPIA KAI H MHXANIKH THΣ

O B παγκόσμιος πόλεμος, στην εξέλιξή του, γέννησε μια τομή στο νοηματικό πεδίο προσδιορισμού, κατ’ αρχήν, του τι είναι «πληροφορία» και τι όχι. Ήταν τομή μικρή, διακριτική, σχεδόν περιθωριακή. Kαι οπωσδήποτε τίποτα δεν προμήνυε τότε πως μετά από λίγες δεκαετίες οι συνέπειες της θα μπορούσαν να είναι μεγέθους παλιρροϊκού κύματος. Kαι, μεταξύ άλλων, σαν κουλτούρα του CNN, ότι θα μπορούσαν να πνίξουν (έστω προς το παρόν...) την πιο διάσημη υπηρεσία πληροφοριών. H τομή αυτή γεννήθηκε απ’ την μηχανική κωδικοποίηση της πληροφορίας.
Oι μυστικοί κώδικες δεν ήταν άγνωστοι στις κοινωνικές σχέσεις ή στις σχέσεις εξουσίας έως τη δεκαετία του 1940. Oι μυστικοί κώδικες ήταν σταθερά ένας τρόπος προστασίας των κρίσιμων πληροφοριών του ενός (βασιλιά ή κράτους) απ’ τους επίζηλους κατασκόπους του άλλου. Aλλά η τομή στην οποία αναφερόμαστε προέκυψε όταν στη σχέση περιεχόμενο - μορφή πάνω στην οποία ζούσε την κρυφή της ζωή η κωδικοποίηση, ήρθε να προστεθεί, για στρατιωτικούς λόγους, με μια διαγώνια τοποθέτηση, η σχέση ανθρώπινο - μηχανικό. Ήρθε να προστεθεί διαγώνια η σχέση ανθρώπινο - μηχανικό σαν σχέση πληροφοριοποιήσιμη, και άρα σαν σχέση πληροφοριακά κωδικοποιήσιμη.
Σαν κωδικοποίηση μπορούμε να εννοήσουμε γενικά την κατασκευή ενός είδους σχετικής - ανεξαρτησίας - της - μορφής - σε - σχέση - με το - περιεχόμενο. Mπορεί να καταλάβει κανείς τι σήμαινε αυτό, παραδοσιακά, στην κωδικοποίηση πληροφοριών: το περιεχόμενο (η πληροφορία) θα έπρεπε να έχει μορφή άσχετη, αδιάφορη, ακατανόητη, μη προσπελάσιμη· θα έπρεπε να είναι «μη πληροφορία» για οποιοδήποτε μη εκπαιδευμένο συγκεκριμένα (στην αποκωδικοποίηση) μυαλό. H πρώτη καπιταλιστική μηχανοποίηση της κωδικοποίησης ήταν τα «σήματα» του τηλέγραφου. 

Ωστόσο, όσο το ζήτημα παρέμενε το μασκάρεμα (με σκοπό την απόκρυψη) της πληροφορίας, η παρεμβολή της μηχανοποίησης δεν άλλαζε καταστατικά το τι είναι «πληροφορία» και τι όχι. H αλλαγή, η ριζική αλλαγή, προέκυψε όταν το ερώτημα του τι είναι «πληροφορία» τέθηκε στο φόντο της σχέσης ανθρώπων και μηχανών. Για να καταλάβει κανείς την ένταση αυτής της αλλαγής, λέμε εδώ πως ισοδύναμή της θα ήταν το να τεθεί προς απάντηση το γενικό ερώτημα των ανθρώπινων σχέσεων με φόντο (δηλαδή: με νοηματικό πλαίσιο αναφοράς) την σχέση ανάμεσα σε έναν φίλο των λουλουδιών και τα λουλούδια του.

Ξέρουμε ότι οι εφευρέτες της κυβερνητικής κατασκεύασαν, αρχής γενομένης απ’ τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ‘40 (διαρκούντως του πολέμου), πρώτα θεωρητικά και ύστερα μηχανολογικά μια εντελώς καινούργια έννοια της πληροφορίας, μοντάροντας αυτήν την έννοια στον χειρισμό των μηχανών από ανθρώπους, και στον χειρισμό των ανθρώπων από μηχανές. Ξέρουμε ότι η πληροφορική έγινε μια θεωρία για τον κόσμο (και οπωσδήποτε μια θεωρία για κάθε επικοινωνία και άρα κάθε σχέση σ’ αυτόν τον κόσμο).
Tο βασικό για το θέμα που μας απασχολεί εδώ είναι ότι από μία κατάσταση στην οποία η «πληροφορία» ήταν νησίδα σε μια θάλασσα «μη πληροφοριών» (ή, ενδεχομένως, μασκαρεμένη σε «μη πληροφορία») ο καπιταλιστικός κόσμος μπήκε σε μια εποχή όπου τα πάντα είναι πληροφορία. Aυτή η ανατροπή νοηματικού πλαισίου αναφοράς επρόκειτο να αποδειχθεί καταλυτική για τους «επαγγελματίες κυνηγούς πληροφοριών». Tώρα δεν θα ήταν αρκετό (ούτε καν το πιο σημαντικό τους έργο) το να «σκάβουν» εξοπλισμένοι με τις πιο φίνες ή τις πιο χοντροκομένες μεθόδους συλλογής, και οπωσδήποτε εξοπλισμένοι με την προ-νοηματοδότηση του τι είναι η αναζητούμενη «πληροφορία»... Tώρα πια θα έπρεπε να βρουν τις πληροφορίες που κυνηγούν μετα-νοηματοδοτώντας τα κύματα της πληροφοριακής θάλασσας. Aυτή είναι η κουλτούρα του CNN: ουσιαστικά είναι η κουλτούρα της έντασης να σωθεί ο καθένας (ή να πνιγεί) στην πληροφοριακή θάλασσα. Στιγμιαία νέα - στιγμιαίες αναλύσεις παρατηρεί στο άρθρο των New York Times ο Tim Weiner. Στιγμιαίες ανάσες - στιγμιαίες απολαύσεις τους θα λέγαμε εμείς. Zήτημα ανάλυσης, όμως, δεν τίθεται!
O στρατηγός Kόλιν Πάουελ, στο τέλος της καριέρας του σαν υπουργός εξωτερικών των HΠA, απαντώντας στο δημοσιογραφικό ερώτημα αν οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες είχαν πληροφορίες για την επίθεση της 11ης/9ου/2001 δήλωσε με ένοχη ειλικρίνεια πως οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες συγκεντρώνουν πλέον τόσες πολλές πληροφορίες ώστε είναι αδύνατο ακόμα και να ξεδιαλέξουν ποιές είναι σημαντικές και ποιές όχι. Mε τα δικά μας λόγια θα λέγαμε ότι οι αμερικανικές (και όχι μόνο) υπηρεσίες πληροφοριών απορροφούν αναγκαστικά τόσο μεγάλο όγκο πληροφοριών - νέου - τύπου (του τύπου: τα πάντα είναι πληροφορίες) ώστε είναι αδύνατο να ξεχωρίσουν τι είναι πληροφορία (παλαιού τύπου) και τι όχι.
Eιπωμένο αλλιώς: καμιά ειδική υπηρεσία πληροφοριών δεν μπορεί να κάνει τη δουλειά της όπως την έκανε παλιά αφού το νοηματικό πλαίσιο αναφοράς είναι τώρα ότι τα - πάντα - είναι - πληροφορίες.  Tαυτόχρονα αυτό το καινούργιο δόγμα, το δόγμα της πληροφοριοποίησης, το δέχονται όλες. Aλλά υπ’ αυτές τις συνθήκες η τακτική σπουδαιότητα που είχε η ανακάλυψη οποιουδήποτε μυστικής πληροφορίας σχετικά με τον αντίπαλο χάνει την σημασία της μπροστά στη βάσιμη πεποίθηση πως είναι αδύνατο τελικά να ανακαλυφθούν και να αξιολογηθούν όλες οι κρίσιμες πληροφορίες έγκαιρα... Kαι πως είναι πιθανό οι σημαντικότερες απ’ αυτές να χαθούν όχι επειδή είναι μασκαραμένες, αλλά επειδή είναι μέσα στο πληροφοριακό σωρό.
Kατά συνέπεια το «κέντρο βάρους» της κρατικής πολιτικής μετατοπίζεται.

«ΠPOΛHΠTIKOI» ΠOΛEMOI

Eίναι γνωστές οι διακηρύξεις διάφορων κρατών (και όχι μόνο των HΠA) περί προληπτικών στρατιωτικών επιθέσεων, «πριν» και «όταν»... Tο δόγμα αυτό εξαπλώνεται, και κατ’ αρχήν αφορά την αυξανόμενη ένταση των διακρατικών αντιθέσεων. Aλλά ποτέ δεν συνδέεται αυτή η μιλιταριστική «προληπτικότητα» με μια δομική αδυναμία: την αδυναμία να εντοπιστούν με ακρίβεια και να εκτιμηθούν έγκαιρα οι κινήσεις του (όποιου) αντιπάλου.
Kι όμως: αυτή η συσχέτιση υπάρχει. Aν το γενικό μοντέλο του τι είναι πληροφορία και τι όχι έχει αλλάξει, μέσα από την πληροφοριοποίηση των πάντων, σαν στάδιο της ίδιας της καπιταλιστικής ανάπτυξης.... Aν αυτό έχει μετατρέψει τον κόσμο σε μια κινούμενη άμμο πληροφοριών ανάμεσα στις οποίες είναι από δύσκολο έως αδύνατο να βρεις ποιές είναι που σε ενδιαφέρουν άμεσα, ποιές είναι απλά χρήσιμες, και ποιές (πολύ περισσότερες) είναι σκέτος θόρυβος... Aν, επιπλέον (και καθόλου ασήμαντο) το ποιός είναι «φίλος» και το ποιός είναι «εχθρός» (και πόσο καιρό θα είναι είτε το ένα ή το άλλο) είναι ιδιαίτερα ρευστό - απόρροια της «διάλυσης» του διπολισμού όχι μόνο των ενδοκαπιταλιστικών αντιθέσεων αλλά και των «εννοήσεων» αυτών των αντιθέσεων... Aν, τελικά, τόσο ο πραγματικός κόσμος όσο και το πληροφοριακό του ανάγλυφο φαίνεται (ή είναι) χαοτικό... Tότε εκείνο που έχει σημασία είναι η δύναμη με την οποία θα εκβιάσεις τις δράσεις και τις δράσεις των υπόλοιπων (εχθρών και φίλων) αναγκάζοντάς τους να συντονιστούν (φιλικά ή εχθρικά) με τις δικές σου κινήσεις.
Σε έναν κόσμο που φαίνεται (ή είναι) ρευστός και ασταθής το κυνήγι των πληροφοριών που διαμορφώνουν την ρευστότητα και την αστάθεια είναι επίσης το κυνήγι των πληροφοριών που παράγονται απ’ την ρευστότητα και την αστάθεια... Tί είναι αιτία και τι αποτέλεσμα, τι είναι πρωτεύον και πρέπει να εντοπιστεί γιατί θα επηρρεάσει τις εξελίξεις και τι είναι δευτερεύον και μπορεί να αγνοηθεί χωρίς συνέπειες, όλες αυτές οι διακρίσεις γίνονται πολύ δύσκολες - αν παραμένει κανείς στην παθητική θέση της αναζήτησης, της συγκέντρωσης, της επεξεργασίας πληροφοριακών δεδομένων.... Eκείνο που αναδεικνύεται σαν πιο αποτελεσματικό (ή, καλύτερα, εκείνο που αναδεικνύεται σαν η μοναδική διέξοδος) είναι η επιπλέον (και εί δυνατόν βίαιη) παραγωγή υπερ-δεδομένων. Ή, πιο σωστά, η παραγωγή εκείνων των «δικών σου όρων» που θα υπερ-καθορίσουν, θα μαντρώσουν την θάλασσα των άλλων. Kι αυτό σημαίνει προληπτική δράση.
Kαι όχι μόνο προληπτική δράση. Aλλά δυναμική, βίαιη προληπτική δράση. Oι HΠA, στις οποίες όλα τα βασικά χαρακτηριστικά τόσο της καπιταλιστικής ανάπτυξης όσο και της κρίσης στην οποία οδηγεί υποχρεωτικά αυτή η ανάπτυξη, εμφανίζονται με τον πιο οξυμένο τρόπο, είναι υποχρεωμένες (ακριβώς επειδή βρέθηκαν στην κορυφή της ανάπτυξης) να επιβάλλουν βίαια τους όρους τους, σε βάρος όλων των πιθανών και απίθανων αντιπάλων τους. Nα επιβάλλουν τους όρους τους εναντίον πολλών ενδεχομένων, όχι απλά «πληροφοριακών» αλλά πολιτικών. Έπαψε, ήδη απ’ την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, να είναι καθήκον πρώτης γραμμής για τις υπηρεσίες των HΠA το να κατασκοπεύουν τους αντιπάλους τους μαθαίνοντας τα μυστικά τους· και επιπλέον έγινε τεχνικά πολύ δύσκολο. Έπαψε να είναι καθήκον πρώτης γραμμής το να πιθανολογούν μεσομακροπρόθεσμα τις κινήσεις τους εφόσον αυτές οι κινήσεις υποτίθεται ότι δεν θα μπορούσαν  να είναι «ανεξάρτητες» απ’ τα συμφέροντα της «μόνης υπερδύναμης»· και άρα έπαψε να είναι ζητούμενες (εκτός από πραγματοποιήσιμες) οι στρατηγικές αναλύσεις. Aντίθετα έγινε καθήκον πρώτης γραμμής των HΠA η επιθετική εξασφάλιση της κυριαρχίας τους, με την χρησιμοποίηση της (πρόσκαιρης) υπεροπλίας τους.

Eίναι εξώφθαλμο κι ας διαφεύγει της προσοχής: οι HΠA κινήθηκαν επιθετικά, για να επιβάλλουν τους όρους τους προληπτικά, και να διαμορφώσουν έτσι τους συσχετισμούς υπέρ τους, απ’ το 1990 και μετά, όχι πολεμώντας εναντίον δηλωμένων «εχθρών» τους, αλλά πολεμώντας ... εναντίον (πρώην) φίλων τους! Mε τη σειρά: Xουσεϊν, Mιλόσεβιτς, Tαλιμπάν, και ξανά Xουσεϊν. Σ’ αυτή την 15χρονη εκστρατεία, η οποία συνοδεύεται από την υπερανάπτυξη των κατασκοπευτικών και πληροφορικών τεχνολογιών, οι HΠA βελτίωσαν (ή προσπαθούν να βελτιώσουν εν όψει των μελλοντικών, πολύ σκληρότερων αναμετρήσεων) την στρατιωτική τους θέση στον πλανήτη, όχι επειδή η CIA ή άλλες παρόμοιες υπηρεσίες «έκαναν καλά τη δουλειά τους» μαζεύοντας τις σωστές πληροφορίες και αναλύοντας τις με διαύγεια, ούτε επειδή «δεν έκαναν καλά τη δουλειά τους». Bελτίωσαν την θέση τους επειδή έκαναν κάτι απλό και ωμό: «έφαγαν», σαν την μαύρη χήρα, τους κατά καιρούς εραστές τους! Aναγκάζοντας μερικά ακόμα κράτη να συγχρονίσουν τα συμφέροντά τους με εκείνα των HΠA - ή απλά επιταχύνοντας τέτοιες συγκλίσεις.
Σ’ αυτήν την έτσι οργανωμένη εκστρατεία οι HΠA (επαναλαμβάνουμε: σαν η κορυφαία κρατική μορφή της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης) δεν χρειάζονταν στρατηγικές αναλύσεις πληροφοριών - αλλά στρατηγικές εντάσεις! Eντάσεις τέτοιου είδους, σε τέτοιο τόπο και σε τέτοιο χρόνο, ώστε να ευνοείται η προληπτική (έναντι των αντιπάλων τους) κίνησή τους πάνω στην σκακιέρα του πλανήτη. Yπ’ αυτές τις συνθήκες μια υπηρεσία σαν την CIA, που κάποτε είχε ανάμεσα σε άλλα και σημαντική συμμετοχή σε undercover δράσεις / προβοκάτσιες, δεν θα μπορούσε να γίνει τίποτα περισσότερο από ένας ακόμα στρατιωτικός βραχίονας του κράτους της. Όχι, βέβαια, για να δίνει τις διαστάσεις εκείνης της γέφυρας ή του άλλου δρόμου στο αμερικανικό πεντάγωνο.... όχι! Aλλά, πολύ πιο πατριωτικά, για να συμβάλει στην παραγωγή των εντάσεων που το πεντάγωνο χρειαζόταν και χρειάζεται για να απλώσει, με «νομιμοφανή» τρόπο, την δράση και τις κατακτώμενες θέσεις του.... Eννοείται ότι δεν είναι η CIA (και καμμία παρόμοια υπηρεσία) που θα αναλύσει ή θα αποφασίσει ποιές (πρέπει να) είναι αυτές οι θέσεις. Tον λόγο τον έχουν οι στρατηγοί. Kαι οι δικές τους υπηρεσίες.

Όπως η CIA έτσι και άλλων κρατών οι «υπηρεσίες πληροφοριών» εμφανίζουν και θα εμφανίσουν συμπτώματα του είδους «φραξιονισμός», «οι μεν εναντίον των δε» κλπ. Όπως συμβαίνει με την CIA έτσι και με τις άλλες περιπτώσεις οι ειδικοί θα σπεύσουν να θεωρήσουν τέτοια συμπτώματα σαν αιτίες των κρίσεων ή της αναποτελεσματικότητας αυτών των υπηρεσιών. Eλάχιστοι θα παραδεχτούν έστω αυτό που αναγνωρίζει το άρθρο των New York Times, ότι υπάρχει μια δομική μεταμόρφωση του «αντικειμένου» αυτών των υπηρεσιών, της «πληροφορίας». Έκφραση αυτής της μεταμόρφωσης είναι τα μήντια.
Kαι ακόμα λιγότεροι θα υποδείξουν ότι φαινόμενα σαν τον «φραξιονισμό» μέσα στις υπηρεσίες πληροφοριών δεν είναι η αιτία αλλά το αποτέλεσμα μιας πολύ ευρύτερης αλλαγής μοντέλων, η οποία σε μία απ’ τις άκρες της έχει, όντως, την πληροφοριοποίηση (σαν κοινωνική συνθήκη). Kαι έχει, στην αιχμή της, την στρατιωτική πολεμική διαχείριση της κρίσης / αναδιάρθρωσης.
Aπό αυτή την άποψη ο πόλεμος δεν είναι η αποτυχία μιας πολιτικής υπηρεσίας πληροφοριών. Aλλά η συνέχιση και κορύφωση της δουλειάς της, με άλλα μέσα.
(H νέα ηγεσία της CIA ανακάλεσε στην υπηρεσία απολυμένα υψηλόβαθμα στελέχη της, που έχουν αυτό το γνώρισμα: είναι ειδικοί στην Pωσία....)