Όταν η καθεστωτική γερμανική φωνή κατηγορεί το γερμανικό κράτος για "επαρχιωτισμό" και "ειρηνοφιλία"...

25 Απριλίου 2011
Der Spiegel

Μια συμμαχία χωρίς στρατηγική

του Jörg Himmelreich

Η εν εξελίξει αποστολή στην Λιβύη αποτελεί εικονογράφηση των μεγάλων προβλημάτων στο εσωτερικό της νατοϊκής συμμαχίας - τα κράτη μέλη δεν είναι πλέον σε θέση να συμφωνήσουν σε μια κοινή στρατηγική. Η συμμαχία απέτυχε στην επιδίωξή της να επαναπροσδιορίσει τον εαυτό της σε ένα μετα-σοβιετικό κόσμο. Από το ΝΑΤΟ λείπουν οι ιδέες και η ενότητα, και η Γερμανία έχει ευθύνη για αυτή την αποτυχία.

Οι υπουργοί εξωτερικών του ΝΑΤΟ, που συγκεντρώθηκαν στο Βερολίνο για μια σύνοδο στις αρχές του μήνα, μπορεί να φορούσαν τα διπλωματικά τους χαμόγελα, αλλά οι εκφράσεις έδειχναν αρκετά ψεύτικες - και η φανταχτερή επίδειξη ενότητας έβγαινε περισσότερο σαν μασκαράτα παρά σαν πραγματικότητα.

Η αλήθεια είναι ότι η συμμαχία αντιμετωπίζει τώρα μια τέτοια έλλειψη αλληλεγγύης που η κλίμακά της είναι σπάνια στην ιστορία. Κάθε κράτος στην συμμαχία δείχνει να προωθεί την δική του εθνική ατζέντα και μόνο λίγα να δείχνουν κάποια θέληση για συμβιβασμούς με τους υπόλοιπους εταίρους. Να μερικά παραδείγματα:

- Η γερμανική κυβέρνηση φάνηκε σχεδόν καθηλωμένη στην αποφασιστικότητά της ν’ ακολουθήσει το λάθος μονοπάτι της διεθνούς αυτοαπομόνωσης, με την αποχή της στην ψήφιση της απόφασης 1973 του ΟΗΕ, που παρείχε στρατιωτική προστασία στον πληθυσμό της Λιβύης. Με τις ενέργειές της, η Γερμανία σπατάλησε κάθε αξιοπιστία που θα της χρειάζονταν στο μέλλον ώστε να αντιμετωπίζεται με σοβαρότητα, σε όποια περαιτέρω συζήτηση πάνω στην στρατιωτική επέμβαση. Με τις εκλογές στα κρατίδια να διεξάγονται λίγες μέρες μετά το ψήφισμα, η κυβέρνηση φάνηκε ν’ απασχολείται περισσότερο με τις κάλπες στο σπίτι, παρά με τα θέματα του εξωτερικού.

- Η Γαλλία από την άλλη - η οποία πρόσφατα ενεργοποιήθηκε ξανά ως πλήρες μέλος του ΝΑΤΟ, υπό τον πρόεδρο Σαρκοζύ - κάνοντας μια στροφή 180 μοιρών στην προηγούμενη πολιτική της στην Λιβύη, ξεκίνησε τις δικές της αεροπορικές επιδρομές, ενώ οι υπουργοί εξωτερικών του ΝΑΤΟ στο Παρίσι συζητούσαν ακόμη εάν θα έπρεπε να αναλάβει το ΝΑΤΟ την διοίκηση της επέμβασης στην Λιβύη από τις ΗΠΑ. Προηγουμένως, η Γαλλία είχε επιδιώξει να κρατήσει το ΝΑΤΟ όσο γίνεται περισσότερο έξω από την Λιβύη, ώστε να ενισχυθούν οι πιθανότητες του Σαρκοζύ να κερδίσει τις επικείμενες προεδρικές εκλογές σε ένα χρόνο.

- Πρόσφατα, ένα άλλο μέλος του ΝΑΤΟ, η Τουρκία, άρχισε να βλέπει ως αυταπόδεικτο ότι πρέπει να λειτουργεί σαν μεσολαβητής μεταξύ του Αραβικού κόσμου και της Δύσης. Προκειμένου να προστατεύσει τον ρόλο αυτό, η Άγκυρα απέτρεψε την συμμαχία να δράσει για αρκετές κρίσιμες μέρες.

Ως ηγέτης της νατοϊκής συμμαχίας, οι ΗΠΑ επίσης αποφάσισαν, μάλλον όψιμα, να επιδείξουν την φιλοδοξία τους να πολεμήσουν τους δικτάτορες ανά τον κόσμο. Με την εκστρατεία επανεκλογής του Ομπάμα να ξεκινάει εκεί, οι ενέργειες της Ουάσιγκτον δείχνουν να υποκινούνται από εσωτερικά πολιτικά ζητήματα.

Ο Ομπάμα ελπίζει λανθασμένα ότι η νατοϊκή επέμβαση μπορεί να πετύχει χωρίς την αμερικανική ηγεσία. Ο αμερικανός πρόεδρος θα μπορούσε να ηγηθεί - τόσο πολιτικά, όσο και στρατιωτικά - αλλά δεν θέλει. Μεταξύ των ευρωπαίων, είναι ο Σαρκοζύ αυτός που θέλει όσο τίποτε άλλο να ηγηθεί, αλλά δεν είναι ικανός - τα πολεμοφόδια της Γαλλίας ήδη εξαντλούνται. Και ο γερμανός υπουργός εξωτερικών Βεστερβέλε εξακολουθεί να επιμένει ότι κανείς γερμανός στρατιώτης δεν θα πατήσει πόδι σε λιβυκό έδαφος και με την επόμενη ανάσα λέει ότι η Γερμανία θα παρέχει στρατιωτική προστασία στις ανθρωπιστικές μεταφορές στην Λιβύη.

Κατά τα άλλα, οι ηγέτες στο Βερολίνο, σταυρώνουν τα δάχτυλα και εύχονται ο δολοφονικός δεσπότης της Λιβύης από συμπόνια να εγκαταλείψει εθελοντικά την σκηνή και να αυτοεξοριστεί.

Το ΝΑΤΟ δεν έχει στρατηγική

Με τέτοιες βαθιές διαφορές, είναι αδύνατον το ΝΑΤΟ να αναπτύξει μια κοινή στρατηγική στο πώς να προχωρήσει εν όψει του αδιεξόδου στην Λιβύη. Μόνο με τα αεροπορικά χτυπήματα, το ΝΑΤΟ δεν μπορεί να ανατρέψει τον Καντάφι, αλλά η εντολή του ΟΗΕ ούτε καν θίγει την αναγκαιότητα αποστολής χερσαίων στρατιωτικών δυνάμεων. Χωρίς όπλα απ’ έξω, οι αντάρτες είναι επίσης αδύνατον να πάρουν το πάνω χέρι. Αλλά ακόμη κι αν καταφέρουν να αποκτήσουν όπλα, παραμένει ανοιχτό το ερώτημα αν μπορούν ή όχι να επιβληθούν.

Ένα σημείο στο οποίο μπόρεσαν να συμφωνήσουν οι υπουργοί στην σύνοδο του Βερολίνου, ήταν ότι ο πόλεμος του Καντάφι εναντίον του λαού του κι επομένως η νατοϊκή επέμβαση, θα κρατήσουν περισσότερο απ’ όσο αρχικά προβλέπονταν.

Υπάρχουν βαθύτεροι λόγοι πίσω από την νατοϊκή ανικανότητα να συγκροτήσει μια κοινή πολιτική στην επέμβαση στην Λιβύη. Τα τωρινά προβλήματα συνδέονται με τα τρομακτικά στρατηγικά ελλείμματα στο εσωτερικό της συμμαχίας.

Κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ο αδιαμφισβήτητος λόγος ύπαρξης της συμμαχίας ήταν η κοινή, υπό αμερικανική ηγεσία, άμυνα εναντίον μιας σοβιετικής επίθεσης εναντίον κράτους μέλους του ΝΑΤΟ. Η άμυνα αυτή στηριζόταν στο περίφημο άρθρο 5 του καταστατικού της συμμαχίας, που προβλέπει ότι μια επίθεση στην Ευρώπη ή την Βόρεια Αμερική θα θεωρηθεί επίθεση εναντίον όλων και προβλέπει επίσης την υποχρέωση όλων των μελών να προστρέξουν σε βοήθεια. Η Γερμανία, ειδικότερα, επωφελήθηκε από την προστασία που πρόσφερε το άρθρο 5. Όμως με την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, το ΝΑΤΟ έχασε τον εχθρό του και τον αρχικό λόγο της δημιουργίας του.

Από τότε, άπειρες επιτροπές και αμέτρητες σύνοδοι του ΝΑΤΟ έχουν πειραματιστεί με νέες στρατηγικές προοπτικές. Την ίδια ώρα, όμως, οι διεθνείς συνθήκες ασφάλειας είναι σε διαρκή κατάσταση ρευστότητας κι αλλάζουν με ριζικούς τρόπους. Το ΝΑΤΟ είχε έναν ισχυρό - κι αξιόλογο - ιστορικό ρόλο στην διαδικασία μετασχηματισμού του τέως Συμφώνου της Βαρσοβίας, με αποκορύφωμα την ένταξη στο ΝΑΤΟ των ανατολικοευρωπαϊκών κρατών, το 2005. Αλλά όταν έφτασε η ρωσο-γεωργιανή σύγκρουση το 2008, η ευφορία από την επέκταση του ΝΑΤΟ είχε σχεδόν ξεχαστεί.

Τεράστιες διαφορές πάνω στον μελλοντικό ρόλο

Σήμερα, τα 28 κράτη μέλη έχουν τεράστιες διαφορές πάνω στην μελλοντική πορεία της συμμαχίας, ένα γεγονός που ούτε το νέο στρατηγικό πλάνο του ΝΑΤΟ που υιοθετήθηκε σε μια σύνοδο στην Ρίγα τον Νοέμβριο, δεν κατάφερε να καλύψει. Το πλάνο αυτό ελάχιστες απαντήσεις δίνει σε μερικά από τα πιο πιεστικά ερωτήματα:

- Τι ρόλος πρέπει να δοθεί στην Ρωσία, στην επιχείρηση ανάπτυξης μιας κοινής αντιπυραυλικής ασπίδας, για την προστασία της Ευρώπης από πυραύλους που θα μπορούσαν να εκτοξευτούν από την Μέση Ανατολή;

- Πρέπει το ΝΑΤΟ να δρα ως διεθνής αστυνομία σε κάθε σύγκρουση παγκοσμίως;

- Πρέπει να αναπτυχθούν νατοϊκές δυνάμεις για να προστατεύουν τους στρατηγικούς διεθνείς θαλάσσιους διαδρόμους και τις διεθνείς μεταφορές στην νέα εποχή της αφρικανικής πειρατείας;

- Μπορούν οι ψηφιακές επιθέσεις να ενεργοποιήσουν την συλλογική απάντηση του ΝΑΤΟ υπό το άρθρο 5;

Οι γνώμες των κρατών μελών διαφέρουν τρομερά σε κάθε ένα από αυτά τα ερωτήματα. Και τα κράτη μέλη είναι τώρα ανίκανα να συμφωνήσουν σε μία κοινή νατοϊκή στρατηγική για καθένα από αυτά τα θέματα, τέτοια που να είναι εύπεπτη για κάθε χώρα. Πράγματι, το ΝΑΤΟ σήμερα στερείται αυτής της ανώτερης στρατηγικής αντικειμενικότητας που ένωνε τα κράτη μέλη μέχρι την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991.

Όσο δεν υπάρχει αλληλεγγύη ή πολιτική θέληση μεταξύ όλων των κρατών μελών να χτίσουν μια ουσιαστική νέα στρατηγική - που να πηγαίνει πέρα από τις ανώδυνες διακηρύξεις στο τέλος των συνόδων, καλές για την διπλωματία, αλλά άχρηστες επί της ουσίας - η δυνατότητα του ΝΑΤΟ να δρα στρατιωτικά θα παραμείνει αμφισβητήσιμη. Κι όσο περισσότερο χάνεται η ικανότητα για συλλογική δράση, τόσο περισσότερο θα βλέπουμε μεμονωμένα κράτη μέλη να επιδιώκουν «συμμαχίες των προθύμων», εάν αυτές οι συνεργασίες εξυπηρετούν καλύτερα τα δικά τους στρατηγικά συμφέροντα. Το αποτέλεσμα είναι η απώλεια ενός βασικού πυλώνα του ΝΑΤΟ, της ενοποίησης των πολιτικών ασφάλειας όλων των 28 κρατών μελών.

Ο γερμανικός επαρχιωτισμός

Εξαιτίας αυτής της έλλειψης θέλησης εκ μέρους των ευρωπαίων, η ετοιμότητα των ΗΠΑ να υποστηρίζουν άμεσα και διαρκώς τα ευρωπαϊκά συμφέροντα από αλληλεγγύη προς την συμμαχία, επίσης θα εξανεμιστεί, όπως φάνηκε τώρα στην περίπτωση της Λιβύης. Η συνέπεια θα είναι να μεταμορφωθεί το ΝΑΤΟ σε ένα φόρουμ διατλαντικών διενέξεων, χωρίς δεσμεύσεις. Με την αλληλεγγύη να σβήνει στο εσωτερικό της στρατιωτικής συμμαχίας, οι ευρωπαίοι θα αναπροσανατολιστούν στο να εξασφαλίσουν την ασφάλεια τους με τους δικούς τους τρόπους στο μέλλον.

Αυτό είναι ένα σενάριο που οπωσδήποτε δεν μπορεί να είναι προς το συμφέρον της Γερμανίας, εάν θέλει να ακολουθήσει μια σοβαρή, αξιόπιστη και υπεύθυνη πολιτική ασφάλειας. Ωστόσο, η τωρινή αυτοαπομόνωση της Γερμανίας αφήνει την διεθνή κοινότητα με την ολέθρια εντύπωση ότι η Γερμανία, αυτή που πριν είχε ωφεληθεί το περισσότερο από το ΝΑΤΟ, δεν έχει πλέον την διάθεση να συνδράμει στον σχηματισμό μιας νέας στρατηγικής του ΝΑΤΟ για το μέλλον. Και γιατί αυτό; Εξαιτίας ενός αδαούς, εθνικιστικού, ειρηνόφιλου επαρχιωτισμού.