Το 2012 ονομάστηκε διεθνώς, όχι εντελώς άδικα, η “χρονιά των MOOCs”. Πρόκειται για τα αρχικά των λέξεων massive open online course(s), δηλαδή για την ηλεκτρονική / διαδικτυακή εκδοχή εκείνου που έχει ονομαστεί “εκπαίδευση εξ αποστάσεως”. Και παρότι τέτοια ποταπά ζητήματα δεν πρόκειται να απασχολήσουν το ελλαδιστάν (παρά, ίσως, σε καμμιά 50αριά χρόνια, όταν πια θα είναι παγκόσμια κοινοτοπία), η “αξιοποίηση” των όλο και περισσότερο πανταχού παρουσών ηλεκτρονικών επικοινωνιακών τεχνικών και συσκευών έχει αρχίσει να διαμορφώνει τους όρους της ριζικής αναδιάρθρωσης του οτιδήποτε μπορεί να ονομαστεί “επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα” στον καπιταλιστικό κόσμο. Κατ’ αρχήν σε ότι αφορά τις μορφές του.
Μπορεί να ακουστεί ενοχλητικό για τον ελληνικό επαρχιωτικό / προσοδισμό, δεξιό και αριστερό [1Καλός, χρυσός και άγιος σαν άνθρωπος και πανεπιστημιακός ο νέος υπ.παιδείας.... αλλά γιατί (ψευτο)κουβαλούν τέτοιοι άνθρωποι την ιερή αποστολή να “σώσουν τον κόσμο” από θέσεις εξουσίας, ειδικά όταν η προηγούμενη θέση και εμπειρία τους τους έσωσε απ’ το απέραντο σκατό αυτών που θέλουν να σώσουν; Κι ακόμα χειρότερα όταν το βλέμμα τους είναι στραμμένο στο “σοσιαλιστικό παράδειγμα” των ‘80s; Άβυσσος η ψυχή των ανθρώπων...] αλλά η ιδέα των mooc(s) προέκυψε απ’ την ίδια πηγή που έχουν ξεκινήσει τα open source και p2p ρεύματα και κινήσεις τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Απ’ την θέση, δηλαδή, ότι ο κυβερνοχωροχρόνος και οι νέες τεχνολογίες επικοινωνίας προσφέρονται για “άνοιγμα” των δυνατοτήτων μάθησης, πληροφόρησης, διασκέδασης, ακόμα και κόντρα στην κερδοφορία των ανάλογων επιχειρήσεων, ιδρυμάτων, κλπ. Είναι βέβαια γνωστό πως για σύντομο διάστημα αυτή η υπαρκτή δυνατότητα μυθοποιήθηκε σαν, περίπου, η επέλαση του cyberκομμουνισμού. Ωστόσο, αν αφαιρέσει κανείς τέτοιες εύκολες ιδεολογικές επενδύσεις, οι open source και p2p δυνατότητες είναι υπαρκτές· αν και όχι υπεράνω κριτικής.
Σε κάθε περίπτωση δεν ήταν κάποιο διευρυμένο ανταγωνιστικό εργατικό κίνημα αλλά η unesco που υιοθέτησε, το 2002, τον όρο open educational resourses, σηματοδοτώντας την επισημοποίηση του διεθνούς ενδιαφέροντος κρατών, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και επιχειρημάτων για τις cyberεκπαιδευτικές δυνατότητες. Απ’ τον χαρακτήρα της τον ίδιο η unesco “κοιτούσε” κυρίως προς τις εκπαιδευτικές ελλείψεις και αδυναμίες του λεγόμενου “τρίτου κόσμου” όταν μιλούσε περί ανοικτών εκπαιδευτικών πόρων. Αλλά τρία χρόνια αργότερα, ένας άλλος διεθνής οργανισμός, όχι και τόσο φιλανθρωπικός, ο “οργανισμός για την συνεργασία και την ανάπτυξη στην ευρώπη” χρηματοδότησε μια έρευνα διάρκειας 1,5 χρόνου, για τα χαρακτηριστικά, την επικαιρότητα, την οικονομία και την πολιτική των o.e.r. Η έρευνα κατέληξε σε μια έκθεση 150 σελίδων, με τίτλο που θα έπρεπε να συγκινεί κάθε ψυχή που ενδιαφέρεται για την δωρεάν δημόσια εκπαίδευση, Giving Knowledge for Free: The Emergence of Open Educational Resources, που δημοσιεύτηκε τον Μάη του 2007. [2Ολόκληρη η έκθεση δεν είναι for free στο διαδίκτυο. Υπάρχει όμως μια περίληψή της, στα αγγλικά και στα γαλλικά. Αντιγράφουμε μεταφράζοντας, έτσι για την ιστορία (και προς τιμήν του game over), την πρώτη παράγραφό της:
"Μια εντελώς απρόσμενη τάση έχει αρχίσει να διαμορφώνεται. Ενώ οι εκπαιδευτικοί πόροι θεωρούνται συνήθως σαν κεντρική διανοητική περιουσία στον κόσμο της ανταγωνιστικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, όλο και περισσότεροι θεσμοί και άτομα μοιράζονται πόρους ψηφιακής εκπαίδευσης μέσω του internet ανοικτά και χωρίς κόστος, όπως είναι οι open educational resourses. Αυτή η μελέτη, που στηρίζεται πάνω σε πρόσφατη έρευνα του oecd για το e-learning, αναζητεί το γιατί συμβαίνει αυτό, ποιοί εμπλέκονται και ποιές είναι οι σημαντικότρες συνέπειες..."]
Δεν ήταν τα πιο συνειδητά τμήματα της τάξης που σήκωσαν το γάντι αυτής της ενδιαφέρουσας πρόκλησης στη συνέχεια αλλά, αντίθετα, οι αντίπαλοί της: το open society institute και το shuttleworth foundation έκαναν ένα διήμερο συνέδριο στο Κέιπ Τάουν στις αρχές του 2008, με ειδικούς της ανοικτής εκπαίδευσης, που κατέληξε σε μια έκκληση (“έκκληση του Κέιπ Τάουν για την ανοικτή εκπαίδευση”) καλώντας κυβερνήσεις και εκδοτικούς οίκους να κάνουν τα χρηματοδοτημένα απ’ τα κράτη εκπαιδευτικά υλικά (βιβλία) προσβάσιμα δωρεάν μέσω internet. Εν τω μεταξύ είχαν αρχίσει να δημιουργούνται μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί, για την προώθηση της ελεύθερης cyberεκπαίδευσης, σε διάφορα μέρη του κόσμου. Προς το τέλος της δεκαετίας του ‘00, ομάδες πανεπιστημιακών από διάφορα ιδρύματα του πλανήτη, είτε με την υποστηρίξη αυτών των πανεπιστημίων είτε και χωρίς, άρχισαν να δίνουν σάρκα και οστά σε ελεύθερα, μέσω internet, εκπαιδευτικά προγράμματα.
Τα επίσημα, παραδοσιακά πανεπιστήμια διάφορων κρατών δίστασαν στην αρχή· όσο πιο “επώνυμα” ήταν τόσο πιο εύκολο να ανακαλύπτουν τα μειονεκτήματα τέτοιων for free μεταλυκειακών ή και πανεπιστημιακών προγραμμάτων. Ο λόγος είναι απλός και προφανής: οικονομικός. Ακόμα κι εκεί που δεν υπάρχουν δίδακτρα στις τριτοβάθμιες σπουδές (κι ακόμα περισσότερο εκεί που υπάρχουν) το πράγμα είναι εδώ και πολλές δεκαετίες μια κανονική βιομηχανία, με μεγάλο κύκλο εργασιών και πολλούς που βγάζουν λεφτά. Όπως συνέβη και σε άλλους τομείς (μουσική, κινηματογράφος) αυτή η “απρόσμενη τάση” των open educational resourses θα σήμαινε σοβαρή απώλεια εσόδων. Φυσικά δεν θα ήταν δυνατόν να εμποδιστεί εντελώς, θα μπορούσε όμως να περιθωριοποιηθεί (κρατώντας το όνομα, το κύρος και τα έσοδα των “καλών” κολλεγίων και πανεπιστημίων ψηλά) χάρη και στο υπερόπλο της “πνευματικής ιδιοκτησίας”. Αλλά οι δισταγμοί κράτησαν λίγο, για δύο κυρίως λόγους. Πρώτον, επειδή η αναζήτηση “δυνατών μυαλών” σε διάφορους τομείς των σύγχρονων τεχνοεπιστημών, μια αναζήτηση που ενδιαφέρει τις καπιταλιστικές επιχειρήσεις (και τι υπηρετεί το σύστημα εκπαίδευσης αν όχι τις γνωσιολογικές καπιταλιστικές ανάγκες;) γινόταν ήδη, με διάφορους τρόπους, παγκόσμια - μέσω του internet. Και δεύτερον, επειδή υπό ορισμένες προϋποθέσεις, η προσφορά ελεύθερων και δωρεάν εκπαιδευτικών προγραμμάτων απ’ τα καλά μαγαζιά του είδους θα λειτουργούσε υπέρ τους. Είτε με την μορφή ανακάλυψης “ταλέντων” οπουδήποτε στον κόσμο, είτε σαν διαφήμιση.
Κάπως έτσι άρχισαν να καθιερώνονται τα mooc(s), και μάλιστα όχι μόνο από ινδικά, αφρικάνικα, ασιατικά, και λατινοαμερικάνικα πανεπιστήμια (κάποια με αριστερή ιστορία) αλλά και από πρωτοκλασσάτα ονόματα της παγκόσμιας εκπαιδευτικής βιομηχανίας, όπως το Stanford, το Berkley, το MIT, το πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, και κάμποσα ακόμα. Το 2012 ήταν μια χρονιά “έκρηξης” (σε σχέση με την διστακτική ως τότε πορεία), με πολλά τέτοια προγράμματα, και πολλές εκατοντάδες χιλιάδες ενδιαφερόμενων (και μάλιστα όχι μόνο της συνηθισμένης φοιτητικής ηλικίας) να συμμετέχουν, απ’ όλο τον κόσμο. Φυσικά, για να προφυλάξουν το κύρος (και την τιμή) των πτυχίων τους, αυτά τα μαγαζιά δεν δίνουν (σε όσους / όσες ολοκληρώνουν τους σχετικούς κύκλους μαθημάτων) “πτυχία”, αλλά μάλλον βεβαιώσεις σπουδών. Ωστόσο η αγορά εργασίας, σε κάθε της κλίμακα, τοπική ή διεθνή, μπορεί να διαβαθμίσει την “αξία” αυτών των βεβαιώσεων, όπως κάνει και με τα κανονικά πτυχία· κι ας αφήσουμε τον άγνωστο αριθμό εκείνων που θέλουν να σπουδάσουν πάνω σε κάποια αντικείμενα μόνο λόγω φιλομάθειας.
Δεν είναι, φυσικά, όλα τα mooc(s) δωρεάν. Όταν έχουν δίδακτρα είναι, συνήθως, αισθητά μικρότερα απ’ τα δίδακτρα της φυσικής φοίτησης. Το γεγονός αυτό, ότι δηλαδή ενώ τα mooc(s) ξεπήδησαν απ’ την θέση περί open educational resources πολύ γρήγορα άρχισαν να γίνονται “closed” από οικονομική άποψη, χωρίς να προκληθούν αντιδράσεις, οφείλεται αφενός στις εδραιωμένες πεποιθήσεις ότι “αν πληρώνεις θα μάθεις καλύτερα” (και η πιστοποίηση θα έχει μεγαλύτερη αξία) και αφετέρου στο γεγονός ότι το ζήτημα της ηλεκτρονικής / δημόσιας και δωρεάν “μεταμόρφωσης” της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν απέκτησε το πολιτικό βάρος και πλάτος που θα έπρεπε· ειδικά μεταξύ των αυτοαποκαλούμενων “αριστερών” στον πρώτο κόσμο. Ο λόγος για αυτήν την “παράλειψη” είναι φανερός για εμάς: ένα μεγάλος μέρος της αριστερής ιντελιγκέντσιας (όπως και της δεξιάς εξάλλου) είναι πανεπιστημιακοί του παλιού μοντέλου· και δεν θα πριόνιζαν την οικονομική βιωσιμότητα αυτού του παλιού μοντέλου υπερασπίζοντας ένα πράγματι δωρεάν (και φυσικά δημόσιο) καινούργιο μοντέλο.
Αυτή ήταν, εξάλλου, απ’ την αρχή, η βασική (“διαϊδεολογική”) ανησυχία των πανεπιστημίων και των πανεπιστημιακών του πρώτου κόσμου, έναντι της λογικής των open educational resources. Καθόλου αμελητέα ανησυχία. Για παράδειγμα, στα πρωτοκλασσάτα ιδιωτικά (μη κερδοσκοπικά) αμερικανικά πανεπιστήμια τα δίδακτρα έφτασαν το 2014 στα 31.000 δολάρια (το κεφάλι), ενώ στα δημόσια στα 10.000. [3Στην αγγλία τα δίδακτρα έχουν φτάσει στο ανώτατο επιτρεπόμενο σημείο, στις 9.000 λίρες• ενώ το μέσο χρέος των φοιτητών προς τις τράπεζες (εκπαιδευτικά δάνεια...) υπολογίζεται στις 50.000 λίρες όταν τελειώσουν τις σπουδές τους.
Εν τω μεταξύ, μια τρίχρονη αγγλική πανεπιστημιακή έρευνα με τίτλο “Student Sex Work project”, σε 6.750 φοιτητές / φοιτήτριες, έδειξε ότι σχεδόν το 5% απ’ αυτούς παραδέχτηκε ότι στη διάρκεια των σπουδών έχει δουλέψει σε διάφορα πόστα στη βιομηχανία του σεξ...]
Τα κόστη των open educational resources για σπουδές που δεν απαιτούν εργαστήρια είναι εξαιρετικά χαμηλά. Δεν χρειάζονται κτίρια και ό,τι συνεπάγονται αυτά, δεν απαιτούν μετακινήσεις για όσους / όσες σπουδάζουν· ενώ η δουλειά των διδασκόντων αλλάζει ριζικά, ειδικά σε ότι αφορά τις “παραδόσεις” των όποιων μαθημάτων. Ωστόσο, απ’ την στιγμή που διάφορα ιδρύματα (ξανα)εμπορευματοποίησαν τα mooc(s), άνοιξαν τον δρόμο για μια απειλή που δύσκολα θα αντιμετωπίσουν εάν αποκτήσει όγκο: την δυνατότητα μεγάλων εταιρειών να διοργανώνουν δικά τους mooc(s), επί χρήμασι, με την ανεξάρτητη συνεργασία πανεπιστημιακών ή εν γένει “ειδικών”, με περιεχόμενα αυστηρά προσαρμοσμένα στις δικές τους ανάγκες. Μ’ άλλα λόγια είναι δύσκολο να ορκιστεί κανείς ότι σε 50 χρόνια από τώρα οι καπιταλιστικές επιχειρήσεις από ένα μέγεθος και πάνω θα χρειάζονται τα πανεπιστήμια για την παραγωγή των στελεχών τους...
Εν τω μεταξύ, μετά το boom των mooc(s), απ’ το 2013 και μετά, άρχισε η δημιουργία των “μικρών αδελφών” τους, των spoc(s), δηλαδή των “μικρών ιδιωτικών online παραδόσεων”. Τα spoc(s) απευθύνονται σε κανονικούς φοιτητές, και στην ουσία αποτελούν μια ηλεκτρονική variada, συμπληρωματική της φυσικής φοίτησης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο τα ιδρύματα ή οι οργανισμοί που εμπλέκονται, θέλουν να κρατήσουν μια δόση ελιτισμού, με ηλεκτρονική μορφή, για χάρη των καλών πελατών τους.
Όλα τα πιο πάνω αφορούν φυσικά τις μορφές της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, και όχι τα περιεχόμενά της. Μια ορισμένη κριτική έχει πάμπολλα επιχειρήματα για να δείξει ότι με τον τρόπο που είναι στημένα τα εκπαιδευτικά συστήματα του 20ου αιώνα, η λογική των open educational resources τα διαπερνά όχι μόνο σαν μορφή αλλά και σαν περιεχόμενα και μεθοδολογία, κι όχι μόνο στο πανεπιστημιακό επίπεδο αλλά στο σύνολο της δομής τους, απ’ το δημοτικό. Ο τρόπος που άρχισε να αφομοιώνεται αυτή η λογική (μέσω των mooc(s) και των spoc(s)) όχι μόνο δεν περιορίζει την κριτική, αλλά μάλλον δείχνει την αξία της. Το παλιό σύστημα προσπαθεί να προσαρμοστεί, μάλλον λαχανιασμένα, στους δαίμονες που δημιούργησε η ίδια η καπιταλιστική εξέλιξη, κρατώντας θέσεις, αξιώματα, αμοιβές και ρόλους στη θέση τους. Και μπορεί η παλιά εκπαιδευτική βιομηχανία να υποκρίνεται ότι τα καταφέρνει, σε όλες τις βαθμίδες της, αλλά αυτό οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι η σύγχρονη εργατική τάξη δεν έχει αναθέσει στον εαυτό της και αυτό το σοβαρό έργο (όπως και κανένα άλλο): τον ριζικό επαναπροσδιορισμό μορφών, περιεχομένων και μεθόδων στην κυκλοφορία των γνώσεων και την μάθηση.
(Εννοείται πως τίποτα απ’ αυτά δεν αφορά τον ντόπιο επαρχιωτισμό. Οπότε δεν υπάρχει κανένας λόγος ανησυχίας...)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 - Καλός, χρυσός και άγιος σαν άνθρωπος και πανεπιστημιακός ο νέος υπ.παιδείας.... αλλά γιατί (ψευτο)κουβαλούν τέτοιοι άνθρωποι την ιερή αποστολή να “σώσουν τον κόσμο” από θέσεις εξουσίας, ειδικά όταν η προηγούμενη θέση και εμπειρία τους τους έσωσε απ’ το απέραντο σκατό αυτών που θέλουν να σώσουν; Κι ακόμα χειρότερα όταν το βλέμμα τους είναι στραμμένο στο “σοσιαλιστικό παράδειγμα” των ‘80s; Άβυσσος η ψυχή των ανθρώπων..
[ επιστροφή ]
2 - Ολόκληρη η έκθεση δεν είναι for free στο διαδίκτυο. Υπάρχει όμως μια περίληψή της, στα αγγλικά και στα γαλλικά. Αντιγράφουμε μεταφράζοντας, έτσι για την ιστορία (και προς τιμήν του game over), την πρώτη παράγραφό της:
Μια εντελώς απρόσμενη τάση έχει αρχίσει να διαμορφώνεται. Ενώ οι εκπαιδευτικοί πόροι θεωρούνται συνήθως σαν κεντρική διανοητική περιουσία στον κόσμο της ανταγωνιστικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, όλο και περισσότεροι θεσμοί και άτομα μοιράζονται πόρους ψηφιακής εκπαίδευσης μέσω του internet ανοικτά και χωρίς κόστος, όπως είναι οι open educational resourses. Αυτή η μελέτη, που στηρίζεται πάνω σε πρόσφατη έρευνα του oecd για το e-learning, αναζητεί το γιατί συμβαίνει αυτό, ποιοί εμπλέκονται και ποιές είναι οι σημαντικότρες συνέπειες...
[ επιστροφή ]
3 - Στην αγγλία τα δίδακτρα έχουν φτάσει στο ανώτατο επιτρεπόμενο σημείο, στις 9.000 λίρες· ενώ το μέσο χρέος των φοιτητών προς τις τράπεζες (εκπαιδευτικά δάνεια...) υπολογίζεται στις 50.000 λίρες όταν τελειώσουν τις σπουδές τους.
Εν τω μεταξύ, μια τρίχρονη αγγλική πανεπιστημιακή έρευνα με τίτλο “Student Sex Work project”, σε 6.750 φοιτητές / φοιτήτριες, έδειξε ότι σχεδόν το 5% απ’ αυτούς παραδέχτηκε ότι στη διάρκεια των σπουδών έχει δουλέψει σε διάφορα πόστα στη βιομηχανία του σεξ...
[ επιστροφή ]
