Το γιατί η “αιώνια νεότητα” και η “αθανασία” συγκινούν τόσο πολύ το είδος μας, είναι κάτι που δεν μπορούμε να εξηγήσουμε. Ίσως είναι μια απ’ τις σοβαρές ζημιές που πάθαμε κατεβαίνοντας απ’ τα δέντρα. Αλλά αυτό έγινε παλιά, δεν αλλάζει. Συνεπώς αυτή η “αθανασία” στοιχειώνει τις μυθολογίες διάφορων πολιτισμών, ως τώρα σαν χαρακτηριστικό κάποιου μεγάλου αφεντικού (: θεού) και, για τους θνητούς, σαν άλλη (άλλες) ζωή (ζωές).
Όχι πια. Οι βιοτεχνολόγοι και οι μοριακοί βιολόγοι ισχυρίζονται ότι κάνουν γερά άλματα όχι μόνο προς την ανακάλυψη του μηχανισμού γήρανσης των κυττάρων (οπότε και των οργανισμών) αλλά και προς την δημιουργία τεχνικών αντιστροφής αυτής της διαδικασίας. Με τα ως τώρα δεδομένα το μυστικό βρίσκεται στις άκρες των χρωματοσωμάτων. Στις άκρες τους τα χρωματοσώματα τελειώνουν με μια συγκεκριμμένη εξαπλή διάταξη των ζευγών των νουκλεοτιδίων, που επαναλαμβάνεται μερικές εκατοντάδες φορές. Οι τεχνικοί έχουν ονομάσει αυτήν την ειδική διάταξη τελομερές, και τις αποδίδουν την λειτουργία του να αποτελεί το “τέλος” της dna αλληλουχίας κάθε χρωματοσώματος, έτσι ώστε να είναι εφικτός ο πολλαπλασιασμός της, και άρα ο πολλαπλασιασμός των κυττάρων. Κάτι σαν “καπάκι” στις άκρες. Σύμφωνα με τους ίδιους ειδικούς ο πολλαπλασιασμός των κυττάρων (βασικό στοιχείο της διατήρησης της ζωής αφού τα “παλιωμένα” κύτταρα αντικαθίστανται από ίδια “καινούργια” στα σώματα) έχει πεπερασμένες δυνατότητες, αφού ύστερα από κάθε πολλαπλασιασμό τα τελομερή των χρωματοσωμάτων “μοιράζονται” μεταξύ παλιού και καινούργιου. Ύστερα από πολλούς διαδοχικούς πολλαπλασιασμούς η ποσότητα του τελομερούς ανά χρωματώσωμα έχει μειωθεί· όταν φτάσει κάτω απ’ τα 1000 “κομμάτια” (χίλιες αλληλουχίες) το κύτταρο δεν μπορεί να πολλαπλασιαστεί άλλο, και απλά πεθαίνει.
Η σημασία των τελομερών (εάν υποθέσουμε πως τα όσα είναι γνωστά σήμερα αποτελούν την τελευταία λέξη των τεχνικών της ζωής επί του θέματος...) προέκυψε όταν κατέστρεψαν τα όνειρα ενός λίγο παλιότερου κατορθώματος των βιοτεχνολόγων, της κλωνοποίησης κυττάρων, και άρα οργανισμών. Το διαμάντι στο στέμμα της κλωνοποίησης ήταν μια προβατίνα, ονόματι “ντόλυ”. Η “ντόλυ” (κι όλα τα επόμενα ζώα που κλωνοποιήθηκαν από κύτταρα “ενήλικου” ζώου) ήταν μεν πιστά “αντίγραφα” αλλά πέθαιναν σε νεαρή ηλικία ... από βαθιά γεράματα!!! Γιατί; Επειδή η κλωνοποίηση (ας πούμε: τεχνητή αντιγραφή) των “μητρικών” κυττάρων έπαιρνε μαζί της την ποσότητα τελομερών που αντιστοιχούσαν στη φυσική διαδικασία διαίρεσης και αντιγραφής, έπαιρνε δηλαδή μαζί της, υποχρεωτικά, την “ηλικία” (εννοημένη σαν μειωμένη ποσότητα τελομερών) του χρωματοσώματος / κυττάρου. Μ’ άλλα λόγια οι βιοτεχνολόγοι έφτιαχναν βέβαια τα αρχικά κύτταρα ενός ζώου - αντιγράφου, αλλά το κοντέρ του αντιγράφου συνέχιζε να μετράει απ’ το σημείο που είχε μείνει στο μητρικό ζώο.
Σκάνδαλο! Να κλωνοποιήσεις, για παράδειγμα, κάποιον σπουδαίο οικονομολόγο που είναι, ας πούμε, γύρω στα 55 (μην πάει το μυαλό σας στο κακό!) και να σου προκύψει μεν το πλήρες αντίγραφο, που όμως θα πεθάνει στα 30 του, όχι ηρωϊκά αλλά από γεράματα - πριν καταπλήξει το κοινό. Οι βιοτεχνολόγοι έπεσαν με τα μούτρα στη μελέτη παλιότερων ευρημάτων για τον ρόλο των τελομερών: μια σοβιετική μελέτη του 1973, του Alexey Olovnikov (είχε εντοπίσει την σχέση των τελομερών με την ηλικία και την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων), και μια άλλη, δέκα χρόνια μετά, το 1984, των Elizabeth Blackburn και Carol Greider, που ανακάλυψαν ένα ένζυμο, που μπορεί να αυξήσει τον αριθμό των εξαπλών αλληλουχιών των τελομερών· ένα ένζυμο που ονομάστηκε τελομεράση.
Πρόσφατα λοιπόν, μια τεχνική ομάδα του πανεπιστημίου του Stanford ανακοίνωσε ότι βρήκε τρόπο να μεγαλώνει οργανωμένα, με την χρήση τελομεράσης, το μήκος των αλληλουχιών του τελομερούς κατά 1000 νουκλεοτίδια. Εάν η βασική προσέγγιση είναι σωστή, αν δηλαδή η μείωση του αριθμού των νουκλεοτιδίων των τελομερών “αντιστοιχεί” στην ηλικία ενός κυττάρου (και άρα ενός οργανισμού), τότε το να μεγαλώσει ο αριθμός σημαίνει αντιστροφή του χρόνου. Αντιστροφή της διαδικασίας γήρανσης: ένα “παλιό” χρωματώσωμα μπορεί να “ξανανοιώσει” εάν έχει περιθώριο περισσότερων μελλοντικών αντιγραφών / διαιρέσεων των τελομερών του, άρα εάν του προστεθούν τέτοια.
Όπως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, η ανακοίνωση του αμερικανικού ιατροτεχνικού κατορθώματος συνοδεύτηκε από καινούργιες μεγάλες υποσχέσεις. Κατ’ αρχήν ευγενείς, θεραπευτικές: ίσως αυτή η μέθοδος βοηθήσει στην αντιμετώπιση ανθρώπινων παθήσεων που οφείλονται στα γεράματα (η στριμάδα και η ξεροκεφαλιά ίσως;)· στη σοβαρή μείωση της δυνατότητας πολλαπλασιασμού των καρκινικών κυττάρων (τα ως τώρα πειράματα σε ποντίκια δείχνουν πάντως το αντίθετο: η θεραπεία με τελομεράση ενισχύει και τα καρκινικά κύτταρα...)· στην ενίσχυση της ζωής των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος σε hiv positive άτομα... Κι ύστερα υπάρχουν οι υπόλοιπες υποσχέσεις, οι πιο εμπορικές και “ταπεινές”: η οριστική “απάντηση στη γήρανση”. Έχουν αρχίσει κι όλας να κυκλοφορούν “σκευάσματα” (φάρμακα δηλαδή) που διαφημίζουν και υπόσχονται την ενίσχυση της ανθρώπινης παραγωγής τελομεράσης· δηλαδή το “φρεσκάρισμα” των κυττάρων· δηλαδή την νεότητα· κι αν όχι για πάντα, σίγουρα για πολλά χρόνια...
Φυσικά υπάρχουν ορισμένα αντικίνητρα - μιλώντας από επιστημονικοτεχνική άποψη - για την μεγάλη υπόσχεση της μεγέθυνσης των τελομερών. Υπάρχουν πολλά είδη κυττάρων (στους οργανισμούς) που πρέπει να πεθαίνουν, σε συγκεκριμένες φάσεις, στη βάση της “εμπειρίας” που αποκτήθηκε στην εξέλιξη της έμβιας ζωής στον πλανήτη. Αν συνεχίσουν να αναπαράγονται πέρα απ’ την “φάση” τους, τότε οι αντίστοιχοι ιστοί θα συνεχίσουν να μεγαλώνουν· κι αν συμβεί αυτό, τότε ο οργανισμός θα πεθάνει. Όχι από γεράματα αλλά από “δυσανάλογη ανάπτυξη”. Κακό αυτό!
