Υπ’ αυτές τις συνθήκες δικάζεται στο Κάιρο ο Μόρσι και τα υπόλοιπα στελέχη της μουσουλμανικής αδελφότητας: μέσα σε κλουβί...

η φαιά πανούκλα 2.0 και το πλήθος

Η γεωγραφία χωρίζει (αυτά) τα γεγονότα. Και μαζί με τη γεωγραφία τα χωρίζει και η ιδιαίτερη ιστορία (πολιτική, κοινωνική) κάθε μέρους. Όμως υπάρχει ένα τουλάχιστον κοινό - με προεκτάσεις που μπορεί και να μην είναι ιδιαίτερα διαφορετικές μεταξύ τους. Αίγυπτος... ταϋλάνδη... ουκρανία... βενεζουέλα - για να μνημονεύσουμε τα πιο πρόσφατα: κάποιο “πλήθος” κατεβαίνει στους δρόμους επιδιώκοντας (ή και επιβάλλοντας) κάποιου είδους “πολιτική αλλαγή”... Αλλά δεν πρόκειται γι’ αυτό που θα περίμενε κανείς. Μικροαστοί και μεσοαστοί κατά κύριο λόγο, κοινωνικά στρώματα δηλαδή που ιστορικά είναι δεμένα με το “νόμο και την τάξη”, εμφανίζονται δυναμικά (εντός ή εκτός εισαγωγικών) διατεθειμένα να επιβληθούν ακόμα και πραξικοπηματικά, παρακάμπτοντας αυτό που κατά τα άλλα θεωρούν το “ιδεώδες” τους, δηλαδή την “δημοκρατία”, τις “εκλογές”, κλπ. Κι αυτή η εμφάνιση δεν στρέφεται εναντίον δικτατοριών και δικτατόρων. Αλλά εναντίον “διεφθαρμένων” ή/και “ανίκανων” ή/και “προδοτών” (πολιτικών / κυβερνητών) που συμβαίνει να έχουν εκλεγεί κανονικά - όσο κανονικά λειτουργεί η αντιπροσωπευτική δημοκρατία εδώ κι εκεί. Επιπλέον, με όποια κριτήρια κι αν εκτιμήσει κανείς τον υποκειμενισμό αυτών των “εξεγέρσεων” (;), στις συγκεκριμένες περιπτώσεις κινείται “δεξιόστροφα”.
Στην αίγυπτο το περασμένο καλοκαίρι μικροαστοί και μεσοαστοί επιτέθηκαν στην ισλαμική κυβέρνηση (κατηγορώντας την για “ανικανότητα”) ζητώντας την βοήθεια του στρατού· πράγμα που έγινε αμέσως, αφού άλλωστε ήταν προ-κανονισμένο... Στην ταϋλάνδη εδώ και μερικούς μήνες μικροαστοί και μεσοαστοί επιδιώκουν την ανατροπή της “διεφθαρμένης” κυβέρνησης, αλλά δεν θέλουν εκλογές. Θέλουν την επαναφορά της βασιλικής εξουσίας... Στην ουκρανία μικροαστοί και μεσοαστοί (αλλά και μεγαλοαστοί...) επιτέθηκαν επίσης στη “διεφθαρμένη” κυβέρνηση έχοντας σαν κύριο όπλο τους στρατιωτικές συμμορίες ένοπλων φασιστών... Στη βενεζουέλα περίπου τ’ ανάλογα...
Εάν εξετάσει κανείς από κοντά τα δεδομένα ασφαλώς και θα βρει πολλών ειδών παραμέτρους. Η ταϋλανδή πρωθυπουργός Σιναουάτρα είναι μέλος της πολιτικής και οικονομικής ολιγαρχίας... Ο Μόρσι είναι το αντίθετο, μέλος της μουσουλμανικής αδελφότητας, αλλά κυβέρνησή του “απέτυχε να λύσει τα προβλήματα του τόπου” (αν και υπονομεύτηκε συστηματικά για να αποτύχει)... Ο Γιανούκοβιτς είναι κι αυτός μέλος της φιλορωσικής πολιτικής και οικονομικής ολιγαρχίας... Όσο για τον Μαδούρο; Το δικό του “μειονέκτημα” είναι ίσως ότι διαδέχτηκε έναν πατερναλιστή “αριστερό” πρόεδρο εναντίον του οποίου είχαν γίνει κάμποσες αποτυχημένες προσπάθειες, μόνο που αυτός είναι σαφώς πιο “αδύναμος”....
Σε πείσμα των ολοφάνερων διαφορών (οικονομικών, πολιτικών, ιδεολογικών) των “ηγετών” και των “κυβερνήσεων” που μπαίνουν στο στόχαστρο των “αγανακτισμένων” μικροαστών και μεσοαστών, υπάρχει ωστόσο και ένα άλλο κοινό σ’ αυτές τις τέσσερεις περιπτώσεις. Είτε με παροχές, είτε για ιδεολογικούς λόγους, οι υπόλογοι έχουν μια ορισμένη υποστηρικτική πληβειακή βάση. Αυτό δεν είναι τόσο έντονο στην περίπτωση Γιανούκοβιτς, είναι όμως στις άλλες τρεις. Αυτή η πληβειακή βάση θα μπορούσε επίσης “να βγει στο δρόμο”: το έκανε στην αίγυπτο, το κάνει τη βενεζουέλα, δεν το κάνει (ξεκίνησε αλλά το διέκοψε...) στην ταϋλάνδη. Όμως για την όποια καθοδήγηση (και δεν εννοούμε κάτι συνωμοτικό!...) των αγανακτισμένων μικροαστών και μεσοαστών ένα τέτοιο ενδεχόμενο δεν είναι εμπόδιο: κάποιου είδους “εμφύλιος” (ή/και το θέαμά του) περιλαμβάνεται μέσα στις τακτικές τους, στα όρια των επιδιώξεών τους.
Ο εικοστός αιώνας μας κληροδότησε με μια ιδέα σύμφωνα με την οποία οι μεγάλες, μαζικές κινητοποιήσεις, είτε αμιγώς εργατικές είτε διαταξικές (: “λαϊκές”), είτε επαναστατικές είτε μεταρρυθμιστικές, είτε βίαιες είτε ειρηνικές, ήταν γενικά προοδευτικές. Με την έννοια ότι (ακόμα κι αν καταστέλλονταν) διεύρυναν αργά ή γρήγορα τον ορίζοντα των ελευθεριών και των δικαιωμάτων. Εξαιτίας αυτής της (έγκυρης, σε γενικές γραμμές) παράδοσης του μεγαλύτερου μέρους του 20ου αιώνα, το “πλήθος” [1] (το πλήθος που διαδηλώνει, το πλήθος που εξεγείρεται, το πλήθος που συγκρούεται με την αστυνομία ή και τον στρατό) μυθοποιήθηκε και έγινε από μόνο του απόδειξη της “προοδευτικότητάς” του. Όπως συμβαίνει όμως με τους μύθους, παραλείφθηκε μια εξαίρεση στην ιστορία του 20ου αιώνα: (σχηματικά) ο “μεσοπόλεμος”, και η “δεξιά κινητοποίηση του πλήθους”.
Ακόμα και οι πολύ πρόσφατες εξεγέρσεις / επαναστάσεις που ονομάστηκαν αραβική άνοιξη (και ήταν έντονα διαταξικές) επιβεβαίωσαν την γενική ιδέα περί εξεγερτικής προοδευτικότητας του πλήθους (ακόμα κι αν η πρωτοκοσμική ανωτερότητα δεν καταδέχτηκε να ασχοληθεί μαζί τους...). Όμως οι περιπτώσεις στις οποίες αναφερόμαστε εδώ δεν (φαίνεται να) ανήκουν σ’ αυτήν την κατηγορία. Στην αίγυπτο ειδικά έγινε (ή όχι ακόμα;) φανερό ότι το “πλήθος εξεγέρθηκε” αντιδραστικά. Υπέρ (είτε το καταλάβαινε είτε όχι) της καθεστωτικής σκλήρυνσης.
Τι συμβαίνει, λοιπόν, στον καπιταλιστικό πλανήτη γη;

Κάθε γενίκευση έχει τους κινδύνους της. Αφού, λοιπόν, μόνοι μας βάζουμε το κεφάλι στον πάγκο των συγκεκριμένων παρατηρήσεων, εάν κάνουμε λάθος ας μας το υποδείξετε.
Το πρώτο χαρακτηριστικό που βρίσκουμε κοινό, είναι ότι για τις συγκεκριμένες μαζικές κινητοποιήσεις μικροαστών και μεσοαστών, δεν είναι η δημοκρατία (ή η διεύρυνσή της) το ζητούμενο, ακόμα κι αν υπάρχει σαν λέξη στα συνθήματά τους. Κι αυτό δεν αποδεικνύεται μόνο απ’ τις μορφές εξουσίας που διαδέχονται εκείνες που είναι στο στόχαστρο. Αλλά και απ’ την προεργασία και την οργανωτική σύσταση των μικρο/μεσοαστικών κινητοποιήσεων. Πουθενά δεν αναφέρεται κάποια σχετικά μακρόχρονη και υπομονετική “οικοδόμηση αντι-θεσμών” κοινωνικής απελευθέρωσης του ενός ή του άλλου περιεχομένου, αλλά - αντίθετα - η εστίαση δείχνει να είναι μόνο και κυρίως το “πολιτικό” (επίπεδο) της εξουσίας.
Το δεύτερο κοινό χαρακτηριστικό είναι η αδιαφορία (των κινητοποιούμενων μικροαστών και μεσοαστών) ή και απώθηση για εκείνα τα “μέσα” που, ιστορικά, έχουν θεωρηθεί η πολιτική τους πανοπλία: τις εκλογές. Στην αίγυπτο οι διαδηλωτές του περασμένου Ιούνη ΔΕΝ ήθελαν εκλογές, αλλά την επέμβαση του στρατού... Στην ουκρανία πρόσφατα ΔΕΝ ήθελαν εκλογές, αλλά την (βίαιη) ανατροπή του Γιανούκοβιτς και της κυβέρνησής του... Στην ταϋλάνδη ΔΕΝ θέλουν εκλογές, και παρότι η Σιναουάτρα τις προκήρυξε για τον περασμένο Φλεβάρη, οι “εξεγερμένοι” τις εμπόδισαν όπου μπορούσαν, κυρίως στην πρωτεύουσα (έκαναν επιθέσεις σε καμιά 400αριά εκλογικά τμήματα)... Στην βενεζουέλα επίσης ΔΕΝ θέλουν εκλογές (ο Μαδούρο, άλλωστε, κέρδισε τις εκλογές μόλις τον περασμένο Απρίλη).
Γιατί αυτή η “απόρριψη” του παραδοσιακού κατ’ εξοχήν μέσου πολιτικής νομιμοποίησης; Μήπως επειδή θεωρούν (οι μικροαστοί και μεσοαστοί) ότι οι εκλογές (στα κράτη τους...) είναι διαβλητές; Μπορεί αυτό να αναφέρεται εδώ ή εκεί... Όμως ο ουσιαστικότερος λόγος είναι ότι αυτοί οι “αγανακτισμένοι” έχουν μια ορισμένη συναίσθηση ότι αποτελούν μειοψηφίες. Και ότι μη έχοντας κάποια “χειραφετική ιδεολογία” που να μπορεί να τους μετατρέψει σε πραγματική (κοινωνική) πλειοψηφία, έστω και προσωρινά, δεν έχουν να περιμένουν πολλά από μια “μη βίαιη καταγραφή” των συσχετισμών.
Κατά συνέπεια, σαν τρίτο κοινό χαρακτηριστικό, προκύπτει πως είτε αυτό λέγεται καθαρά είτε όχι, υπάρχει μια σαφής τάση πραξικοπηματικής επιβολής στην κορυφή της πολιτικής εξουσίας. Στην αίγυπτο το στρατιωτικό πραξικόπημα έγινε, στην ταϋλάνδη όχι αλλά είναι θεωρητικά πιθανό (ο στρατός της ταϋλάνδης είναι “φιλοβασιλικός”), στην ουκρανία το πραξικόπημα έγινε με τα όπλα των φασιστικών συμμοριών, ενώ στη βενεζουέλα όλα είναι ανοικτά.

Κάποιοι θα υποστήριζαν ότι υπάρχουν “μεγάλες δυνάμεις” που, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, κινούν αυτές τις διαδικασίες. Σε ορισμένες περιπτώσεις αυτή η “παρουσία” καταγράφεται. Στην αίγυπτο η αμερικανική πρεσβεία ήταν πλήρως ενημερωμένη απ’ τα πριν για τους σχεδιασμούς και τους σκοπούς του στρατού. Και παρότι ο Ομπάμα δεν υποστήριξε ανοικτά το πραξικόπημα, σύμμαχοι των ηπα (ή της σκληροπυρηνικής φράξιας του κράτους τους) όπως το ισραήλ και η σαουδική αραβία, στήριξαν τους αιγύπτιους καραβανάδες με κάθε τρόπο. Για την ουκρανία ο (μάλλον άγριος) διαγκωνισμός μεταξύ Βερολίνου και Ουάσιγκτον είναι πια γνωστός - αναφερόμαστε χωριστά. Στην ταϋλάνδη η επίσημη γραμμή των ηπα είναι (διακριτικά...) υπέρ της Σιναουάτρα, αλλά δεν ξέρουμε εάν αυτή είναι η μοναδική αμερικανική “γραμμή”, όπως και τον ρόλο άλλων “μεγάλων δυνάμεων”. Όσο για την βενεζουέλα, κι εκεί μερικά πράγματα είναι ευνόητα.
Όμως έχει σημασία να βάλουμε τη διεθνή γεωπολιτική στη σωστή θέση. Μικροαστικές και μεσοαστικές μειοψηφίες που επιδιώκουν (ή βολεύονται ή νομίζουν ότι εξυπηρετούνται) από μικρά ή/και μεγάλα πραξικοπήματα είναι εύλογο να ζητούν υποστήριξη εκτός των συνόρων τους. Σε κάθε περίπτωση τέτοιες “διεθνείς αλληλουχίες” μετατρέπουν αυτά που επιφανειακά εμφανίζονται σαν επιμέρους “προβλήματα” (το “πρόβλημα” της αιγύπτου, το “πρόβλημα” της ουκρανίας, κ.ο.κ.) σε δείκτες διεθνών τάσεων.

Για ποιές “διεθνείς τάσεις” μιλάμε; Δείχνει όλο και πιο συστηματική η (νεο)ολοκληρωτική διαχείριση της παγκόσμιας κρίσης / αναδιάρθρωσης - κι αυτό δεν αφήνει καθόλου “εκτός” τον “πρώτο κόσμο”. Ο συγκερασμός (νεο)φιλελεύθερων “οικονομικών πολιτικών” και (νεο)ολοκληρωτικών “διοικήσεων” είναι όλο και λιγότερο εξαίρεση κι όλο και περισσότερο κανόνας. Στην περίπτωση του Μόρσι και της κυβέρνησής του μπορεί το μεγαλύτερο “έγκλημα” να ήταν η απόρριψη των όρων (των γνωστών όρων...) δανειοδότησης απ’ το δντ. Στην περίπτωση του Γιανούκοβιτς, μέσα σε όλα τα μαφιόζικα που χαρακτήριζαν τον ίδιο, την κυβέρνησή του και τους “ολιγάρχες” που τον στήριζαν (μόνο για να αλλάξουν πλευρά στο τέλος...), οι όροι των δανείων που υποτίθεται θα έδιναν η ε.ε. και το δντ ήταν κρίσιμος παράγοντας επιτάχυνσης των εξελίξεων.
Εάν είναι σωστό ότι ο πιο πάνω συγκερασμός επιβάλλεται και δεν “περιμένει τις δημοκρατικές διαδικασίες” υποχρεωτικά, σε συνδυασμό με την όξυνση του ενδοκαπιταλιστικού ανταγωνισμού, τότε μπορούμε να δούμε την “άνοδο” του αντιδραστικού μικροαστικού και μεσοαστικού πλήθους τόσο παγκόσμια όσο και στην ευρώπη ή στις ηπα (: tea party...) σαν ένα είδος μονομερούς ταξικού πολέμου. Ακόμα κι εκεί που οι κυβερνήσεις / στόχοι κατηγορούνται για “διαφθορά”, δεν αντιπαρατίθενται απ’ τη μια οι “αδιάφθοροι” και απ’ την άλλη οι “διεφθαρμένοι”. Οι συγκρούσεις γίνεται για τη νομή στο εσωτερικό της γκαγκστερικής καπιταλιστικής συσσώρευσης - έτσι ώστε να μην υπάρξει χώρος και χρόνος για την σύγχρονη εργατική αντί-σταση εναντίον της. [2]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 - Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, τη λέξη “πλήθος” δεν την χρησιμοποιούμε με την έννοια του multitude (: πολυδύναμου) αλλά εκείνην του crowd.
[ επιστροφή ]

2 - Μπορεί να το ξέρετε· αν όχι ας το επαναλάβουμε: σαν αυτόνομοι, και έχοντας ασχοληθεί αναλυτικά με το θέμα, δεν δεχόμαστε τους ηθικολογικούς όρους “διαφθορά”, “διαπλοκή”, “διεφθαρμένοι πολιτικοί” κ.ο.κ. Αντίθετα έχουμε μιλήσει δημόσια (και θα χρειαστεί να το ξανακάνουμε) για την κρατικοποίηση του εγκλήματος στο σύγχρονο (γκαγκστερικό) καπιταλισμό.
Αξίζει, απ’ αυτή τη σκοπιά, να πούμε δυο κουβέντες για μια πρόσφατη (ευρωπαϊκή) έκθεση που χαρτογράφησε (υποτίθεται) την αυξανόμενη διαφθορά στην ε.ε. Σύμφωνα με την εν λόγω έκθεση (3 Φλεβάρη 2014) η “διαφθορά στοιχίζει 120 δισ. ευρώ τον χρόνο” (στο σύνολο των κρατών μελών της ε.ε.), ένα ποσό λίγο μικρότερο απ’ τον ετήσιο προϋπολογισμό της ε.ε.
Η έρευνα αφορούσε κυρίως τις δωροδοκίες και ήταν (όπως συνήθως) δειγματοληπτική / στατιστική. Το ενδιαφέρον (για την ιδεολογία των ευρωπαίων) είναι πως σε διάφορα κράτη (δανία, φινλανδία, λουξεμβούργο, σουηδία) στην ερώτηση εάν “ατομικά έχει αναγκαστεί να δωροδοκήσετε κάποιον” απάντησαν “ναι” λιγότερο από το 1% όσων ρωτήθηκαν... Αλλά στην ερώτηση “εάν θεωρούν ότι η διαφθορά είναι εκτεταμένη” οι θετικές απαντήσεις ήταν, αντίστοιχα, το 20%, το 29%, το 42% και το 44%. Στην αγγλία μόνο 5 άτομα απ’ το δείγμα των 1115 ερωτηθέντων είχαν αναγκαστεί να δωροδοκήσουν κλαποιον, αλλά το 64% των ίδιων ανθρώπων δήλωσαν ότι πιστεύουν ότι η διαφθορά είναι εκτεταμένη στην αγγλία. Στην πορτογαλία, στη σλοβενία, στην ισπανία και στην ιταλία, ενώ και πάλι οι προσωπικές εμπειρίες των ερωτώμενων από δωροδοκία ήταν πολύ χαμηλές (από 1% έως 3%) η άποψή τους για την έκταση της διαφθοράς ήταν αντίστροφη: 90% (πορτογαλία), 91% (σλοβενία), 95% (ισπανία) και 97% (ιταλία). Ο ευρωπαϊκός μέσος όρος; Το 76% όσων ρωτήθηκαν είπαν ότι η διαφθορά είναι εκτεταμένη στη χώρα τους.
Αυτές οι στατιστικές και δειγματοληπτικές έρευνες θεωρούνται “αξιόπιστες” για κάτι που είναι ασαφές (“διαφθορά”) και δεν μπορεί να εντοπιστεί πρακτικά παρά μόνο όταν τα δικαστήρια κρίνουν συγκεκριμένες υποθέσεις. Ωστόσο αυτή η τεράστια διαφορά ανάμεσα σε “προσωπικές εμπειρίες” και “γενικές ιδέες για...” δείχνει μια μεγάλη έκταση ηθικολογίας (περί την εξουσία...) που μπορεί να αξιοποιηθεί κατάλληλα - και καθεστωτικά.
[ επιστροφή ]