spirit
η επιστροφή των
καλών πνευμάτων

Το ζευγάρι κειμένων των επόμενων σελίδων είναι κάπως παράξενο. Μέσα απ’ την αναφορά στον σπουδαίο γερμανό φιλόσοφο (και μαθηματικό) Leibniz φωτίζουμε εκείνες τις πλευρές της διανόησης που η συνηθισμένη (και επική) ιστορία των “μεγάλων ονομάτων” της επιστήμης και της τεχνολογίας συνήθως παραλείπουν: τις σημαντικές ιδεολογικές παραμέτρους των σκέψεων και των ιδεών ακόμα και των πιο “επώνυμων”.
Το πρώτο κείμενο η εισαγωγή στην “περίπτωση Leibniz” απ’ το μηχανές της λογικής του Martin Davis.

το όνειρο του Leibniz

Νοτιοανατολικά του Ανόβερου, στην πλούσια σε μεταλλεύματα ορεινή περιοχή των Harz (Χαρτς), λειτουργούσαν ορυχεία από τα μέσα του 10ου αιώνα. Επειδή οι στοές που βρίσκονταν σε μεγάλο βαθμό πλημμύριζαν, η εξόρυξη ήταν δυνατή μόνο εάν το ύψος του νερού διατηρείτο σε ασφαλές επίπεδο με τη χρήση αντλιών. Κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα, αυτές οι αντλίες λειτουργούσαν με τη βοήθεια νερόμυλων. Δυστυχώς, αυτό σήμαινε ότι η επικερδής λειτουργία των ορυχείων έπρεπε να διακόπτεται τη χειμερινή περίοδο, όταν τα νερά των ποταμών πάγωναν.
Κατά την περίοδο 1680 - 1685, οι υπεύθυνοι εξόρυξης (ασημιού) στα όρη Harz βρίσκονταν σε συνεχή διαμάχη με έναν “ασυνήθιστο μεταλλωρύχο”, ηλικίας περίπου 35 χρονών, ονόματι G.W. Leibniz. Ο Leibniz βρισκόταν εκεί για να εισάγει τη χρήση ανεμόμυλων ως μια επιπλέον πηγή ενέργειας που θα επέτρεπε την αδιάκοπη λειτουργία των μεταλλείων όλο το χρόνο. Στην ηλικία που βρισκόταν τότε ο Leibniz είχε ήδη καταφέρει πολλά. Εκτός των μεγάλων ανακαλύψεων που είχε κάνει στον τομέα των μαθηματικών, απέκτησε φήμη νομομαθούς και έγραψε εκτενώς σχετικά με φιλοσοφικά και θεολογικά ζητήματα. Επιπλέον, είχε αναλάβει μια διπλωματική αποστολή στην Αυλή του Λουδοβίκου του 14ου, σε μια προσπάθεια να πείσει τον Γάλλο βασιλιά για τα προτερήματα μιας στρατιωτικής εκστρατείας κατά της Αιγύπτου (και όχι εναντίον ολλανδικών και γερμανικών περιοχών).

Εβδομήντα, περίπου, χρόνια νωρίτερα, ο Θερβάντες έγραφε για έναν μελαγχολικό Ισπανό και τις ατυχείς περιπέτειες που είχε με ανεμόμυλους. Αντίθετα με τον Δον Κιχώτη, ο Leibniz ήταν αθεράπευτα αισιόδοξος. Σε όσους αντιδρούσαν πικρόχολα στην προφανή δυστυχία που υπάρχει στον κόσμο, ο Leibniz απαντούσε ότι ο Θεός, ως παντογνώστης, έχοντας υπ’ όψιν όλους τους δυνατούς κόσμους, είχε αλάνθαστα δημιουργήσει ό,τι καλύτερο μπορούσε να δημιουργηθεί και πως όλα τα κακά στοιχεία του κόσμου μας εξισορροπούνταν από τα καλά, κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Ωστόσο, η ανάμειξη του Leibniz στο θέμα της εξόρυξης στα όρη Harz τελικά κατέληξε σε φιάσκο. Μέσα στην αισιοδοξία του, ο Leibniz δεν είχε προβλέψει τη φυσιολογική εχθρική στάση των έμπειρων μηχανικών εξόρυξης απέναντι σε έναν αρχάριο που ήρθε να τους διδάξει τη δουλειά τους. Δεν είχε υπολογίσει ούτε πως μια περίοδος προσαρμογής είναι αναπόφευκτη όταν χρησιμοποιούνται καινούργια μηχανήματα, αλλά ούτε και την αστάθεια των ανέμων. Αλλά το πιο καταπληκτικό μέρος της αισιοδοξίας του αφορούσε αυτό που είχε φανταστεί πως θα μπορούσε να επιτύχει με τα κέρδη που ανέμενε από την επιτυχία του σχεδίου.

Το όραμα του Leibniz ήταν εκπληκτικής εμβέλειας και μεγαλείου. Ο συμβολισμός που είχε ο ίδιος αναπτύξει για το διαφορικό και ολοκληρωτικό λογισμό, που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα, διευκόλυνε τη διεκπεραίωση πολύπλοκων υπολογισμών με λίγη σκέψη. Ήταν λες και ο συμβολισμός έκανε όλη τη δουλειά. Στο όραμα του Leibniz, κάτι παρόμοιο μπορούσε να γίνει για όλο το φάσμα της ανθρώπινης γνώσης.
Ονειρευόταν μια εγκυκλοπαιδική συλλογή και μια παγκόσμια τεχνητή μαθηματική γλώσσα με την οποία θα μπορούσε να εκφραστεί κάθε είδους γνώση, καθώς και υπολογιστικούς κανόνες που θα μπορούσαν να αποκαλύψουν κάθε λογική αλληλεξάρτηση ανάμεσα σ’ αυτές τις μαθηματικές προτάσεις. Τέλος, ονειρεύτηκε μηχανές που θα μπορούσαν να πραγματοποιούν υπολογισμούς, ελευθερώνοντας το μυαλό για δημιουργική σκέψη.

Παρόλη την αισιοδοξία του, ο Leibniz ήξερε ότι η μετατροπή αυτού του ονείρου σε πραγματικότητα δεν ήταν κάτι που μπορούσε να υλοποιήσει μόνος του. Πίστευε, όμως, ότι ένας μικρός αριθμός ικανών ανθρώπων, που θα εργάζονταν μαζί στους κόλπους ενός επιστημονικού ακαδημαϊκού ιδρύματος, θα μπορούσαν να υλοποιήσουν ένα μεγάλο μέρος του μέσα σε μερικά χρόνια. Οι δραστηριότητές του στην ορεινή περιοχή των Harz εντασσόταν στα πλαίσια της προσπάθειάς του να βρει κεφάλαια για τη χρηματοδότηση ενός τέτοιου ακαδημαϊκού ιδρύματος.