το άρωμα της ζωής: only lovers left alive

Δυο πόλεις αντίθετες και ανάλογες μέσα απ’ την αντίθεσή τους. Η Ταγγέρη και το Ντητρόιτ. Η Ταγγέρη στο μαρόκο· το Ντητρόιτ στις ηπα.
Η μυθική πολυεθνική Ταγγέρη των ζωγράφων, των ποιητών, των λογοτεχνών - και των κατασκόπων. Η Ταγγέρη του Tennessee Williams, του Jean Genet, του Mohamed Choukri. Η Ταγγέρη του Delacroix. Η Ταγγέρη του Allen Ginsberg, του Jack Kerouac, του William Burroughs· η Ταγγέρη του Naked Lunch. Η Ταγγέρη των πολιτισμών, του φωτός και των σκιών. Η Ταγγέρη των αράβων. Η Ταγγέρη...
Το μυθικό πολυεθνικό Ντητρόιτ. Το Ντητρόιτ των αυτοκινητοβιομηχανιών και των βιομηχανικών εργατών. Το Ντητρόιτ της μουσικής. Το Ντητρόιτ των blues (John Lee Hooker), των gospel (Aretha Franklin), της jazz (τι να πρωτοπεί κανείς;), της pop (Madonna), της soul (Μotown!.. Marvin Gaye, Stevie Wonder, Dianna Ross και βάλε...), του rock ‘n’ roll (Bill Haley, Iggy Pop ‘n’ Stooges, Alice Cooper, Patti Smith...). Το Ντητρόιτ...

Ένα ζευγάρι, δύο “βαμπίρ”. Το ένα είναι γυναίκα και ζει στην Ταγγέρη: είναι ένας βρυκόλακας της λογοτεχνίας / ποίησης, ή ίσως η ίδια η λογοτεχνία σαν βρυκόλακας. H Εύα. Το άλλο άντρας και ζει στο Ντητρόιτ: είναι ένας βρυκόλακας της μουσικής, ή ίσως η ίδια η μουσική σαν βρυκόλακας. Ο Αδάμ. Η μουσική και η λογοτεχνία είναι ένα αιώνιο και αιώνια ερωτευμένο ζευγάρι. Εκείνη (η λογοτεχνία) είναι πιο αποφασιστική, έντονη, με καθαρό μυαλό. Εκείνος (η μουσική) είναι πιο εσωστρεφής, δεικτικός, μελαγχολικός. Έχουν διατρέξει τους καιρούς και τις εποχές έτσι. Είναι οι πρωτόπλαστοι. Χωρίς θεό, χωρίς διάβολο. Ερωτευμένοι, μαζί - και χώρια. Και τώρα;

Ο Τζάρμους αποδεικνύει ξανά αυτό που ξέρει· μόνο που με το Only Lovers Left Alive τραβάει την τέχνη της σκηνοθετικής γοητείας του σε ακόμα μεγαλύτερο αλληγορικό βάθος. Οι ήρωές του περιστοιχίζονται ο καθένας από διαφορετικό (κοινωνικό) περιβάλλον. Ο Αδάμ, το βαμπίρ της μουσικής, στο Ντητρόιτ, περιβάλλεται απ’ την εγκατάλειψη της πόλης - και απ’ τα ζόμπι της, δηλαδή τους ανθρώπους. Η Εύα, το βαμπίρ της λογοτεχνίας, αντίθετα, στην Ταγγέρη, συναναστρέφεται με άραβες: ανθρώπους που κρατούν τα μυστικά της, τα δικά της, και του φίλου της.1 Σαν βαμπίρ κοιμούνται την ημέρα και ζουν τη νύχτα (όπως το πουλί της σοφίας του Χέγκελ...) παιρνώντας (ειδικά ο βαμπίρ / μουσική) ξώφαλτσα απ’ την παρακμή. Τρέφονται με ανθρώπινο αίμα, αλλά με εκλεπτυσμένο τρόπο: αγοράζοντάς το από γιατρούς και νοσοκομεία.
Αλλά ακόμα και το ανθρώπινο αίμα (το αίμα των αισθήσεων και των συναισθημάτων) δηλητηριάζεται πια. Ώσπου έχοντας βρει καταφύγιο ο Αδάμ και η Εύα στην Ταγγέρη πρέπει, για να συνεχίσουν να ζουν, να πιούν αίμα καθαρό κατευθείαν. Δαγκώνοντας. Αισθάνονται ότι το ερωτευμένο ανθρώπινο νεαρό ζευγάρι που φιλιέται λίγο μπροστά τους είναι το Ίδιο / Άλλο τους· τους το θυμίζει η κβαντική σύζευξη. Αλλά αυτό το ζευγάρι δεν θα το σκοτώσουν. Θα το μετατρέψουν σε βαμπίρ· για να ζήσει αιώνια ερωτευμένο επίσης. Ίσως σαν η συνέχεια του έρωτα της μουσικής με την λογοτεχνία και της λογοτεχνίας με τη μουσική.
Τα βιβλία και η μουσική (ή/και οι μουσικοί) είναι σταθερά μοτίβα στην κινηματογραφία του Τζάρμους. Ο “παλιός τρόπος” (ζωής), η προσήλωση σ’ αυτόν, και η μεταφορά της γνώσης (του) σε μια επόμενη γενιά είναι βασικά μοτίβα και στο Ghost Dog. Στο Οnly Lovers Left Alive o Τζάρμους τοποθετεί το “περιθώριο / θεματοφύλακα”  των ευγενών αισθημάτων και γνώσεων όχι στην αμερικανική κλίμακα (η μαύρη κοινότητα) αλλά σε παγκόσμια: είναι οι άραβες. Ιστορικά λογικό. Το Ghost Dog γυρίστηκε το 1999, πριν την μαζική ισλαμοφοβία.

Κι ίσως (λέμε) υπάρχει ένα τρίτο βαμπίρ στο Only Lovers Left Alive. Ένα βαμπίρ αόρατο: της ζωγραφικής (ή/και της φωτογραφίας) και, σα συνέχεια, της σκηνοθεσίας. Ο Τζάρμους σκηνοθετεί τον στροβιλισμό των δύο βρυκολάκων / πρωταγωνιστών του με έναν τρόπο πληθωρικό. Ιμπερισσιονιστικό, ρομαντικό, μπαρόκ. Αναγεννησιακό. Με την αυθαιρεσία που επιτρέπει η “σχετική αυτονομία του θεατή απέναντι στον δημιουργό” θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι η “ρουμπενσιανή” σκηνοθεσία του Only Lovers Left Alive δεν είναι απλά ένας σκηνοθετικός μανιερισμός. Αλλά ένας διακριτικός φόρος τιμής στα βαμπίρ των οπτικών τεχνών.

Το Only Lovers Left Alive είναι μια ταινία εικαστικής και νοητικής απόλαυσης. Έχει, σε διάφορα επίπεδα, αυτοβιογραφικές αναφορές: για παράδειγμα, αλητάμπουρας ο νεαρός Τζάρμους (φανατικός αναγνώστης λογοτεχνίας ήδη αλλά και μουσικός) έκλεβε με τους φίλους του βιβλία (Burroughs, Kerouac...) και βινύλια. Εξήντα χρονών τώρα πια, μετά από κάμποσες ταινίες, μέσα στην οπτική και κινηματογραφική σαβούρα (που προωθείται σαν υψηλού επιπέδου απ’ τους αρμόδιους...), ίσως να αισθάνεται ένα βαμπίρ ο ίδιος· ή να αισθάνεται έτσι πότε πότε την τέχνη του. Που ψυχοραγεί αλλά δεν έχει πεθάνει ακόμα. Κι ίσως, όπως η λογοτεχνία, η ποίηση και η μουσική, πρέπει να δαγκώσει για να ζήσει.

Αλλά το Only Lovers Left Alive δεν τελειώνει καν εκεί. Υπάρχει και η πλευρά του φόρου τιμής. Προς διάφορους. [2] Ξεχωρίζουμε κάποιον ο οποίος δεν αναφέρεται άμεσα στην ταινία (και την συσχέτισή του μ’ αυτήν σας την παρουσιάζουμε σε “παγκόσμια πρώτη”!): τον Paul Bowles. Ο αμερικάνος Paul Bowles (1910 - 1999), συγγραφέας, ποιητής και μουσικός, (που στα 27 του συνεργάστηκε, σαν μουσικός θεάτρου, με τον Orson Welles και τον Tennessee Williams) έζησε στην Ταγγέρη τα 52 απ’ τα 88 χρόνια της ζωής του και (παρότι μπορεί να δούλεψε και σαν κατάσκοπος) υπήρξε ένα είδος “σημείου αναφοράς” στο μαρόκο για διάφορους, μεταξύ των οποίων και οι Ginsberg και Burroughs στα ‘50s και ‘60s αλλά και ο Capote, o Williams και ο Gore Vidal. Θεωρείται απ’ τους σημαντικότερους αμερικάνους διανοούμενους του 20ου αιώνα,
Το ενδιαφέρον σε ότι αφορά το θέμα μας είναι ότι ο Τζάρμους έγραψε μαζί με τον Bowles, το 1981, το σενάριο για μια ταινία που γύρισε η Sara Driver στην Ταγγέρη με τίτλο You Are Not I. Αυτής της ταινίας η κόπια χάθηκε στη διάρκεια της αποστολής της μέσω Μαδρίτης στις ηπα, και ένα μονάχα αντίγραφό της που είχε κρατήσει ο Bowles ανακαλύφθηκε τυχαία το 2008 σε ένα σπίτι στην Ταγγέρη. Μετά απ’ την συντήρηση και την μεταφορά της ταινίας σε dvd η ταινία προβλήθηκε σε διάφορα φεστιβάλ απ’ το 2010 και μετά (το 2011 στη Θεσσαλονίκη) και θεωρήθηκε μια απ’ τις καλύτερες ταινίες της δεκαετίας του ‘80.
Αλλά ο Bowles δεν είχε προλάβει να την δει να προβάλλεται δημόσια. Το You are not I ήταν (για τον έναν απ’ τους δύο σεναριογράφους του...) μια ταινία “βρυκόλακας”...

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 - Ο φίλος της Εύας στην Ταγγέρη ονομάζεται Christopher Marlowe. Ο Marlowe ήταν ένας βικτωριανός θεατρικός συγγραφέας, σύγχρονος και ακριβώς συνομήλικος του Σαίξπηρ. Έγραψε τέσσερα ή πέντε θεατρικά έργα, κατηγορήθηκε όμως στα 29 του για αθεΐα, μια κατηγορία που θα μπορούσε εκείνη την εποχή να οδηγήσει και στην εκτέλεσή του. Παρουσιάστηκε μεν στο δικαστήριο, αλλά για “τεχνικούς λόγους” η δίκη του αναβλήθηκε για λίγες ημέρες. Στο ενδιάμεσο διάστημα πέθανε, με μυστηριώδη τρόπο. Πολύ αργότερα ερευνητές που έψαξαν την υπόθεση δεν κατάφεραν να βρουν ακράδαντα στοιχεία για το πως πέθανε ο Marlowe ή για το αν πέθανε καν και καν. Μια ορισμένη φήμη θέλει τον Marlowe να σκηνοθέτησε τον θάνατό του (για να αποφύγει την εκτελεσή του) και να συνέχισε την θεατρική του καριέρα, πιο προσεκτικά, σαν Ουίλιαμ Σαίξπηρ· μ’ άλλα λόγια ο Σαίξπηρ ήταν ο πρώην Marlowe. Αυτήν την εκδοχή υιοθετεί και παρουσιάζει στο Only Lovers Left Alive ο Τζάρμους.
[ επιστροφή ]

2 - Υπάρχουν πάμπολες αναφορές, διάσπαρτες στους διαλόγους του έργου. Ας πούμε στον ιταλό μαθηματικό Fibonacci (1170 - 1250) ο οποίος διέδωσε το ινδο-αραβικό αριθμητικό σύστημα στην ευρώπη (το όνομα του έχει και μια ακολουθία ακέραιων αριθμών, ινδο-αραβικής προέλευσης, που χρησιμοποιείται και σήμερα σε διάφορους αλγόριθμους). Το όνομα Fibonacci είναι αυτό με το οποίο η Εύα κλείνει τα εισίτηρια του νυχτερινού ταξιδιού της απ’ την Ταγγέρη στο Ντητρόιτ.
Την προσοχή μας τράβηξε η (διπλή) αναφορά στον Nicola Tesla (1856 - 1943) έναν αμερικάνο σερβικής καταγωγής, ηλεκτρολόγο, μαθηματικό, φυσικό και πολλά άλλα. Ο Tesla θεωρείται ο σημαντικότερος μελετητής και εφευρέτης εφαρμογών του ηλεκτρισμού, και ταυτόχρονα ο πλέον αδικημένος, αφού αδιαφορώντας για την εμπορική αξιοποίησή τους έχασε διάφορες “πατέντες” εφευρέσεών του από επιτήδειους όπως ο Edisson και ο Markoni. Ο Tesla ήταν ο εφευρέτης του εναλλασσόμενου ρεύματος, της ηλεκτρικής λάμπας πυράκτωσης (της κοινής λάμπας που χρησιμοποιούμε ακόμα), των ραδιοεκπομπών, της λήψης ραδιοσημάτων (πρόγονος του ραντάρ), της παραγωγής ρεύματος από υδροτουρμπίνες (υδροηλεκτρικά εργοστάσια...), του τρανζίστορ, των λαμπτήρων με νέον, του ηλεκτροκινήρα· ανακάλυψε τα συμπαντικά ραδιοσήματα, την ηλεκτρομαγνητική εκπομπή του πλανήτη γη, και... Εφηύρε και κατασκεύασε μια οικιακή συσκευή που μπορούσε να λαμβάνει (με κεραία) ηλεκτρομαγνητικά κύματα απ’ την γήινη ιονόσφαιρα και να τα μετατρέπει σε ηλεκτρικό ρεύμα: είναι αυτή ακριβώς η συσκευή που δείχνεται σε κάποια στιγμή του Only Lovers Left Alive. Μαζί με την απέχθεια του Αδάμ στα (ξεχαρβαλωμένα) καλώδια των ηλεκτρικών δικτύων...
Χρειάζεται να τονίσουμε ότι εκείνη η εφεύρεση του Tesla “πνίγηκε” για προφανείς λόγους;
[ επιστροφή ]