η άφεση των αμαρτιών του Turing

Εν μέρει πρόκειται για εκδήλωση αυτής της μεταφυσικής γελοιότητας που έχει προκύψει απ’ την θρησκεία: η μετά θάνατον (και μάλιστα πολλά χρόνια μετά) “αποκατάσταση του ονόματος” κάποιου· οπωσδήποτε κάποιου που όταν ζούσε ήταν “σημαντικός” με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Το γεγονός, λοιπόν, ότι αυτού εξοχότης η βασίλισσα της αγγλίας υπέγραψε αυτό το είδος “συγχώρεσης” που μόνο βασιλιάδες, αρχιπαπάδες και κομματικά όργανα μπορούν να δώσουν, για τον Alan Turing, είναι πράγματι για γέλια. Στο κάτω κάτω, εάν έχασε κάποιος απ’ την αυτοκτονία του Turing το καλοκαίρι του 1954 (στα 42 του) αυτός ήταν ο ίδιος ο αγγλικός καπιταλισμός.

Το όνομα του Alan Turing είναι “γραμμένο με χρυσά γράμματα” στην ιστορία της πληροφορικής και των υπολογιστών. Σύμφωνα με μια όχι τραβηγμένη αποτίμηση, κάθε φορά που δίνουμε μια “εντολή” σ’ έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, εφαρμόζουμε τις ιδέες του Turing. Το βέβαιο είναι πως όσο ευφάνταστη κι αν ήταν η σκέψη του άγγλου μαθηματικού, η ώθηση για εφαρμογή (και η “γέννηση” των ηλεκτρονικών υπολογιστών) ήρθε όχι απ’ την δική του ικανότητα, αλλά από κάτι που είναι η απόλυτη υγεία του καπιταλισμού: τον πόλεμο. Τον Β παγκόσμιο...
Όμως πόσο αυτάρκες είναι ένα καινοτόμο μυαλό, όχι στη φάση όπου οι ανάγκες καταστροφής, ο πόλεμος δηλαδή,  επιταχύνουν την παραγωγικότητά του και όπου επιστρατεύονται άνθρωποι, κονδύλια και μηχανές, αλλά στη “γέννηση” και στα πρώτα του βήματα; Η περίπτωση του Turing είναι διδακτική, άλλη μία μέσα σε πάμπολλες. Γιατί ο Turing αυτοκτόνησε αφού, δυο χρόνια νωρίτερα, είχε καταδικαστεί (σε ορμονοθεραπεία) για ομοφυλοφιλία - χάνοντας εξαιτίας αυτής της καταδίκης μια σειρά προνόμια (αν και όχι την ακαδημαϊκή του θέση), για “λόγους ασφαλείας”. Όμως η ομοφυλοφιλία ήταν που έβαλε σε κίνηση, στο ανήσυχο μυαλό του νεαρού έφηβου Alan Turing, μια σειρά ερωτήματα! Ο δρόμος της αναζήτησης και ο δρόμος των απαντήσεων σ’ αυτά, ήταν που έκανε τον Turing ένα “πολύτιμο περιουσιακό στοιχείο” της εμπόλεμης αγγλικής αυτοκρατορίας στη διάρκεια του Β παγκόσμιου· ώσπου η ίδια ομοφυλοφιλία (ποινικό αδίκημα έτσι κι αλλιώς τότε) έγινε η αφορμή για να κλείσει η ίδια αυτοκρατορία τον δρόμο της ζωής του εκλεκτού της τέκνου.

Ο βιογράφος του Turing Andrew Hodges σημειώνει ότι στα παιδικά του χρόνια δεν έδειχνε κάποιο ενδιαφέρον γι’ αυτό που λεγόταν “επιστήμη”, εκτός ίσως από μια περιέργεια για την χημεία. Το σημείο καμπής ήταν η πολύ έντονη φιλική του σχέση, στα 16 του, με τον κατά ένα χρόνο μεγαλύτερο συμμαθητή του Christofer Morcom, απ’ το 1928 ως τον ξαφνικό θάνατο του Morcom στις αρχές του 1930. Ο Turing αγάπησε και θαύμασε στον Morcom και την εξυπνάδα του, έτσι ώστε μετά τον θάνατό του άρχισε να νοιώθει το βασανιστικό αίσθημα ότι θα πρέπει να κάνει (και να σκεφτεί) τα όσα δεν πρόλαβε να σκεφτεί και να κάνει ο φίλος του. Αυτό το αίσθημα τον έριξε σε μια υπαρξιακή μελαγχολία για τρία χρόνια. Όπως προκύπτει απ’ την αλληλογραφία του με την μάνα του Morcom ένα απ’ αυτά που τον βασάνιζαν ήταν η σχέση του ανθρώπινου μυαλού, και ειδικά του μυαλού του Christofer, με την ύλη· το πως “αποτυπώνεται” υλικά η σκέψη και η λογική· και το πως θα ήταν δυνατόν οι σκέψεις του Christofer να απελευθερωθούν απ’ το υλικό του μυαλού του, αφού ήταν πια νεκρός.
Σκέψεις και αγωνίες ενός μακρόσυρτου πένθους - θα πει κάποιος. Όμως αυτές οι αναρωτήσεις ήταν που ώθησαν τον φοιτητή Turing στη φυσική του 20ου αιώνα, ειδικά στην κβαντομηχανική θεωρία, και στον τρόπο που αυτή η θεωρία αντιμετώπιζε το παραδοσιακό πρόβλημα της σχέσης της νόησης με την ύλη. Πρώτα έπεσε με τα μούτρα στις σελίδες του βιβλίου του A. S. Eddington The Nature of the Physical World. Ύστερα, διαβάζοντας την “φρέσκια” δουλειά του von Neumann περί των λογικών θεμελίων της κβαντικής μηχανικής, η συναισθηματική του κατάσταση άρχισε να βρίσκει μια στοιβαρή διανοητική βάση. Η ανακούφιση της δυνατότητας ή και της προοπτικής για λογική θεμελίωση της σχέσης ανάμεσα στην σκέψη και την υλική της αποτύπωση ή καταγραφή, εκείνη την ίδια χρονιά, το 1932, απελευθέρωσε τον Turing κι απ’ την αυτοενοχοποίηση για τις ερωτικές του προτιμήσεις. Από τότε και μετά θα συμφιλιωνόταν με την ομοφυλοφιλία του. Εν τω μεταξύ είχε διαμορφώσει σαν χαρακτήρας μια ακριβή μοναχικότητα. Στην εμπλοκή του στο αντι-πολεμικό κίνημα δεν υιοθέτησε τις πασιφιστικές απόψεις του φίλου του και ευκαιριακού του εραστή James Atkins, τότε μεταπτυχιακού μαθηματικού· ούτε μπήκε στους ομοφυλοφιλικούς κύκλους του King College όπου σπούδαζε. Από πολιτική άποψη ήταν πιο κοντά στις απόψεις του Κέυνς· και προτιμούσε στον ελεύθερο χρόνο του μοναχικές δραστηριότητες: τρέξιμο, βόλτες με βάρκα...

Η συναισθηματική και διανοητική αλληλουχία ήταν αφετηρία των προσανατολισμών της προσωπικότητας Alan Turing ήδη στα 20 χρόνια του: ο αγαπημένος και απότομα χαμένος φίλος· ο θαυμασμός στη σκέψη του και η απορία για το πως αναπαρίσταται υλικά η σκέψη· η μαθηματική αναπαράσταση της λογικής... Το 1933, 21 χρονών, διάβασε το Principia Mathematica των Russel και Whitehead. Ο Russel υποστήριζε ότι η λογική μπορεί και πρέπει να είναι η στέρεη θεμελείωση των μαθηματικών αληθειών, αλλά υπήρχαν ακόμα πολλές αμφιβολίες για το κατά πόσον η αλήθεια θα μπορούσε να χωρέσει σε οποιονδήποτε φορμαλισμό, και οπωσδήποτε στον μαθηματικό. Το 1935 ο Turing έμαθε (από μια διάλεξη του τοπολόγου M. H. A. Newman) πως ένα πιο συγκεκριμένο ερώτημα αυτού του είδους, διατυπωμένο απ’ τον Hilbert [1], δεν είχε απαντηθεί ακόμα. Το ερώτημα (συσχέτισης λογικής και μαθηματικών...) που του κέντρισε το ενδιαφέρον ήταν: μπορεί να υπάρξει μια αυστηρή και συνεκτική μέθοδος ή διαδικασία που να αποφαίνεται για το κατά πόσο οποιοδήποτε μαθηματικό θεώρημα είναι αποδείξιμο;
Ο Turing απάντησε ξαναορίζοντας την έννοια της αναζητούμενης “μεθόδου” ή/και “διαδικασίας”. Αντιλήφθηκε την απαραίτητη μέθοδο σαν μια σειρά επακριβώς ορισμένων στοιχειωδών πράξεων επιβεβαίωσης ή απόρριψης, που μπορούν να αποτυπωθούν με σύμβολα σε μια λουρίδα χαρτιού. Φαντάστηκε ότι αυτή η αληλλουχία επιβεβαιώσεων ή απορρίψεων μπορεί να γίνει μηχανικά, και υποστήριξε ότι εφόσον υπάρχει συγκεκριμένη αντιστοιχία κάθε τέτοιας πράξης με ένα (αριθμητικό) σύμβολο, αυτό είναι επαρκές για να θεωρηθεί λογικά αυστηρή και συνεκτική σαν μέθοδος. Στη δημόσια θεωρητική παρουσίαση εκείνου που ονομάστηκε “μηχανή Turing” (και έμελλε να είναι το πρότυπο της βασικής επεξεργαστικής “λογικής” των ηλεκτρονικών υπολογιστών) ο Turing δεν παρέλειψε να κλείσει την ομιλία του με την άποψή του για τις μεταβάσεις των “καταστάσεων της σκέψης” του ανθρώπινου είδους όταν κάνει μια διανοητική δουλειά.

Ο Turing δεν ήξερε, ούτε μπορούσε να φανταστεί πόσο μακριά θα πήγαινε η εφαρμογή των αλγορίθων· γιατί μια ορισμένη ορθολογικοποίηση του αλγορίθμου ήταν η μέθοδός του. Δεν ήξερε, ούτε μπορούσε να φανταστεί ότι η γενικευμένη αλγοριθμοποίηση θα μπορούσε ακόμα και να αλλάξει τον τρόπο σκέψης του ανθρώπινου είδους, στις περισσότερο αναπτυγμένες καπιταλιστικά κοινωνίες. Όμως ο δικός του τρόπος σκέψης δεν ήταν αλγοριθμοποιήσιμος! Ακόμα λιγότερο ήταν η επίδραση του ερωτικού του προσανατολισμού στις αφετηριακές, θεμελειακές διανοητικές αναζητήσεις του.
Κι έτσι, η “αποκατάστασή” του μετά από 60 χρόνια, έχει μαζί με την γελοία πλευρά και μια δραματική: Έσβησε απ’ το “ποινικό μητρώο” του το “έγκλημα της ομοφυλοφιλίας”, σε μια εποχή που ούτε ο έρωτας ούτε ο θάνατος προκαλούν πια συναισθηματικές και στοχαστικές απογειώσεις...

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

1 - Ο γερμανός μαθηματικός David Hilbert, που θεωρείται απ’ τους σημαντικότερους στην ιστορία των μαθηματικών για την δουλειά στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου, παρουσίασε το 1900 έναν κατάλογο 23 προβλήματων, άλυτων τότε, τα οποία κατά την άποψή του θα διαμόρφωναν το μέλλον των μαθηματικών στον 20ο αιώνα. Ωστόσο, το πρόβλημα με το οποίο καταπιάστηκε ο Turing δεν ανήκε σ’ αυτή τη λίστα. Διατυπώθηκε απ’ τον Hilbert το 1928.
[ επιστροφή ]