σφαίρες από νομίσματα

Το να είσαι η μόνη υπερδύναμη (ή, έστω, ένα απ’ τα πλουσιότερα κράτη του καπιταλιστικού κόσμου) και να κατεβάζεις ρολά στο μεγαλύτερο μέρος του δημόσιου τομέα σου για σχεδόν 3 βδομάδες, επειδή “δεν έχεις να πληρώσεις μισθούς” και λοιπά έξοδα, αυτό είναι κάτι που θα μπορούσε να προκαλέσει πανικό διαρκείας στις διεθνείς “χρηματοπιστωτικές αγορές”. Κι όμως όχι. Η (υποτιθέμενη;) “κρίση” στην αμερικανική πολιτική σκηνή, με αφορμή το πόσο πολύ ακόμα μπορεί να δανείζεται το αμερικανικό δημόσιο, και αιτία το “πρόγραμμα υγείας” του Ομπάμα, τον περασμένο Οκτώβρη, έμοιαζε σα να είναι ένα αποκλειστικά “εσωτερικό” θέμα των ηπα, χωρίς διεθνείς συνέπειες. Ακόμα κι όταν οδήγησε στην τεχνική χρεωκοπία του αμερικανικού δημόσιου για πάνω από μισό μήνα. Κι αυτά συμβαίνουν στον ίδιο κόσμο όπου όχι και πολύ παλιά ήταν αρκετό να σκάσει μια βόμβα σε κάποιον δευτερεύοντα αγωγό πετρελαίου στον Καύκασο ή να φταρνιστεί κάποιος μεγαλόσχημος για να έρθουν τα πάνω κάτω στα διεθνή χρηματιστήρια, να ανεβοκατέβει η τιμή του πετρελαίου, και να γίνουν σεισμοί και καταποντισμοί.

Αλλά όχι, τώρα όλα εξελίχθηκαν ιδιαίτερα cool. Ακόμα και το γεγονός ότι το αμερικανικό χρέος έχει ξεφύγει από κάθε όριο και έχει φτάσει στο ιλλιγγιώδες ποσό των 17 τρισεκατομμυρίων δολαρίων δεν φαίνεται ικανό για συγκινήσεις. Όμως το μέγεθος με τα τόσα μηδενικά του μπορεί να ξεγελάει (στο κάτω κάτω οι ηπα είναι ένα πλούσιο κράτος, έτσι δεν είναι;): σαν ποσοστό επί του αεπ αυτό το χρέος είναι κάτω από 80%, παρότι αυξάνεται συνέχεια και (πάντα σαν ποσοστό επί του αεπ) είναι το μεγαλύτερο όλων των εποχών για το αμερικανικό κράτος, απ’ το 1790 - με εξαίρεση την περίοδο του Β παγκόσμιου πολέμου.
Στην Ουάσιγκτον, λοιπόν, μπορούν να δανείζονται κατά βούληση· και μπορούν να τσακώνονται επίσης κατά βούληση για το πόσο θα δανειστούν, ξύνοντας τα ιδεολογικά τους νύχια. Αυτό είναι όλο; Όχι ακριβώς.

Μία συνέπεια όλης αυτής της ιλαροτραγωδίας, με το “κλειστόν” αμερικανικό δημόσιο και την “αγωνία” για το αν οι δημοκρατικοί και οι ρεπουμπλικάνοι θα συμφωνήσουν τελικά, στο 89ο λεπτό, ήταν η σχετική υποτίμηση του αμερικανικού δολαρίου σε σχέση με τα υπόλοιπα “σημαντικά” νομίσματα του καπιταλιστικού πλανήτη. Κι ενώ μερικοί μπορεί να πιστεύουν ότι αυτή η υποτίμηση ήταν “ατύχημα”, έχουμε την διαβολεμένη υποψία ότι ήταν ο ουσιαστικός σκοπός για χάρη του οποίου έγινε ο καυγάς.
Όχι, δεν προωθούμε άλλη μια θεωρία συνωμοσίας! Οι “νομισματικοί πόλεμοι” όμως βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη εδώ και χρόνια. Ειδικά στην παρούσα φάση της διαχείρισης της καπιταλιστικής κρίσης, οι ανταγωνιστικές υποτιμήσεις νομισμάτων (και το τι σημαίνουν) είναι ίσως το καλύτερα κρυμμένο “ολοφάνερο μυστικό” του ενδοκαπιταλιστικού ανταγωνισμού.
Για παράδειγμα, στις αρχές του 2013, η κεντρική τράπεζα της ιαπωνίας έβαλε μπροστά πρόγραμμα υποτίμησης του γιέν, μέσω απεριόριστου (κρατικού) δανεισμού προς το κράτος· δηλαδή απεριόριστης εκτύπωσης χρήματος. Στόχος ήταν φυσικά να διευκολυνθούν οι διεθνείς πωλήσεις των ιαπωνικών εμπορευμάτων που τιμολογούνται σε γιέν. Η απόφαση προκάλεσε διεθνή κατακραυγή, κυρίως επειδή είχε γρήγορες και απότομες συνέπειες (υποτίμησης) και τον Απρίλιο, στη συνάντηση των g 20, το Τόκιο αναγκάστηκε να μετριάσει την τακτική της “ποσοτικής επέκτασης” - μια τακτική που, ωστόσο, ακολουθεί ανεμπόδιστα και κατά κύματα η Ουάσιγκτον.
Αλλά δεν είναι μόνο αυτή η κάννη που καπνίζει. Στην ε.ε. κάνουν πολύ φιλότιμες προσπάθειες να μην ανατιμάται (και, αντίθετα, να υποτιμάται έστω και λίγο) το ευρώ, τόσο έναντι του δολαρίου όσο και έναντι της στερλίνας και του γιεν. Για τον σκοπό αυτό αξιοποιούν (για να μην πούμε “εφευρίσκουν”...) διάφορες “κρίσεις” και “κρισούλες”, σε τακτά χρονικά διαστήματα, σε σχέση με την “βιωσιμότητα του ευρώ”. Είναι αυτά τα περιστατικά στα οποία μια θέση έχει και το “ελληνικό πρόβλημα”. Στην ε.ε. υπάρχει ένα κρυφό όνειρο: να γινόταν (λένε) η ισοτιμία ευρώ προς δολάριο 1:1... [1]
Η ελβετία, που δεν ανήκει στην ε.ε., προσπαθεί κατά καιρούς με μαζικές αγορές ξένων νομισμάτων να κρατήσει το δικό της νόμισμα όσο πιο χαμηλά γίνεται. Το ίδιο και η βραζιλία. Η κίνα έχει αγκιστρώσει το γουάν, με τεχνικό τρόπο, πάνω στο δολάριο, ώστε να παρακολουθεί τα σκαμπανεβάσματά του (οι ηπα είναι μεγάλη αγορά για τις κινέζικες εξαγωγές), αλλά βρίσκεται κατά καιρούς κατηγορούμενη γι’ αυτήν την τακτική...

Παρότι η κεντρική ιδέα είναι παλιά και γνωστή, η τωρινή εφαρμογή της έχει διαρκώς αλληλοανατρεπόμενα αποτελέσματα. Τι σημαίνει “ανταγωνιστική υποτίμηση νομισμάτων”; Εάν το Χ νόμισμα γίνει “φτηνότερο” σε σχέση με το Ψ (χρειάζονται δηλαδή περισσότερες μονάδες Χ για να ισοδυναμούν με μία μονάδα Ψ), τα εμπορεύματα που τιμολογούνται στο νόμισμα Χ, ας πούμε 100Χ ή 264Χ γίνονται φτηνότερα στην αγορά που χρησιμοποιεί το νόμισμα Ψ· φτηνότερα σε σχέση με ίδιου τύπου εμπορεύματα που τιμολογούνται στο Ψ. Η ανταγωνιστική υποτίμηση των νομισμάτων είναι ένας ελάχιστα συγκεκαλυμένος εμπορικός πόλεμος για την κατάκτηση αγορών απ’ τους μείζονες καπιταλιστικούς “παίκτες”, πόλεμος κανονικός, όπου η επιτυχία του ενός είναι αποτυχία του άλλου.
Όταν, στη διάρκεια της δεκαετίας του 1930, μέσα στην τότε μεγάλη κρίση, ενώ ίσχυε διεθνώς ο κανόνας του χρυσού. διάφορα κράτη άρχισαν να τον εγκαταλείπουν υποτιμώντας τα νομίσματά τους, η ένταση του νομισματικού (δηλαδή του εμπορικού) πολέμου ήταν φανερή. Ήταν φανερή επειδή υπήρχε ένα κάποιο μέτρο της αξίας των νομισμάτων, που ήταν η “τιμή” τους όταν ήταν συνδεδεμένα με τον χρυσό· συνεπώς η υποτίμηση, μετά την αποσύνδεση, έκανε “μπαμ”.
Εδώ και δεκαετίες, απ’ τα μέσα της δεκαετίας του ‘70, δεν ισχύει κανένας κανόνας κανενός χρυσού. Τα κυριότερα νομίσματα θεωρούνται “εμπορεύματα” των οποίων οι “τιμές” μπορούν να ανεβοκατεβαίνουν. Υπάρχει, σα να λέμε, μια διαρκής κατάσταση σχετικότητας στις διεθνείς ισοτιμίες των βασικών νομισμάτων του καπιταλιστικού κόσμου. Και δεν υπάρχει σταθερό μέτρο της υποτίμησης (ή/και της ανατίμησης) καθενός χωριστά. Αυτό κάνει τον εμπορικό πόλεμο ρευστό. Ανεβαίνει για δυο ή τρεις μήνες η τιμή του ευρώ σε σχέση με το δολάριο; Γι’ αυτό το διάστημα τα εμπορεύματα σε ευρώ γίνονται ακριβότερα στην αγορά των ηπα, ενώ τα εμπορεύματα σε δολάρια γίνονται φτηνότερα στην αγορά της ε.ε. Που σημαίνει ότι οι εξαγωγές της ε.ε. ζορίζονται, και οι εξαγωγές των ηπα διευκολύνονται. Πέφτει ξανά, μετά, η ισοτιμία του ευρώ προς το δολάριο; Η τάση αντιστρέφεται. Και πάει λέγοντας.

Οι εμπορικοί πόλεμοι είναι “φύση” του καπιταλισμού, επ’ αυτού δεν υπάρχει αμφιβολία. Σε συνθήκες “υπερπαραγωγής” εντείνονται. Εντείνονται και σε συνθήκες “ύφεσης” ή γενικής υποτίμησης της εργασίας, αφού εκείνο που είναι πάντα ζητούμενο (η κατάκτηση νέων αγορών για τα Χ και τα Ψ αφεντικά) τείνει να γίνει αγώνας εξόντωσης μεταξύ τους. Το γεγονός ότι ως τώρα, και ίσως για κάποιο (απροσδιόριστης διάρκειας) διάστημα ακόμα, τα στρατηγεία αυτού του πολέμου είναι οι κεντρικές τράπεζες και όχι τα πεντάγωνα, δεν είναι καθησυχαστικό. Γιατί, με “νομισματικές” σφαίρες (ή βόμβες) οι εμπορικοί πόλεμοι δεν καταλήγουν ποτέ σε οριστική νίκη του ενός ή του άλλου. Παραμένουν πάντα ατελείς, ανολοκλήρωτοι, αμφισβητούμενοι στην έκβασή τους. [2]
Μπορεί αυτό να γίνεται αιώνια;

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 - Απ’ την σκοπιά της ευρωζώνης, η χειρότερη ως τώρα περίοδος την ισοτιμίας του ευρώ με το δολάριο ήταν στη διάρκεια του 2008, όταν η αναλογία ήταν 1.59 δολάρια προς 1 ευρώ. Οι καλύτερες περίοδοι ήταν την άνοιξη του 2003 (1.14 δολάρια προς 1 ευρώ), στις αρχές του 2006 (1.17 δολάρια προς 1 ευρώ) και το καλοκαίρι του 2010 (1.18 δολάρια προς 1 ευρώ· το ξεκίνημα του “ελληνικού προβλήματος”).
[ επιστροφή ]

2 - Μερικοί αριθμοί / διαστάσεις των εμπορικών αναμετρήσεων: εντός της ευρωζώνης, όπου τα κράτη μέλη δεν έχουν την δυνατότητα υποτίμησης του νομίσματος (μπορούν όμως να υποτιμούν κατευθείαν την εργασία στην επικράτειά τους...) ο γαλλικός καπιταλισμός φαίνεται ηττημένος, αφού στους πρώτους 7 μήνες του 2013 το Παρίσι είχε “εμπορικό έλλειμμα” 44,2 δισ. ευρώ. Αντίθετα το Βερολίνο είναι ένας σταθερός νικητής (εμπορικό πλεόνασμα 114,4 δισ. ευρώ) και ακολουθούν η ολλανδία (32,7 δισ. ευρώ), η ιρλανδία (22,3 δισ. δολάρια), η ιταλία (18,3 δισ. ευρώ) και το Βέλγιο (10,9 δισ. ευρώ).
Σε σχέση με το εξωτερικό εμπόριο της ευρωζώνης, σα σύνολο, το συνολικό εμπορικό πλεόνασμα ήταν τον περασμένο Αύγουστο 7,1 δισ. ευρώ (τον Αύγουστο του 2012 ήταν 4,6 δισ. ευρώ). Η ε.ε. των 28 (όχι μόνο η ευρωζώνη δηλαδή) είχε πλεόνασμα στο εμπόριό της με τις ηπα (52,5 δισ. ευρώ) και με την ελβετία (50,1 δισ. ευρώ!)· και έλλειμα στο εμπόριο με την κίνα (-72,9 δισ. ευρώ) και την ρωσία (-51 δισ. ευρώ).
[ επιστροφή ]