μπρίζες - και χέρια...

δεκαεφτά μηχανές

Τι είναι ένα συνηθισμένο cafe bar; Χώρος (και χρόνος) διασκέδασης, στον οποίο τυχαίνει να δουλεύουν και κάποιοι / ες. “Δουλεύουν”; Ας μην τα λέμε τόσο τραγικά! Απλά απολαμβάνουν το socializing απ’ την θέση του “μαέστρου”: μπουφετζήδες / μπουφετζούδες, γκαρσόνια / γκαρσόνες, barmen / barwomen... σιγά μην αυτοί κι αυτές είναι (σύγχρονοι) εργάτες!!! Α πα πα πα, δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιούνται τέτοιες ποταπές λέξεις και έννοιες για την ambience της χαλαρής και χαρούμενης κατανάλωσης, του χαβαλέ, του φλερτ!
Πριν κάτι χρόνια, προ κρίσης, μια άποψη που ήθελε να σερβιριστεί σαν καινοτόμα έως και πρωτοπόρα, διατυπωνόταν ως εξής (ο τονισμός δικός μας):

... Ερμηνείες που τοποθέτησαν την επέκταση των εμπορευματικών σχέσεων σε όλο το φάσμα της κοινωνικής ζωής, ως μια μορφή εργασίας με την φιγούρα του κοινωνικού εργάτη να αντικαθιστά αυτή του εργάτη μάζα (θεωρία του κοινωνικού εργοστάσιου), δεν μπόρεσαν να διεισδύσουν στην ρίζα των μετασχηματισμών. Προσπάθησαν να απλουστεύσουν το άλμα της κυριαρχίας σε κάθε σημείο της ζωής, υποβάλλοντας έναν ηγεμονικό ρόλο στο κομμάτι της εργασίας. Σε ένα μπαρ για παράδειγμα, βάζει ως κεντρική την εργασιακή θέση όσων δουλεύουν και υποβαθμίζει τους καταναλωτές σε απλούς αναπαραγωγούς. Αντιθέτως, μας φαίνεται εξαιρετικά δύσκολο να προχωρήσουμε σε τέτοιες αναγωγές και ιεραρχήσεις από τη στιγμή που σε χώρους που κατ’ εξοχήν παράγουν σημασίες επικοινωνίας, κοινωνικότητας, με όρους εμπορεύματος, ακόμη και ο εργαζόμενος υιοθετεί στυλ και ταυτότητες που επηρεάζονται περισσότερο από τον κοινωνικό χαρακτήρα του χώρου παρά από την σύγκρουση αφεντικού - εργάτη. Παρ’ όλο ότι εργάζεται νιώθει ότι ανήκει σε μια κοινότητα... [1]

Πρόκειται για την αναίδεια του καταναλωτή (του μπαρ εν προκειμένω) που α) είναι συνήθως στα high του (όπως κι αν ορίζεται ανά εποχή και ιδιοσυγκρασία), β) εάν έχει να κάνει με γυναίκες εργάτριες τις “σαρώνει” από πάνω ως κάτω με ιδιαίτερες προτιμήσεις τις συνηθισμένες “ερωτογενείς ζώνες”, γ) επιβάλλει την χαμογελαστή και ambient κοινωνικότητα όσων δουλεύουν (ασχέτως φύλου) με το “δίκιο του πελάτη”, και - για να μην υποβαθμιστεί σε “απλό αναπαραγωγό” άμα έχει και τίποτα επαναστατικές φαγούρες - πετάει και μια παπαριά περί “κοινωνικότητας του χώρου”. Αλήθεια, τα λεωφορεία, τα ελτα ή τα νοσοκομεία είναι λιγότερο κοινωνικά απ’ τα μπαρ; Όχι! Αλλά δεν έχουν χαμηλό φωτισμό, οινόπνευμα· και δεν πουλάνε ως “ατμόσφαιρα” σεξουαλικές φαντασιώσεις και μεγαλειώδεις “πολιτικές συζητήσεις” περί “πρεκαριάτου” και “επανάστασης”.

Έχει το ενδιαφέρον του το γεγονός ότι κανείς / καμία απ’ τους πελάτες ενός συνηθισμένου cafe bar δεν ασχολείται με το τι δουλειά κάνουν (και υπό ποιές συνθήκες) αυτοί / αυτές που δουλεύουν εκεί. Τα καταναλωτικά στερεότυπα νικούν κατά κράτος ακόμα και την πιο στοιχειώδη παρατηρητικότητα· ως το σημείο να υποστηρίξουμε ότι οι “πελάτες” (και όχι μόνο των cafe bar) είναι πλάσματα τυφλά. Σε κάθε περίπτωση ένα συμβατικό cafe bar εκτός από “ατμόσφαιρα”, καρέκλες, τραπέζια και τουαλέτες, έχει και τα εξής:
1 - μηχανή σπασίματος πάγου·
2 - εσπρεσιέρα·
3 - ηλεκτρικό μύλο του καφέ (για εσπρέσσο)·
4 - μηχανή για φραπέ·
5 - μηχανή για γαλλικό·
6 - μηχάνημα γκαζιού για καφέ μπρικιού·
7 - τοστιέρα·
8 - εκχυμωτή εσπεριδοειδών (για φυσικές πορτοκαλάδες)·
9 - εκχυμωτή φρούτων·
10 - αντλίες (βαρελίσιας) μπύρας·
11 - ψυγεία·
12 - πλυντήριο·
13 - σύστημα ήχου·
14 - air condition·
15 - ταμειακή μηχανή·
16 - σύστημα διαχείρισης φωτισμού·
17 - αυτόματα ρολά.

Αρκεί η συνύπαρξη, στον ίδιο χώρο (λίγων δεκάδων τετραγωνικών), δεκαεφτά διαφορετικών μηχανών για να γίνει ξεκάθαρο ότι ένα μέσο cafe bar είναι εργοστάσιο, μικρής κλίμακας φυσικά, αλλά εργοστάσιο; Ή πρέπει να ρωτήσουμε: και ποιά είναι η διαφορά δεκαεφτά μηχανών σε ένα cafe bar από δεκαεφτά μηχανές σε ένα συνεργείο αυτοκινήτων; Μα είναι προφανές! Το δεύτερο έχει μουτζούρα, το πρώτο “ατμόσφαιρα”!
Ο χώρος στον οποίο κινείται ένας μπουφετζής / μπουφετζού ή barman / barwoman είναι όχι παραπάνω από 4 μέτρα μήκος επί 70 πόντους πλάτος. Σ’ αυτόν τον διάδρομο θα βγάλει τουλάχιστον 8 ώρες, όρθιος / όρθια. Η “ατμόσφαιρα”, αν την πάρει κανείς στα σοβαρά, απλά κρύβει το γεγονός ότι περίπου το ίδιο περιθώριο κινήσεων (και την ίδια ορθοστασία) είχε και ο ανειδίκευτος εργάτης συναρμολόγησης μπροστά στον ιμάντα μεταφοράς, στο κλασσικό φορντικό εργοστάσιο. Και την ίδια ένταση, ή και μεγαλύτερη: τις ώρες που πέφτει μαζεμένη δουλειά στο bar αυτός / αυτή που είναι πίσω απ’ την μπάρα (στην “καρδιά”, σαν να λέμε, της “παραγωγής σημασιών κοινωνικότητας”...) μπορεί να κάνει ταυτόχρονα 5 ή 6 διαφορετικές δουλειές, και να χειρίζεται τουλάχιστον τόσες διαφορετικές μηχανές. Οπότε είναι συνηθισμένο (πάντα για χάρη της “παραγωγής σημασιών κοινωνικότητας”...) να συμβαίνουν και τα εξής: να σπάει ποτήρια (και να κόβεται), να κόβεται με μαχαίρι, να χύνει καυτούς καφέδες (και να καίγεται), να χύνει ποτά ή χυμούς (και να σφουγγαρίζει) - και άλλα χαριτωμένα και εξόχως social.
Τα ίδια (ή ανάλογα) ισχύουν για όσους δουλεύουν “από πίσω” σε τοστάδικα, σουβλατζίδικα, κλπ. Ανάλογα ισχύουν για όσους / όσες σερβίρουν· και τρώνε τον “όχι υποβαθμισμένο πελάτη” και τις μαλακίες του (πάντα δίκαιες όμως!) στη μάπα. Για όσους είναι στις κουζίνες και στη λάτζα των φαγάδικων, ή “απλά” σκουπίζουν και σφουγγαρίζουν, τι να πούμε; Αυτοί / αυτές δεν φαίνονται.

Αν και δεν έχει νόημα να πείσουμε (εντός όλων των εισαγωγικών του κόσμου) αυτούς που καυχώνται ότι ζουν σ’ έναν (καπιταλιστικό) κόσμο και μια (καπιταλιστική) κοινωνία χωρίς εργατική τάξη, θα είχε ίσως σημασία να θυμίσουμε σ’ αυτούς κι αυτές που συνιστούν αυτήν την εργατική τάξη, σήμερα, ότι δεν έχουν κανένα λόγο (και κανένα όφελος) να υιοθετούν για τους εαυτούς τους την παράσταση του θηρίου που τους κοιτάει: του πελάτη. Γιατί η μεγαλύτερη και πιο οδυνηρή έλλειψη αυτοσυνείδησης είναι στον τριτογενή, στην “παροχή υπηρεσιών”: εκεί που ο πελάτης είναι το δεύτερο αφεντικό, που αλλάζει διαρκώς πρόσωπα, και επιβάλλει τη νόρμα απαιτώντας επιπλέον (“τι σου ζητάνε ρε;”) ένα χαμόγελο.
Ακόμα και η “ατμόσφαιρα” στον καπιταλισμό είναι προϊόν συναρμολόγησης. Μπορεί η συναρμολόγηση της “ατμόσφαιρας” να γίνεται γραμμικά ή “χαοτικά”. [2] Μπορεί να γίνεται με καφέδες και ξύδια ή με σκόνες και χάπια. Αλλά στην βιτρίνα ή στο αμπάρι, φανερή ή κρυφή, υπάρχει πάντα η εργατική τάξη (μια τάξη που οι σημερινές μορφοποιήσεις της μπορεί να είναι πολύ διαφορετικές απ’ τις προχθεσινές) που παράγει. Και κάμποσες μηχανές (μπορεί και δεκαεφτά) τις οποίες χειρίζεται για να βγει η δουλειά.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 - Αντιεξουσιαστική επιθεώρηση black out, τεύχος 5, Δεκέμβριος 2005: precarity.
[ επιστροφή ]

2 - Εννοούμε τα μη γραμμικά συστήματα και τη θεωρία του χάους.
[ επιστροφή ]