Μωρέ άμα πέσει το παραδάκι... γίνονται μαγείες...

ιστορίες απ’ το χρονοντούλαπο

Το σύγχρονο σύστημα καταμερισμού της εργασίας, πάνω στο οποίο βασίζεται η εμπορική ανταλλαγή των προϊόντων, βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της κατάρρευσης... Πέρα απ’ τα αισθήματα απογοήτευσης που προκαλούνται σε μεγάλο μέρος του κόσμου και τις πιθανότητες διαταραχών που θα προκληθούν απ’ την απελπισία των ανθρώπων που θίγονται απ’ αυτήν την κατάσταση, οι συνέπειες στην οικονομία [του κράτους μας, ονόματι Χ] είναι ολοφάνερες. Είναι λογικό κατά συνέπεια ότι [το κράτος μας, ονόματι Χ] πρέπει να κάνει ότι μπορεί για να βοηθήσει την επιστροφή των ομαλών οικονομικών δραστηριοτήτων στον κόσμο, χωρίς τις οποίες δεν θα υπάρξει ούτε πολιτική σταθερότητα ούτε βέβαιη ειρήνη. Η πολιτική μας δεν πρόκειται να στραφεί εναντίον οποιασδήποτε χώρας, αλλά ενάντια στην πείνα, την φτώχεια, την απογοήτευση και το χάος. Κάθε κυβέρνηση που θέλει να βοηθήσει στην ανάκαμψη θα τύχει της πλήρους συνεργασίας [του κράτους μας, ονόματι Χ]. Ο σκοπός μας είναι η ανάταση μιας παραγωγικής οικονομίας στον κόσμο, έτσι ώστε να επιτρέψουμε την ανάδυση των πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών που επιτρέπουν την ύπαρξη ελεύθερων θεσμών.

Υποθέτουμε ότι είναι πολλοί εκείνοι που αν άκουγαν την φράου Μέρκελ να μιλάει έτσι (οπότε, το κράτος Χ θα ήταν το γερμανικό) η καρδιά τους, και κυρίως η τσέπη τους, θα γυρνούσε στη θέση της. Γιατί άραγε τα γερμανικά αφεντικά δεν αναγνωρίζουν την αλληλεξάρτηση της δικής τους κερδοφορίας με τον ευρωπαϊκό καταμερισμό εργασίας και γιατί δεν ξεκινούν την γενναία (και, κυρίως, απλόχερη...) εκστρατεία τους ενάντια στην πείνα, την φτώχεια, την απογοήτευση και το χάος πρώτα στην ευρωζώνη, ύστερα στην ευρωπαϊκή ένωση και (γιατί όχι;) αργότερα αλλού; Κάποια απάντηση θα πρέπει να υπάρχει. Ειδικά εφόσον την αρχική παράγραφο στην οποία μιλάει κάποιος πολιτικός του κράτους Χ δεν την βγάλαμε απ’ το κεφάλι μας· δεν είναι άραγε ένα είδος “πρότυπης διεθνούς παρέμβασης”, “πρότυπης κρατικής υπευθυνότητας”, εν τέλει “πρότυπης καπιταλιστικής γενναιοδωρίας” τα πιο πάνω λόγια;
Για να δούμε.

Πρώτα πρώτα οι συστάσεις. Ο κύριος που η ιστορία συγκράτησε αυτά του τα λόγια λεγόταν George Marshall, και συνέβη να είναι υπουργός εξωτερικών του κράτους Χ, των ηπα δηλαδή, μετά το τέλος του β παγκοσμίου πολέμου. Η ομιλία του, που άνοιξε την προοπτική ροής μεγάλων ποσοτήτων δολαρίων προς την ευρώπη και την ιαπωνία, δόθηκε σε έναν άσχετο από πρώτη ματιά τόπο (στην τελετή αποφοίτησης πτυχιούχων του Harvard) αλλά σε καθόλου άσχετο ιστορικά χρόνο. Στις 5 Ιουνίου του 1947. Αυτό που υποσχόταν τότε και πραγματοποίησε στη συνέχεια υπό την προεδρία του Τρούμαν, έμεινε γνωστό στην ιστορία σαν “σχέδιο Μάρσαλ”... Και, δεν έχουν περάσει καλά καλά ούτε τρεις μήνες (σήμερα που γράφουμε και διαβάζετε αυτά) όταν η κουβέντα “σχέδιο Μάρσαλ” ξανακούστηκε και ξανακούστηκε στα μέρη μας, αυτή τη φορά σαν (πιθανή, και βασικά ευκταία...) απλόχερη ευρωπαϊκή χρηματοδότηση προς το ελλαδιστάν.
Η ηχώ των ιστορικών γεγονότων, οι βολικές (και μεροληπτικές) αναθυμήσεις και ο ιστορικισμός δεν είναι καλοί σύμβουλοι. Στα μέρη μας, και όχι μόνο σ’ αυτά, είναι εύκολο να βρεις από ειδικούς μέχρι ανειδίκευτους περί την πολιτική οικονομία που να εγκαλούν το γερμανικό κράτος για (σχεδόν σαδιστική) τσιγκουνιά. Απέναντι στους χειμαζόμενους, με δυσκολίες δανεισμού, ευρω-εταίρους του. Γιατί οι γερμανοί δεν δίνουν λεφτά;;;; Ή γιατί δεν αφήνουν την ΕΚΤ να τυπώσει “μαρούλι”;;;;  Ίσως ... ίσως επειδή το ισχύον σύστημα οργάνωσης και εκμετάλλευσης της εργασίας και των κοινωνιών γενικά λέγεται “καπιταλισμός”... Ίσως γι’ αυτό...
Καπιταλισμός λεγόταν και το 1947. Και το 1946. Και το 1945, όταν τέλειωσε επίσημα ο Β παγκόσμιος πόλεμος. Αξίζει λοιπόν να θυμίσουμε πως - ήταν - ο - αναπτυγμένος - καπιταλιστικά - κόσμος τα πρώτα χρόνια της ειρήνης, που σημαίνει: σε ποιά κατάσταση αποφάσισε η Ουάσιγκτον (και μάλιστα με μεγάλη καθυστέρηση 2 τουλάχιστον χρόνων) ότι τα λεφτά “της” θα πιάσουν τόπο. Και με το παραπάνω. Για να το πούμε αλλιώς: ας θυμηθούμε μέσα και κάτω από ποιές συνθήκες οι λέξεις “ανοικοδόμηση τεράστιας κλίμακας” είχαν καπιταλιστικό νόημα και ενδιαφέρον.
Απ’ τα κράτη που πήραν μέρος στον Β παγκόσμιο δύο μόνο είχαν μείνει άθικτα στο έδαφός τους: οι ηπα και ο καναδάς. Όλα τα υπόλοιπα είχαν υποστεί καταστροφές σε υποδομές και σε ανθρώπους από πάρα πολύ σοβαρές έως ανήκουστες στην ιστορία του είδους μας· ακόμα και στην ιστορία των πολέμων του είδους μας. Συγκρινόμενος ο Α παγκόσμιος με τον Β ήταν κάτι σαν περίπατος στην εξοχή...
Το τέλος του Β παγκόσμιου πολέμου λοιπόν άφησε την ευρώπη (πλην σοβιετικής ένωσης) με ερείπια το 70% των βιομηχανικών υποδομών της. Στη σοβιετική ένωση είχαν καταστραφεί εντελώς ή εν μέρει 1710 μικρότερες και μεγαλύτερες πόλεις, 70.000 χωριά, και σχεδόν 32.000 βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Σκοτώθηκαν επίσης σχεδόν 40 εκατομμύρια σοβιετικοί όλων των εθνικοτήτων, τα 8.5 στα πεδία των μαχών και οι υπόλοιποι με κάθε άλλο δυνατό τρόπο... Η αγγλία είχε “επενδύσει” τουλάχιστον το 1/4 του οτιδήποτε θα μπορούσε να ονομαστεί “εθνικός πλούτος” της στην κατασκευή ή/ και την αγορά όπλων απ’ τις ηπα· και το 55% της συνολικής εργατικής δύναμης στην αγγλία δούλευε για τον πόλεμο... Επιπλέον ο β παγκόσμιος άφησε το Λονδίνο μ’ ένα τεράστιο χρέος προς την Ουάσιγκτον (συνολικό μεταπολεμικό χρέος της αγγλίας 250% του αεπ της, η τελευταία δόση πληρώθηκε το 2006...), τέτοιο που θα έκανε την αυτού εξοχότητα μόνιμο υποχρεωτικό βοηθό της πρώην αποικίας... Η πολωνία, η γιουγκοσλαβία και η ελλάδα ήταν επίσης κατεστραμένα κράτη. Η ηττημένη γερμανία είχε καταδικαστεί επίσημα (από το 1944, σχέδιο Morgenthau) σε πλήρη αποβιομηχάνιση, και πέρα απ’ αυτές καθ’ εαυτές τις πολεμικές καταστροφές ήταν υποχρεωμένη απ’ το 1946 να καταστρέψει 1500 εργοστάσια... Σ’ όλο τον εμπόλεμο πλανήτη είχαν δολοφονηθεί άμεσα ή έμμεσα 60 εκατομμύρια άντρες και γυναίκες, τα 2/3 άμαχοι, υπήκοοι 61 κρατών... Μόνο οι ηπα “δαπάνησαν” στη διάρκεια του πολέμου 341 δισ. δολάρια (δολάρια του 1945), ένα ποσό που πρέπει να το πολλαπλασιάσει κανείς επί 12 για να δει την σημερινή του αξία· κι αυτό χωρίς να υποστεί καμία ζημιά στο εσωτερικό...
Αυτά είναι μόνο ενδεικτικά της κατάστασης πάνω στην οποία η καπιταλιστική αξιοποίηση, καθοδηγούμενη απ’ τον νικητή εκείνον που είχε χρήμα (γιατί είχε φυλαγμένο το μεγαλύτερο μέρος του πρωτοκοσμικού χρυσού...) αποκτούσε ξανά νόημα. Η Ουάσιγκτον άργησε 2 ολόκληρα χρόνια να καταλάβει ότι αν επέμενε στο σχέδιο μεταπολεμικής καταστροφής της γερμανίας που είχε προσυπογράψει, τότε αργά ή γρήγορα η υπόλοιπη ευρώπη θα γινόταν κομμουνιστική, και χωρίς να χρειαστεί η επέμβαση των σοβιετικών τανκς. Άργησε, σα να λέμε, να καταλάβει ότι η γερμανική βιομηχανική παραγωγή (και, κυρίως, η παραγωγή εργαλειομηχανών) ήταν η σπονδυλική στήλη του ευρωπαϊκού καπιταλισμού. Ουσιαστικά ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός έμεινε σε μια εξαιρετικά αργή και αβέβαιη “ανάκαμψη” τα δύο πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, με ισχυρές κοινωνικές εντάσεις, έως ότου η Ουάσιγκτον “ρίξει χρήμα” στα ευρωπαϊκά ερείπια· το μεγαλύτερο μέρος σαν δωρεές, το μικρότερο σαν δάνεια. Κι αυτό, φυσικά, για δύο ξεκάθαρους λόγους· έναν στενά οικονομικό, κι έναν πολιτικό. Για να φτιαχτεί ξανά μια ευρωπαϊκή αγορά για τα αμερικανικά βιομηχανικά εμπορεύματα· και για να απομακρυνθεί ο κομμουνιστικός πειρασμός μέσα απ’ την “ανοικοδόμηση”. Λίγα έδωσε - πολλά πήρε ο αμερικανικός καπιταλισμός ως τις αρχές της δεκαετίας του ‘70 απ’ την γενναιοδωρία του... Επαναλαμβάνουμε ωστόσο ότι η “ανάπτυξη” και οι “επενδύσεις” έπιασαν τόπο πάνω σε ερείπια. Κανονικά, όχι μεταφορικά.

Επιστρέφοντας στους ταραγμένους καιρούς μας, το γεγονός ότι πολλοί έλληνες πιστεύουν ότι “λεφτά υπάρχουν” (στο Βερολίνο...) είναι απλά ένα ακόμα σύμπτωμα της απόλυτης, σκόπιμης και (νομίζουν) βολικής άγνοιάς τους πάνω στο τι είναι και πως δουλεύει ο καπιταλισμός. Την αμερικανική βοήθεια άλλοι μεν απ’ τους όχι μακρινούς προγόνους τους την απήλαυσαν για τα καλά· κι άλλοι την πλήρωσαν διπλή και τριπλή. Το να ονειρεύονται ακόμα “σχέδια Μάρσαλ” του ενός ή του άλλου είδους, επιβεβαιώνει τον βαθύ προσοδισμό της κουλτούρας τους.
Όμως ο καπιταλισμός, σα μηχανή, στην παρούσα φάση, δεν καταλαβαίνει από τέτοια.