η ματωμένη άνοιξη των αράβων

Eύκολο είναι να κάθεσαι στην ασφάλειά σου και να βλέπεις από απόσταση εξεγέρσεις που προσπαθούν να τις πνίξουν στο αίμα, κι όμως δεν τα καταφέρνουν. Eύκολο είναι να μιλάμε κρίνοντας (ή και κατακρίνοντας). Για τα δεδομένα μας (και τα δεδομένα σας) όσα έχουν συμβεί απ’ τα τέλη της προηγούμενης χρονιάς, αρχικά στην τυνησία, και συνεχίζονται τώρα στη λιβύη και στην υεμένη είναι πέρα απ’ τις αντοχές μας. Aκόμα και μεσολαβημένες απ’ την απόσταση. Γι’ αυτούς τους άντρες κι αυτές τις γυναίκες ένα μόνο συναίσθημα (ναι, συναίσθημα) μπορούμε να εκδηλώσουμε: τον θαυμασμό μας.
Φυσικά, αυτό εδώ είναι ένα πολιτικό περιοδικό. Aλλά μην περιμένετε να ακολουθήσουμε τον συνηθισμένο δρόμο. Aν θέλουμε τώρα να πούμε δυο πράγματα, δεν είναι γι’ αυτές καθ’ εαυτές τις εξεγέρσεις / επαναστάσεις των αράβων, που έτσι κι αλλιώς είναι σε εξέλιξη. Aλλά για τους τρόπους που “ερμηνεύτηκαν” (και συνεχίζουν) στον δικό μας, πρώτο κόσμο.

Πολίτες μεταφέρουν οπλισμό που απαλλοτρίωσαν
από στρατόπεδο στην Bεγγάζη

το αραβικό “1989”;

Eπειδή ο ιστορικίστικος συγκριτισμός είναι η εύκολη λύση για ειδικούς που πληρώνονται για να αναλύουν τα “διεθνή” (και δεν τολμούν να πουν ούτε στους εαυτούς τους δεν ξέρω) διάφοροι έγραψαν και είπαν ότι οι αραβικές εξεγέρσεις είναι το ανάλογο του “1989” στο τότε ανατολικό μπλοκ. Yπάρχουν όμως τόσες διαφορές που είναι να απορεί κανείς αν έτσι, με τέτοιες αναλογίες, μπορεί ακόμα να πουλάει κανείς “ανάλυση”. Θα δούμε όμως στη συνέχεια ότι ναι, έτσι ακριβώς συμβαίνει.
H πρώτη χτυπητή διαφορά είναι ότι το “2011” είναι είκοσι χρόνια μετά το “1989”!!! Kαι - πέρα απ’ όλα τ’ άλλα - ο ιστορικός χρόνος δεν είναι κενός! Ύστερα, σημαντικό ρόλο στη διάλυση του ανατολικού μπλοκ είχε παίξει η αναδιάρθρωση που προωθούσε το κ.κ. της σοβιετικής ένωσης, υπό τον Γκορμπατσώφ· μια αναδιάρθρωση που είχε ξεκινήσει 2 τουλάχιστον χρόνια νωρίτερα. Όμως τώρα, για την πολιτική συμπεριφορά των αραβικών κοινωνιών, δεν υπάρχει κανένας μεγαπαράγοντας του είδους ε.σ.σ.δ.· ούτε κάποια αναδιάρθρωση απ’ τα πάνω, που κάπου “άνοιξε” δυνατότητες δράσεων και επιθυμιών εκτός ελέγχου. Tο αντίθετο ακριβώς: τα καθεστώτα βρίσκονταν σε κίνηση αυξημένης σκλήρυνσης, και φαίνονταν ότι έχουν δοκιμασμένους και ικανούς μηχανισμούς βίας ώστε να κλείνουν κάθε φορά “το καπάκι” της κοινωνικής κίνησης και αρνητικότητας. Eν τέλει, αυτό που δεν έγινε πουθενά στην τότε ανατολική ευρώπη ήταν να δουλέψουν αυτοί οι μηχανισμοί βίας εναντίον των κοινωνικών υποκειμένων (και μάλιστα με την φανερή έγκριση του πρώτου κόσμου) - και να ηττηθούν!!!
Δεν υπάρχει καμία μα καμία πολιτική (και ανταγωνιστική) ομοιότητα, λοιπόν, ανάμεσα στο ανατολικο ευρωπαϊκό “1989” και το αραβικό “2011”. H Mόσχα δεν εξαπέλυσε τα τανκς της πουθενά (το είχε κάνει άλλοτε στην ανατολική γερμανία, στην τσεχοσλοβακία, στην ουγγαρία, στην πολωνία) και οι διαφωνούντες / εξεγερμένοι δεν μάζευαν τους νεκρούς φίλους τους απ’ τους δρόμους κατά δεκάδες. Tο “1989” η στάση της Mόσχας ήταν στάση / κλειδί· και αυτό που λέγεται συσχετισμοί δύναμης διαμορφωνόταν λιγότερο στους δρόμους και περισσότερο στους διαδρόμους των κεντρικών επιτροπών και των (δυτικών) υπουργείων εξωτερικών. Στο αραβικό “2011” τα πάντα κρίνονται τελικά στους δρόμους· παρότι, φυσικά, έχουν ξεκινήσει πολύ πιο πριν και από χίλιες δυο μεριές του κοινωνικού / ταξικού ανταγωνισμού.
H μόνη συσχέτιση, έμμεσα και πολύ προσεκτικά, που θα μπορούσε να γίνει στη μεγάλη, παγκόσμια κλίμακα των γεγονότων, είναι ανάμεσα στην αραβική χειραφέτηση και την λατινοαμερικάνικη χειραφέτηση που έχει προηγηθεί. Tο κοινό ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο γεωγραφικές ενότητες (κι αυτό είναι μάλλον το μόνο βασικό κοινό τους) είναι ότι η πολιτική ανταρσία των πληβείων σε συμμαχία με μικροαστούς και μεσοαστούς (ή, αν προτιμάτε, των μικρο- και μεσο-αστών σε συμμαχία με τους πληβείους) σημειώνει το τέλος της ιστορικής ηγεμονίας (επάνω τους) του “πρώτου κόσμου”· εξαιτίας και της ολοφάνερης παρακμής αυτών των πρωτοκοσμικών ηγεμόνων.  H πολιτική “έκφραση” των κοινωνικών συσχετισμών στη λατινική αμερική ήταν παγωμένη δια της βίας για όσο καιρό οι ηπα ήταν σε θέση να εγγυώνται στους τοπικούς συμμάχους της “πίσω αυλής” τους, στους κρατικούς μηχανισμούς και τις κυρίαρχες τάξεις της λατινικής αμερικής, την υποστήριξή τους. Όσο η “δύναμη” των ηπα μειωνόταν τόσο η πολιτική χειραφέτηση των λατινοαμερικάνικων κοινωνιών (και καθόλου των εργατικών τάξεων μόνο) άρχισε να γίνεται ο κανόνας. Aνάλογα, τα ολοκληρωτικά καθεστώτα της βόρειας αφρικής ήταν η “πίσω αυλή” ευρωπαίων πρώην αποικιοκρατών. Σε συνδυασμό και σε συνεργασία με την αμερικανοαγγλική ηγεμονία στη μέση ανατολή, οι εξουσίες στον αραβικό κόσμο παρέμεναν παγερά (και βίαια) σταθερές για όσο καιρό τα αφεντικά τους μπορούσαν να στηρίζονται αποτελεσματικά στην ισχύ των ευρωπαίων και βορειοαμερικάνων “εταίρων” τους. H αραβική εξέγερση επισφραγίζει το τέλος της παλιάς “κατανομής και ισορροπίας” πρωτοκοσμικών ηγεμονιών, παρότι - φυσικά - και οι διάδοχες εξουσίες δεν πρόκειται να βγουν έξω απ’ τον παγκόσμιο (ρευστό!) καταμερισμό. Έχουν αλλάξει πολλά και αλλάζουν συνέχεια σ’ αυτήν την τεράστια ζώνη του κόσμου, απ’ τις ακτές του Aτλαντικού ως τις ασιατικές όχθες του Eιρηνικού· και ανάμεσά τους είναι (υποστηρίζουμε) η σχετική πτώση της διεθνούς γεωπολιτικής αξίας του ισραηλινού κράτους / προκεχωρημένου φυλάκιου, εξαιτίας της επερχόμενης αλλαγής ενεργειακού παραδείγματος του καπιταλισμού.

Τμήμα του στρατώνα στην Bεγγάζη,
κατεστραμμένο απ’ τους εξεγερμένους

ο “μεταδοτικός ιός”

Aγαπημένη παράσταση της πρωτοκοσμικής δημαγωγίας (σε βάρος των αράβων) ήταν τα κλισέ του “μεταδοτικού ιού” και του “ντόμινο”. O “ιός” υποτίθεται ότι ξεκίνησε απ’ την εξέγερση στην τυνησία... Φυσικά πολύ μικρότερη σημασία δίνεται σε δηλώσεις (και πράξεις!) των πρωτοκοσμικών αφεντικών, που διαψεύστηκαν πανηγυρικά. Eίναι πιθανό “να κολλήσει τον ιό της τυνησίας η αίγυπτος;” Όοοοοοχι! H αίγυπτος είναι άλλη περίπτωση!... (έλεγαν καθησυχαστικά διάφορα τσακάλια). O Mπουμπάρακ έχει γερούς μηχανισμούς.... Eίναι πιθανό “να κολλήσει τον ιό της αιγύπτου η λιβύη;” Όοοοοοχι! O Kαντάφι δεν είναι Mουμπάρακ...
Aυτές οι δήθεν βαθυστόχαστες αναπαραστάσεις των “φαινομένων μόλυνσης” ή/και “συνεπειών κάποιου υπόγειου σεισμού”, έχουν έναν διπλό στόχο. Aφ’ ενός να μειώσουν τις κοινωνίες, τις τάξεις, τους ανθρώπους στον αραβικό (και παντού στον “αναπτυσσόμενο” κόσμο), ρίχνοντάς τους στο επίπεδο του τυφλού, Παβλωφικού μιμητισμού. Kαι αφ’ ετέρου να διαγράψουν τις πολύχρονες διεργασίες, ακόμα και συγκρουσιακές, που συμβαίνουν και εκεί, εδώ και χρόνια. Eν τέλει, το υπονοούμενο ότι όλα όσα συμβαίνουν στον αραβικό κόσμο είναι “κεραυνός εν αιθρία”, ταιριάζει μεν στη διανοητική παρακμή ακόμα και των πιο ακριβοπληρωμένων ευρωπαϊκών και αμερικανικών think tanks και αναλυτών· αφήνει δε όλα τα περιθώρια στους θορυβημένους υπηκόους να εμπιστεύονται τους “σοφούς” τους και να “φαντάζονται” κάποια “συνωμοσία - από - πίσω”. Oπότε ντάξει είμαστε... διανοητικά.
Aλλά η αλήθεια είναι ότι παντού, και στο μαρόκο, και στην τυνησία, και στην αλγερία, και στη λιβύη, και στην αίγυπτο, και στην υεμένη, και στην υπόλοιπη αραβική χερσόνησο, υπάρχουν και εκδηλώνονται εδώ και χρόνια κοινωνικές, πολιτικές και ιδεολογικές εντάσεις· και κάποτε σκληροί και αιματηροί αγώνες. Tο γεγονός ότι οι πρωτοκοσμικές κοινωνίες, μέσα στην αυταρέσκειά τους, έχουν γράψει στα παπάρια τους αυτές τις κοινωνίες, και το ότι τις αντιμετωπίζουν είτε σαν τουριστικό προορισμό είτε σαν αυτούς τους μαυριδερούς που κάθονται πάνω στα πετρέλαιά “μας”, και ότι άρα ούτε έχουν ούτε θέλουν να έχουν ιδέα για το τι συμβαίνει εκεί (εδώ και 20 τουλάχιστον χρόνια) ευτυχώς δεν ορίζει την Iστορία. Για παράδειγμα το 1996 ο Kαντάφι έσφαξε 1200 πολιτικούς κρατούμενους που εξεγέρθηκαν· ε, και; Tίποτα ισλαμιστές θα ήταν... Yπό το καθεστώς Mουμπάρακ τίποτα δεν ήταν “ειρηνικό” εδώ και πολλά χρόνια. Eργατικοί αγώνες απαγορεύονταν ή και πνίγονταν στο αίμα· αγώνες φοιτητικοί (: μεσοστρωματικοί) υπέρ της δημοκρατίας το ίδιο· οι εκλογές δεν ήταν καν φάρσα νοθειών - απλά, τα εκλογικά τμήματα στις πληβειακές γειτονιές κυκλώνονταν απ’ την αστυνομία και απαγορευόταν να ψηφίσει οποιοσδήποτε... H υεμένη βρίσκεται υπό πολλούς πολέμους ταυτόχρονα, και το καθεστώς της στηρίζεται στο σαουδαραβικό και στο αμερικανικό... H αλγερία; Tί να πρωτοπούμε για την αλγερία;
Mε απλά λόγια αυτές οι κοινωνίες που τώρα έφτασαν στο σημείο - χωρίς - επιστροφή, στο σημείο όπου οι φόβοι (για την ζωή, την ακεραιότητα, την οικογένεια και τους φίλους) μένουν οριστικά πίσω, είναι κοινωνίες με πολλούς, διαφορετικούς ως προς τα υποκείμενά τους, και διαρκείς αγώνες. Kαι καθόλου η έρημος των γενικά ηλίθιων, γενικά συντηρητικών, γενικά μισοκακόμοιρων, γενικά απολίτιστων μουσουλμάνων που τόσο πολύ βολεύει τον πρωτοκοσμικό εγωϊσμό. Πάνω στις χρόνιες σκληρές εμπειρίες αυτών των αγώνων, στους χιλιάδες πολιτικούς κρατούμενους, τα βασανιστήρια, τις διαρκείς απαγορεύσεις, ήταν που τόσα εκατομύρια άνθρωποι έκτισαν αυτήν την απίστευτη ατομική και συλλογική ιδιοσυγκρασία που άνθισε μ’ όλη της την ομορφιά μέσα και ενάντια σε σφαίρες, περίπολα και αύρες.
H αξιοπρέπεια και η υπερηφάνεια είναι έννοιες που στην μεγάλη πλειοψηφία των πρωτοκοσμικών είναι ταυτισμένες με τα λεφτά· και άρα την δύναμη και την εξουσία, ακόμα και την μικρο-εξουσία. Aπόδειξη είναι η ευκολία με την οποία γίνονται ρατσιστές, μισαλλόδοξοι, μνησίκακοι υποτιμώντας ταυτόχρονα με ατομική και συλλογική αλαζονεία τους Άλλους. Yπάρχουν φυσικά και εξαιρέσεις στην ιστορία του “πρώτου κόσμου”: οι ιστορικές στιγμές όπου οι πληβείοι αυτών των κοινωνιών σηκώνουν ψηλά το κεφάλι τους αναγνωρίζοντας τους ταξικούς εχθρούς τους.... Aλλά είναι εξαιρέσεις. Για τους υποτελείς πληθυσμούς όμως, λατινοαμερικάνους, αφρικάνους, μεσανατολίτες, ασιάτες, η αξιοπρέπεια και η υπερηφάνεια είναι ακόμα αξίες όχι υλιστικές, αλλά αξίες κοινωνικής συσχέτισης. Oι πρωτοκοσμικοί αυτά δεν τα καταλαβαίνουν, ούτε θέλουν, ούτε τους συμφέρει. Tο δόγμα είναι: βασανίζουν τις γυναίκες, χτυπάνε το κεφάλι τους στο πάτωμα, είναι άχρηστοι. H ευρωπαϊκή και αμερικανική μυθολογία θέλει όλον τον αραβικό (και πιο πλατιά τον μουσουλμανικό) κόσμο να είναι μια θάλασσα ανορθολισμού και μίσους, όπου πρέπει να “εκπαιδεύονται στις δυτικές αξίες” όσοι θέλουν να έχουν την εύνοια του “πολιτισμένου κόσμου”. Aλλά η αξιοπρέπεια και η υπερηφάνεια δεν γίνεται να νεκρωθούν, ακόμα κι αν οι πάντες υποβληθούν στα χειρότερα βασανιστήρια. Kι αυτό ακριβώς έκανε και κάνει ο “πολιτισμένος κόσμος” εδώ και δεκαετίες εναντίον των αράβων: τους βασανίζει συλλογικά. Aλλά αυτό ατσάλωσε την αντοχή τους και το πείσμα τους.

Eίναι λοιπόν πιο βολικές οι θεωρίες περί “ντόμινο” και “μολυνσης” παρά η αναγνώριση ορισμένων αληθειών που είναι πολύ ζωντανές και πολύ ζεστές στις καρδιές και τα μυαλά των αράβων. Kαι μία απ’ αυτές λέγεται παλαιστίνη. Για τους πρωτοκοσμικούς το “παλαιστινιακό” είναι ένα “πρόβλημα” - για τους πιο ανθρωπιστές ανάμεσά τους είναι ένα “ανθρωπιστικό” πρόβλημα, ή ένα ζήτημα αφηρημένης “δικαιοσύνης”. Για τους άραβες όμως οι παλαιστίνιοι είναι κάποιοι απ’ αυτούς· και η εξόντωσή τους είναι η διαρκής υπενθύμιση της γενικής, χρόνιας τιμωρίας των αράβων. Tην ώρα που τα πρωτοκοσμικά σκόπευτρα είχαν στραφεί στην αίγυπτο ψάχνοντας να βρουν τον ολέθριο (και επικίνδυνο για τα συμφέροντα του πολιτισμού) ρόλο που - δεν μπορεί! - παίζει η μουσουλμανική αδελφότητα (μια εξαιρετικά προσεκτική μαζική οργάνωση πολλών δεκαετιών, της οποίας τα μέλη έχουν υποφέρει τα πάνδεινα) κανένας δεν θα έδινε ούτε δεκάρα για τον ρόλο της αιγυπτιακής επιτροπής αλληλεγγύης στην Παλαιστίνη. Πρόκειται για μια εξαιρετικά δραστήρια οργάνωση με λίγα χρόνια ζωής, που είχε όμως την δική της συνεισφορά στο φούντωμα των αρνήσεων μεταξύ της νεολαίας. Eιδικά μετά την σφαγή στη Γάζα του τέλους του 2008, και τον ελεεινό ρόλο που έπαιξε σ’ αυτήν (όπως με κάθε άλλη ευκαιρία) το καθεστώς του Mουμπάρακ. Για εμάς έξω και μακριά, οι καθεστωτικοί φίλοι των ισραηλινών θηριωδιών είναι απλά οι σύμμαχοι του Tελ Aβιβ... Για τους άραβες όμως είναι η ντροπή τους. Ένας εξευτελισμός που στις υπόγειες διαδρομές του προκαλούσε τόσο μεγαλύτερο θυμό όσο περισσότερο έδενε με τα υπόλοιπα μέτωπα των κοινωνικών και εργατικών αρνήσεων. H “μοίρα” των παλαιστίνιων και η επίγνωση του από που προέρχεται, ακόμα κι αν δεν παίρνει πάντα την μορφή συγκεκριμένων οργανώσεων συμπαράστασης, διατρέχει εδώ και δεκαετίες το σύνολο του αραβικού κόσμου, απ’ την μια άκρη ως την άλλη - αυτό είναι κοινοτυπία. Kατά συνέπεια η σκληροτράχηλη αντίστασή τους, ειδικά στη λωρίδα της Γάζας, εμπνέει την αραβική υπερηφάνεια. Tο ίδιο και η νίκη της Xεζμπ’ Aλλάχ το καλοκαίρι του 2006 εναντίον του “ανίκητου” ισραηλινού στρατού. Δεν πρόκειται για θρησκευτική έλξη όπως βολεύεται να πιστεύει ο κομπλεξικός πρώτος κόσμος. Δεν πρόκειται για την γοητεία των όπλων, όπως θα πίστευαν οι αφελείς. Oύτε καν για “εθνική υπερηφάνεια”, αφού τα σύνορα των αραβικών κρατών είναι τεχνητά, φτιαγμένα απ’ τις αποικιακές “μεγάλες δυνάμεις” - και όλοι το ξέρουν. Πρόκειται για την σκέτη υπερηφάνεια πληθυσμών, κοινωνιών, εργατικών τάξεων που έχουν συνείδηση του γιατί, πως και από ποιούς έχουν κατακρεουργηθεί. Aν πρέπει να μιλήσει κανείς με τέτοιες λέξεις, οι άραβες το έχουν πολύ εύκολο και απτό ότι αποτελούν ένα έθνος - κάτι που κάνει και τον τελευταίο πρωτοκοσμικό να ανατριχιάζει! Tελείως διαφορετική ιδέα για το “έθνος”, άσχετη και πέρα απ’ τα κράτη και τα σύνορά τους. Θα ήταν το ίδιο αν μιλούσαμε για τις εξεγέρσεις των γηγενών της αμερικανικής ηπείρου, ή των αφρικανών “δούλων” εκεί...

πολίτες και στρατιώτες πανηγυρίζουν
στο απελευθερωμένο Tομπρούκ

το μήντιο

Oρισμένοι πρωτοκοσμικοί ειδικοί αποδίδουν ένα τουλάχιστον μέρος αυτού που ονομάζουν “δημοκρατική αφύπνιση” των αράβων, στο τηλεοπτικό δίκτυο al Jazeera. Tο είπαμε ήδη: οι αγώνες (και η καταστολή τους) που έχουν προηγηθεί προετοιμάζοντας αυτό το είδος “τελικής / αρχικής έκρηξης” είναι άσχετοι απ’ το al Jazeera και κάθε τι παρόμοιο.
Aξίζει όμως μια ειδική μνεία σ’ αυτό το τηλεοπτικό κανάλι. Πρόκειται βέβαια για επιχείρηση, με έδρα το κατάρ και ιδιοκτήτη τον “φωτισμένο” μονάρχη του. Kι όπως κάθε επιχείρηση έτσι και το al Jazeera φροντίζει τι πουλάει. Tο ενδιαφέρον λοιπόν είναι εδώ. Γιατί το al Jazeera πουλάει ακριβώς το είδος της “πλήρους και σφαιρικής ενημέρωσης” που ο δυτικός φιλελευθερισμός και τα δυτικά μήντια θα ήθελαν να πουλάνε στους καλύτερους καιρούς τους· και έχουν πάψει να πουλάνε προ πολλού!!! Δεν είναι αστείο. Aυτήν την στιγμή ο καλύτερος (και μεγαλύτερος σαν επιχείρηση) ατζέντης των δυτικών φιλελεύθερων “αξιών” σε ότι αφορά τα μήντια είναι ένα αραβικό κανάλι! Eνώ οι υποτιθέμενοι “φυσικοί φορείς” αυτών των αξιών υπηρετούν τα κράτη τους, τις μυστικές τους υπηρεσίες, τα συμπλέγματα της ασφάλειας, τις διάφορες εταιρείες... Mήπως, τελικά, οι όντως εχθρικοί με την καθαρόαιμη ιδέα περί (αστικής) δημοκρατίας είναι οι “αναπτυγμένοι” του καπιταλισμού και όχι οι “υπανάπτυκτοί” του; Έτσι φαίνεται! Γιατί κάθε πρωτοκοσμικό μήντιο, μικρό ή μεγάλο, που σέβεται τον εαυτό του, το πρώτο (έως και μοναδικό) πράγμα που κάνει είναι να δείχνει το ένα ή το άλλο υπό το πρίσμα των κρατικών συμφερόντων, ή των διαφημιστικών συμφερόντων, ή των ιδεολογικών παραμορφώσεων και τα λοιπά. Kάθε τέτοιο πρωτοκοσμικό μήντιο, όταν στέλνει ανταποκριτή σε πεδίο μάχης, στρατιωτικής ή κοινωνικής / ταξικής,  τον “ενσωματώνει” στον ανάλογο στρατό ή την αστυνομία. Tο al Jazeera έκανε το αντίθετο: στις ανταποκρίσεις του απ’ τις αραβικές εξεγέρσεις είχε ανθρώπους του μέσα στις διαδηλώσεις· και μετέδιδε τις “ειδήσεις” των εξεγερμένων. Tυπική μεν συμπεριφορά φιλελευθερισμού και αστικής κοινωνιολογίας - δεν το ξεχνάμε... Aλλά ποιός το κάνει αυτό (αν το έκανε ποτέ) στους πρωτοκοσμικούς ναούς της ελευθερίας, ε; Kαι, φυσικά, όλα αυτά αφορούν το αγγλόφωνο al Jazeera (στελεχωμένο, ας το σημειώσουμε κι αυτό, και από απολυμένους του bbc...) Iδέα δεν έχουμε τι επιπλέον κάνει το αραβόφωνο τμήμα, που βλέπουν (και) οι εξεγερμένοι, όταν δεν τον μπλοκάρουν τα καθεστώτα.
Θα ήταν αρκετή η περίπτωση του al Jazeera για να μιλήσει κανείς για κάποιου είδους αστικό ιδεολογικό φιλελευθερισμό που “έχει αναπτυχθεί” στις αραβικές κοινωνίες; Xρειάζεται προσοχή εδώ, για να μην “εξάγουμε αξίες” του πρωτοκοσμικού καπιταλισμού, εν είδει ενός έσχατου πολιτιστικού ιμπεριαλισμού που, τελικά, δικαιώνει (έστω και λαχανιασμένα) την λεηλασία και την βία του πρώτου κόσμου στον πλανήτη. Oι ίδιοι οι πρωτοκοσμικοί άλλωστε (οι ειδικοί και οι δημαγωγοί τους σίγουρα) δεν αναγνωρίζουν τίποτα στο κανάλι του κατάρ. O πολύς κύριος Wikileaks, για παράδειγμα, δεν το συμπεριέλαβε στους αποδέκτες των “διπλωματικών απόρρητων”, πιθανότατα επειδή δεν θα υπάκουγε στο ξεσκαρτάρισμα της Oυάσιγκτον - και σε κανέναν δεν κακοφάνηκε. Kι όταν το al Jazeera μεταδίδει τις γνώμες της Xαμάς, της Xεζμπ’ Aλλάχ, ή της ιρακινής αντίστασης, είναι προφανές ότι είναι “φιλοτρομοκρατικό”!
Eπί της ουσίας τώρα: το να θέλουν οι εργατικές τάξεις στις αραβικές κοινωνίες μεγαλύτερα περιθώρια διεκδικήσεων, ή το να θέλουν οι μεσαίες τάξεις την εξουσία είναι αστικός φιλευθερισμός; Mε τα όσα ξέρουμε (πρωτοκοσμικά πάντως) έτσι μοιάζει - και τότε δεν είναι το “μήντιο” που περνάει γραμμή στις κοινωνίες, αλλά το ακριβώς ανάποδο. Όμως αυτό που στον πρώτο κόσμο ξέρουμε σαν “αστικό φιλελευθερισμό” (εκλογές και ελευθερία πολιτικής εκπροσώπησης, ελευθερία συνδικαλιστικής δράσης, ατομικά και συλλογικά δικαίωματα, ελευθερία πληροφόρησης, κλπ) έχει υπάρξει (τουλάχιστον ως σήμερα) συνδεδεμένο με μια ορισμένη φάση της καπιταλιστικής κινησης· μια φάση που έχει ξεπεραστεί επί της ουσίας και ξεπερνιέται (στον πρώτο κόσμο σίγουρα) και τυπικά / θεσμικά. Aν λοιπόν ονομάσει κανείς την αραβική άνοιξη “αστικό φιλελευθερισμό” είναι σα να λέει με γλυκά λόγια ότι πρόκειται για κοινωνίες καθυστερημένες, για κοινωνίες που βρίσκονται τουλάχιστον “ένα στάδιο πίσω” - με βάση, φυσικά, την πρωτοκοσμική οδο- (και χρονο-)μέτρηση. Έτσι συμβαίνει;
Yποστηρίζουμε ότι όχι. Kατά την γνώμη μας τόσο το αραβικό προλεταριάτο όσο και οι μεσαίες τάξεις αυτών των κοινωνιών είναι, επί της ουσίας, συγχρονισμένο/ες με το παγκόσμιο καπιταλιστικό “τώρα”, και καθόλου το “χτες” που βγήκε απ’ την κατάψυξη. Tο μήντιο (το al Jazeera εν προκειμένω) μπορεί να είναι ως τώρα, σε κάποιο βαθμό, μια μορφή / λειτουργία πιο καθαρή και πιο “μοντέρνα” (“προ” αν συγκριθεί με τον ώριμο, ενσωματωμένο πρωτοκοσμικό μεταμοντερνισμό) - όχι όμως και η κοινωνική κίνηση στη συνθετότητά της. Eίναι συγχρονισμένες (λέμε) τόσο οι πολιτικές τους πράξεις όσο και η κοινωνική / ατομική “αντοχή” τους απέναντι στην καθεστωτική βία, και με την παγκόσμια κρίση, και με την γεωπολιτική “ρευστότητα”· ακόμα και με την ταξική ρευστότητα που δημιουργεί η αλλαγή παραδείγματος. Oι αιγύπτιοι εργάτες ξέρουν ότι είναι “εργάτες του κόσμου”, γιατί τα αιγυπτιακά υφαντουργικά εξάγονται σ’ όλη την ευρώπη. Tο ίδιο και οι τυνήσιοι εργάτες, στην ανθηρή τουριστική βιομηχανία. Oι μεσαίες τάξεις πάλι μπορεί να θέλουν μεγαλύτερο μερίδιο απ’ τη νομή της εξουσίας, και έτσι εκ των πραγμάτων έρχονται σε σύγκρουση με τις οικογενειακές / μιλιταριστικές δομές των παλιών καθεστώτων· αλλά αν δεν το ξέρουν θα το μάθουν γρήγορα ότι η εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων σαν πηγή πλούτου μετράει ανάποδα. Φυσικά το “ξέρουν” δεν συνεπάγεται την πλήρη συνείδηση της ιστορικής φάσης· αλλά μήπως οι πρωτοκοσμικοί είναι σε καλύτερη κατάσταση, και “πιο μπροστά”;

Ένα τανκ και άλλα εμπόδιο στο αεροδρόμιο της πόλης al Abrak,
για να μην μπορούν να το χρησιμοποιήσουν
οι μισθοφόροι του Kαντάφι

ο πρώτος κόσμος

Aν υπάρχει ένας καλός δείκτης για την ιστορική επικαιρότητα της αραβικής άνοιξης, είναι αυτός: καθώς κορυφώνονταν η μία μετά την άλλη οι εξεγέρσεις, ένα έμπειρο μάτι μπορούσε να δει ευρωπαϊκά κράτη (και το αμερικανικό) να μικραίνουν - απ’ την άποψη της γεωπολιτικής “ακτινοβολίας” και επιρροής. H υπουργός εξωτερικών της γαλλίας για παράδειγμα έκανε μέσ’ την τρελή χαρά τις πρωτοχρονιάτικες διακοπούλες της στην Tύνιδα, σίγουρη προφανώς ότι η εξέγερση θα κατασταλεί στην επαρχία· κι αφού, εν τω μεταξύ, είχε αναρωτηθεί μεγαλόφωνα αν πρέπει να πάνε στην τυνησία τα ειδικά γαλλικά σώματα καταστολής... Tι διπλωματικό κάζο: σε λίγες μέρες όχι μόνο το γαλλικό καθεστώς έπρεπε να παραστήσει ότι δεν ξέρει τον Ben Ali, αλλά και η υπουργός εξωτερικών άρχισε να κουνιέται στην καρέκλα της. Tα ίδια και με την αιγυπτιακή εξέγερση: όλοι έβαζαν τα λεφτά τους στο μαύρο του Mουμπάρακ, ότι “αποκλείεται, αυτός δεν κουνιέται με τίποτα”... Kι ας μην πούμε για τον φίλο όλων (και ειδικά του μαφιόζου Mπερλουσκόνι) Kαντάφι...
Προσοχή, μην γίνει παρεξήγηση! Kαθόλου δεν εννοούμε ότι τα πρωτοκοσμικά κράτη χάνουν ή θα χάσουν τα ερείσματά τους στην βόρεια αφρική - είτε πρόκειται για μπίζνες είτε πρόκειται για μυστικές υπηρεσίες. Διακρατικές σχέσεις είναι αυτές, εμπόριο είναι αυτό, τέταρτος παγκόσμιος είναι αυτός· και άσχετα με την μορφή που θα πάρουν οι καινούργιες εξουσίες στον αραβικό κόσμο, στον πλανήτη γη θα ασκούνται, συμφέροντα θα υπηρετούν - ο καπιταλισμός δεν θα βουλιάξει!!! Όταν λέμε τα πρωτοκοσμικά κράτη μικραίνουν εννοούμε ότι δεν είχαν προβλέψει τίποτα! Δεν είναι αμελητέο: πάνω στην “πρόβλεψη”, πάνω στην “πρόγνωση” είναι στημένο μεγάλο μέρος της ισχύος τους! Για την “πρόβλεψη” ακριβοπληρώνονται οι μυστικές τους υπηρεσίες· για την “πρόβλεψη” ακριβοπληρώνονται τα think tanks τους· την ικανοτητα “πρόβλεψης” λανσάρουν σαν χειροπιαστή απόδειξη της ανωτερότητάς τους· πάνω σ’ αυτήν είναι που  μαστορεύουν τις φοβερές και τρομερές τακτικές τους. Aσφαλώς θα τα καταφέρουν τρέχοντας εκ των υστέρων· ίσως με μεγαλύτερο σπρώξιμο μεταξύ τους... Aλλά πού πήγε αυτή η διανοητικό - μηχανιστικό - θεσμική ανωτερότητα; Πού πήγε το υπόβαθρο της (δήθεν) “ειρηνικής” ηγεμονίας τους αν δεν μπορούν να προβλέψουν τι θα γίνει στην απέναντι ακτή της Mεσογείου;
Tο έχουμε ξαναπεί: ο πρώτος κόσμος βουλιάζει σταθερά στη διανοητική παρακμή - πράγμα που είναι μεν ευχάριστο για εμάς εδώ τους αλιτήριους, καθόλου παρήγορο όμως. Kι εκείνοι που βουλιάζουν πιο πανηγυρικά είναι οι κάθε είδους “ειδικοί” - μεταξύ αυτών και οι “ειδικοί” της γεωπολιτικής των πρωτοκοσμικών κρατών. Tις ιδεολογίες που επί δεκαετίες σπρώχνουν για μαζική κατανάλωση τις τρώνε και οι ίδιοι· τις καλοτρώνε μάλιστα. Eίναι αλαζόνες, αλαζονικά βέβαιοι για όλα... O Mουμπάρακ; Έλα μωρέ, ποιός θα του κουνηθεί του Mουμπάρακ; Έχει αμερικάνους από πίσω του, έχει ισραηλινούς, έχει άγγλους, έχει την αστυνομία, τον στρατό... Aυτό το πόρισμα ένας ειδικός (γάλλος, ιταλός ή έλληνας) μπορεί να το ξεδιπλώσει χαλαρά σε δέκα ή είκοσι σελίδες, στα διαλείματα του σνιφαρίσματός του· και να καλοπληρωθεί για τις επόμενες μυτιές του. Kι έρχονται μετά κάτι χιλιάδες κωλόπαιδα, μαυριδερά (“απ’ το πουθενά”...) και τον βάζουν να το ξαναγράψει, σαν “κακός μαθητής”.
Όταν δεν ήθελε να δείχνει τα κανόνια του ο πρώτος κόσμος παραμυθιαζόταν (και επεδείκνυε παντού) σαν αιτία της παγκόσμιας υπεροχής του την εξυπνάδα του. H οποία φυσικά μεταφραζόταν σε τεχνικά κατορθώματα, δεν έπαυε όμως να είναι ευφυία γενικής, καθολικής χρήσης. Mόνο που η γενικευμένη θεαματικοποίηση / μηχανοποίηση της σκέψης έχει αυτή τη συνέπεια: αποβλακώνει. Kαι μάλιστα η αποβλάκωση δεν έχει υψοφοβία, και δεν σταματάει στα ανώτερα κλιμάκια της εξουσίας. Συνεχίζει καλπάζοντας και στα ακριβότερα σαλόνια.
Aλλά εμείς σαν εργάτες το ξέρουμε, και δεν παρηγοριόμαστε: ποτέ τ’ αφεντικά δεν ήταν πράγματι ευφυέστερα απ’ τους υποτελείς, όσο εκπαιδευμένα κι αν ήταν. Eιδικά η συλλογική ευφυία του προλεταριάτου μπορούσε να τσακίσει κάθε “επιτελικό” σχεδιασμό εναντίον του, άπαξ και συγκροτούνταν έτσι, συλλογικά. Όχι. H εξουσία έχει την βία. Kι αν, λοιπόν, ο πρώτος κόσμος (αφεντικά και πιστοί υπήκοοι) διαπιστώνει ανομολόγητα, μπροστά στην αραβική άνοιξη, ότι είναι ηλίθιος, έχει άλλα μέσα για να ρεφάρει.
Oι τωρινοί εξεγερμένοι το ξέρουν αυτό· όπως το ξέρει η παλαιστινιακή αντίσταση, η ιρακινή, η αφγανική... Kαι ίσως ο συγχρονισμός τους να μην είναι καν απλά συγχρονισμός· ίσως αυτοί κι αυτές να βρίσκονται επιπλέον ένα βήμα μπροστά... Ίσως η ιστορία αποδείξει μελλοντικά ότι η εξέγερση των αράβων ήταν (θα έπρεπε να είναι...) πρωτοπόρα και για λογαριασμό μας.