...μετά είκοσι δύο αιώνας...

Αγαπητοί φίλοι,

Με αφορμή το κείμενό σας «back to the (boot) roots: μια θεωρία για την ιστορία που έγινε αρβύλα» που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Sarajevo (#33, Οκτώβριος 2009, σελ. 13-14) έχω να συνεισφέρω ένα ιδιαιτέρως ενδιαφέρον στοιχείο, εν πολλοίς άγνωστο και ταυτόχρονα δολίως αποσιωπημένο - για ευνόητους λόγους - από την επίσημη ιστοριογραφία.
Πράγματι, όπως σωστά αναφέρετε στο άρθρο σας, «Για τον ευρωπαϊκό φιλελληνισμό ως και τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα (ακόμα και μετά το ξέσπασμα της εξέγερσης του 1821) ο αρχαίος ελληνικός κόσμος έφτανε χοντρικά ως τη νοητή γραμμή που ενώνει τον Αμβρακικό με τον Μαλιακό. Και τελείωσε οριστικά (αυτός ο κόσμος, με τους θεσμούς και τα μεγαλεία του) το 338 π.Χ. στη μάχη της Χερώνειας.» Ή δια χειρός Αδαμάντιου Κοραή: «Η μάχη της Χερώνειας υπήρξε η αφετηρία της μακράς δουλείας των ελλήνων, υπόδουλων διαδοχικά στους μακεδόνες, τους ρωμαίους και τους οθωμανούς».
Η θέση αυτή, ελάχιστα γνωστή και αποδεκτή μόνο από ένα μειοψηφικό κομμάτι ιστορικών και μελετητών - «αιρετικής», ασφαλώς, πολιτικής τοποθέτησης - θα μπορούσε να αποτελεί μέρος μίας ακόμα, τυπικής, ερμηνευτικής διαμάχης, από τις πάμπολλες που συνεχώς ανακύπτουν κατά τη μελέτη της ιστορίας, όπου αμφότερες οι πλευρές των «διαδίκων» καταθέτουν τη δική τους «ερμηνεία» των γεγονότων. Αυτό όμως που την διαφοροποιεί και εν προκειμένω ενισχύει συντριπτικά την «αιρετική» άποψη έναντι της κατεστημένης είναι ένα αποσιωπημένο πραγματολογικό ιστορικό δεδομένο, που αποτελεί και αφορμή του παρόντος σημειώματός μου.
Ως γνωστόν, το πρώτο ελληνικό Σύνταγμα είναι το Σύνταγμα της Επιδαύρου που ψηφίστηκε την 1η Ιανουαρίου του 1822. Το Σύνταγμα αυτό προήλθε από την Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, στην οποία συμμετείχαν (μη εκλεγμένοι) εκπρόσωποι από την Πελοπόννησο, την Στερεά Ελλάδα και ορισμένα νησιά, και συνήλθε στις 20 Δεκεμβρίου του 1821 ως η «πρώτη ελευθέρα Συνέλευσις των Ελλήνων ως Έθνους μετά εικοσιδύο αιώνας», όπως χαρακτηριστικά την αποκαλούσαν αυτοί που την συγκάλεσαν (Βλ.: Αλέξανδρου Σβώλου, Τα ελληνικά συντάγματα 1822-1975/1986, πρόλογος Ε. Βενιζέλος, εκδ. Στοχαστής 1998).
Κάνοντας κανείς την αφαίρεση των εικοσιδύο αιώνων από τα τέλη του 1821, φτάνει φυσικά στο 338 π.Χ. και στην μάχη της Χαιρώνειας, χρονολογία ορόσημο της σκλαβιάς των Ελλήνων ως Έθνους, σύμφωνα με όσους συγκεντρώθηκαν στην Επίδαυρο. Kαι είναι κατανοητό ότι μια τέτοια φράση (που - άγνωστο γιατί - δεν πέρασε στο τελικό κείμενο του Συντάγματος) καταρρίπτει την επικρατούσα άποψη περί συνέχειας του ελληνισμού ανά τους αιώνες, εφόσον είναι φανερό ότι οι «Πατέρες του Έθνους» θεωρούσαν ότι ο Φίλιππος, ο Αλέξανδρος και ολόκληρη η Βυζαντινή αυτοκρατορία, συνιστούσαν απώλεια της ελευθερίας τους, την οποία αποκτούν και πάλι μετά από εικοσιδύο αιώνες.

Κώστας Δεσποινιάδης

Πολύ σημαντική η υπόδειξη. Ξεσκονίσαμε λίγο το θέμα, και έχει το ενδιαφέρον του το γεγονός ότι αν και η «δουλεία 22 αιώνων» δεν πέρασε στο σύνταγμα της Eπιδαύρου (το οποίο, εξάλλου, ήταν ένα πολιτικο-τεχνικό κείμενο για το πως θα κυβερνιέται το νέο κράτος που ονειρεύονταν οι συγκεντρωθέντες) σε μια διακήρυξή της η ίδια εθνοσυνέλευση της Eπιδαύρου, στις 15 Iανουαρίου 1822, αντιγράφοντας το πνεύμα της γαλλικής επανάστασης, δηλώνει ότι η κατάκτηση της πολιτικής ελευθερίας έχει σκοπό την εξασφάλιση των φυσικών δικαίων «...των δικαίων της προσωπικής ημών ελευθερίας, της ιδιοκτησίας και της τιμής ... Δίκαια τα οποία η φύσις ενέσπειρε βαθέως εις την καρδίαν των ανθρώπων και τα οποία οι νόμοι, σύμφωνα με την φύσιν, καθιέρωσαν όχι τριών ή τεσσάρων αλλά και χιλίων ... αιώνων τυραννία δεν δύναται να εξαλείψη... Aπό τοιαύτας αρχάς των φυσικών δικαίων ορμώμενοι και θέλοντες να εξομοιωθώμεν προς τους λοιπούς συναδέλφους μας Eυρωπαίους ... ομοθυμαδόν εκστρατεύσαμεν...» κλπ.
Tί σήμαινε η κουβέντα «όχι τριών ή τεσσάρων αλλά και χιλίων αιώνων τυραννία»; Mια έμφαση λογοτεχνική αδεία; Ή την ισχυρή επιρροή (ακόμα) της ιδεολογίας των «φυσικών δικαιωμάτων» της γαλλικής επανάστασης, απέναντι στα οποία δικαιώματα (και με επιπλέον ζητούμενο της συμπαράσταση της επαναστατικής γαλλικής δημοκρατίας)  δεν χωρούσε κανένα υπονοούμενο ούτε για την μακεδονική ούτε για την βυζαντινή αυτοκρατορία, σαν πολιτική έκφρασή τους (αφού και οι δύο άσκησαν εξαιρετικά βίαιη εξουσία στην περιοχή και δεν είχαν τίποτα δημοκρατικό);
Λογικό μας φαίνεται το δεύτερο. Yπάρχει ιδεολογική συνέπεια ανάμεσα στον γαλλικό (αστικό) διαφωτισμό και στο πως αυτός εισάγεται ιδεολογικά, για λίγο, μετά το ξέσπασμα της εξέγερσης, στο νότο της βαλκανικής χερσονήσου. Aν επρόκειτο να νομιμοποιηθεί διεθνώς αυτή εξέγερση και η δημιουργία κράτους σα συνέπειά της, δεν θα μπορούσε να υπάρχει άλλο επιχείρημα απ’ την διεκδίκηση πολιτικών ελευθεριών! Kατά συνέπεια, «όχι τρεις ή τέσσερεις» αιώνες τυραννίας αλλά πολλοί περισσότεροι ήταν όσοι χώριζαν αυτό το επιδιωκόμενο κράτος πολιτικής ελευθερίας απ’ τους κοντινότερους προγόνους του, μυθοποιημένους ήδη σαν το πρότυπο της δημοκρατίας διεθνώς.

Aυτό θα φανεί καλύτερα όταν δείξουμε τους ιδεολογικούς μετασχηματισμούς που έγιναν απ’ την στιγμή που φτιάχτηκε επίσημα και κατοχυρώθηκε διεθνώς το ελληνικό κράτος, το 1833· το πώς τότε πια, όταν το κράτος είχε φτιαχτεί, κιόταν η σπονδή στη δημοκρατία δεν χρειαζόταν άλλο, οι προ-οθωμανικές αυτοκρατορίες στην ανατολική μεσόγειο άρχισαν να εισάγονται επίσημα (αλλά και επιλεκτικά) στην εθνική αφήγηση, για να νομιμοποιήσουν την επέκταση ... μέχρι τον Δούναβη.