Οι γιορτές και τα πανηγύρια του αγιο-Πολυτεχνείου έχουν αποκτήσει μια μεταφυσική σταθερότητα στη μεταχουντική ιστορία· μια θέση που δεν μπορεί να εξηγηθεί λογικά. Σαραντατρία χρόνια μετά, όχι μια φορά αλλά δέκα, δεν υπάρχει τίποτα που να έχει σχέση με το Νοέμβρη του ‘73· εκτός απ’ την πολεοδομία και ορισμένα “εικονίσματα” (όπως η “ματωμένη σημαία”). Το τελετουργικό, ωστόσο συνεχίζεται. Απ’ τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια (η πρώτη τέτοια μαζικότατη και ακροαριστερή διαδήλωση δεν είχε ως προορισμό, πάντως, την αμερικανική πρεσβεία, αλλά το Σκοπευτήριο της Καισαριανής· σαν ένδειξη συνέχειας του τότε κινήματος με το ε.α.μ....), μέσα από διαδοχικές φάσεις εκφυλισμού και μυθοποίησης, η “επέτειος” έγινε κάτι σαν κολυμβήθρα κάθε μικροαστικού συμβιβασμού, “με αριστερό πρόσημο”, όπως λέει η πιο πρόσφατη αργκώ.
Ανάλογη διαδρομή έχουν ακολουθήσει οι οδομαχίες· που συν τω χρόνω ονομάστηκαν “μπάχαλα”, “καγκελάκι”, κλπ. Σε οποιαδήποτε εθιμοτυπία δεν έχει νόημα, έτσι κι αλλιώς, να ψάξει κανείς “ομοιότητες” και “διαφορές” από χρόνο σε χρόνο ή από δεκαετία σε δεκαετία. Ωστόσο, με ορισμένα αξιοσημείωτα (αλλά όχι ανεξήγητα) χρονικά “κενά”, η “επέτειος του Πολυτεχνείου” έχει γίνει στην Αθήνα κάτι σαν “η μαμά των συγκρούσεων διαδηλωτών - αστυνομίας” σ’ ένα παράξενο, επαναλαμβανόμενο ραντεβού, όπου και οι δύο πλευρές είναι όσο έτοιμες μπορούν. Και όπου επί “δημοκρατίας” έχουν δολοφονηθεί τρεις άνθρωποι (Κανελλοπούλου και Κουμής το 1980, Καλτέζας το 1985), ενώ το 1980 θα μπορούσαν να έχουν σκοτωθεί και άλλοι· η μπατσαρία εκείνο το βράδυ ήθελε αίμα, και έκανε ό,τι μπορούσε για περισσότερες δολοφονίες.
Αντίστοιχα “μαμά” έχει αποδειχθεί η “επέτειος του Πολυτεχνείου” για τις καταγγελίες περί προβοκατόρων· απ’ την μεριά της αριστεράς. Αυτές οι κομματικές καταγγελίες έχουν χάσει την ισχύ τους εδώ και πολλά χρόνια, και έχουν αντικατασταθεί από δημοσιογραφικές παρόμοιες, που όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση “μπάχαλων” (κυρίως σε απεργίες της γσεε / αδεδυ) κινούνται στο ίδιο μοτίβο: αυτό της (πάντα ανεξήγητης και ως εκ τούτου πάντα μυστηριώδους) ιεροσυλίας.
Θέλουμε να σταθούμε εδώ. Ο χαρακτηρισμός προβοκάτορες (που σημαίνει: όργανα του κράτους με σκοπό να δυσφημίσουν τον α ή β κοινωνικό αγώνα) έχει υπάρξει απ’ το ‘73 και μετά η μόνιμη έξοδος κινδύνου όλων των φραξιών της καθεστωτικής αριστεράς, κάθε φορά που ήθελαν να διαχωριστούν και να συκοφαντήσουν υποκείμενα των οποίων οι λιγότερο ή περισσότερο μαζικές συγκρουσιακές πρακτικές στο δρόμο (απέναντι στην αστυνομία) έβγαιναν απ’ τα όρια της νομιμότητας. Μια λεπτομερής εγκυκλοπαίδεια των (χαρακτηρισμένων σαν) “προβοκατόρων” και των εναντίον τους καταγγελιών θα είχε εκατοντάδες σελίδες. Απ’ την άλλη μεριά, απ’ τη μεριά των συγκρουσιακών υποκειμένων, που στο πέρασμα της ιστορίας δεν ήταν ενός μόνο είδους, η (εναντίον τους) προβοκατορολογία απ’ την καθεστωτική αριστερά λειτουργούσε σχεδόν πάντα σαν απόδειξη επαναστατικότητας: μια ολέθρια αυτο-επιβεβαίωση, ένας ναρκισσισμός (“αφού με καταγγέλουν οι καθεστωτικοί πάει να πει ότι είμαι επικίνδυνος”) που πρακτικά τύφλωσε και επιτάχυνε την πολιτική παρακμή: ο εξτρεμισμός στο πεζοδρόμιο ποτέ δεν μπόρεσε να διορθώσει τα μεγάλα, συχνά τεράστια οργανωτικά κενά του, και τα πολιτικά / ανταγωνιστικά χάσματα. Ίσα ίσα, τα κουκούλωνε. Η αντι-βία μυθοποιήθηκε άγρια έτσι, και μέσα από χοντροκομμένες αλλά αποτελεσματικές κατεργασίες πήρε διάφορες συνθλιπτικές μορφές. Το καταθλιπτικό γεγονός είναι ότι (σε αντίθεση με άλλες περιπτώσεις οργανωμένων υποκειμένων σε διάφορα μέρη του κόσμου) οι οδομαχίες στην ελλάδα (κυρίως στην Αθήνα), παρά την εντυπωσιακή τους πυκνότητα, ποτέ δεν κατάφεραν να αποκτήσουν μια άξια λόγου σταθερή και συνεχή οργανωτική ποιότητα. Κανείς δεν ενδιαφερόταν γι’ αυτό· αρκετοί ενδιαφέρονταν για το αντίθετο.
Ας γυρίσουμε στην “μαμά”... στην εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973 - χωρίς τους μύθους της. Το (για πολλά χρόνια μετά επιδεικνυόμενο) ελεεινό ντοκουμέντο της κουκουέδικης προβοκατορολογίας είναι η 4η σελίδα της περιβόητης “πανσπουδαστικής νο 8”, παράνομης εφημερίδας που εξέδιδε τότε η αντι-εφεε (παράνομη συνδικαλιστική μετωπική παράταξη της επίσης παράνομης νεολαίας του κκε· που τότε ονομαζόταν απ’ τις υπόλοιπες οργανώσεις της αριστεράς κκε-εξωτερικού, σε διάκριση με το κκε-εσωτερικού), που εκδόθηκε στα τέλη του 1973 ή στις αρχές του 1974 (επίσημη έντυπη χρονολογία: Γενάρης - Φλεβάρης ‘74). Εκεί, στην 4η σελίδα, η “συντονιστική επιτροπή αγώνα του πολυτεχνείου” απαντούσε σε μια ανακοίνωση της διαβόητης εσα (η στρατιωτική αστυνομία, το ατσάλινο χέρι της χούντας) και ανάμεσα στα άλλα έγραφε τα παρακάτω, που έμελλε δίκαια να τρίβονται στα κούτρα των κνιτών στα πανεπιστήμια και όχι μόνο, τα επόμενα χρόνια, ως τα μέσα της δεκαετίας του ‘80. Ο τονισμός (με αραιά γράμματα) δικός μας:
... Σαν υπεύθυνη Συντονιστ. Επιτρ. Αγώνα του Πολυτεχνείου καταγγέλουμε σ’ όλο το σπουδαστικό κόσμο, τη νεολαία και το λαό τις αφηνιασμένες προσπάθειες της χουντικής ΚΥΠ και των πληρωμένων πραχτόρων της να διαστρέψουν, απ’ την αρχή της μεγαλειώδικης εκδήλωσής μας του Πολ/χνείου, τη πορεία και το περιεχόμενό της. Καταγγέλουμε τη προσχεδιασμένη εισβολή στο χώρο του Πολ/χνείου την Τετάρτη, 14 Νοέμβρη, 350 οργανωμένων πραχτόρων της ΚΥΠ, σύμφωνα με το προβοκατόρικο σχέδιο των Ρουφογάλη-Καραγιαννόπουλου, με βάση τις εντολές του παραμερισμένου τώρα τέως πρωτοδικτάτορα Παπαδόπουλου και της αμερικανικής CIA, με σκοπό να προβάλουν με κάθε μέσο τραμπουκισμού και προβοκάτσιας γελοία και αναρχικά συνθήματα και συνθηματα που δεν εκφράζανε τη στιγμή και τις συγκεκριμένες δυνάμεις. Για να μπορέσουν έτσι ν’ απομονώσουν το κίνημά μας και την εκδήλωσή μας του Πολυτεχενίου απ’ το σύνολο του λαού και της νεολαίας. Για να μπορέσουν παραπέρα, κατασκευάζοντας (και με τη βοήθεια των χουντικών μέσων ενημέρωσης) την εικόνα της μεμονωμένης εξτρεμιστικής επαναστατικοαναρχικής εξέγερσης που δεν έχει την συμπεράσταση του λαού, να ξαναχρησιμοποιήσουν το χιλιοτριμμένο πρόσχημα του “επαπειλούμενου κοινωνικού καθεστώτος” για να δικαιολογήσουν την επαναφορά του στρατιωτικού νόμου και το δυνάμωμα της αιματηρής τρομοκρατίας.
...
Το σχέδιο όμως, των Ρουφογάλη, Καραγιαννόπουλου, Παπαδόπουλου, CIA απέτυχε παταγωδώς. Το οργανωμένο φοιτητικό μας κίνημα δίνοντας την πιο αποφασιστική μάχη του απομόνωσε και συνέτριψε τους προβοκάτορες. Η επίθεση του συρφετού των χαφιέδων και των ψευτοεπαναστατών που σαν τα κοράκια πολιορκούν χρόνια να διαβρώσουν τις αντιδικτατορικές, φοιτητικές ιδιαίτερα, δυνάμεις (όχι χωρίς επιτυχία πρέπει να ομολογήσουμε εκεί όπου η απειρία, ο ανυπόμονος υπερενθουσιασμός και ο κάλπικος υπερεπαναστατισμός τους ανοίγουνε διάπλατα τις πόρτες) βρήκε αντιμέτωπο το σπουδαστικό κόσμο που κράτησε σταθερά τη συνεπή χαραγμένη πορεία του. Έτσι τα συνθήματα μας: Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία, 20% για την Παιδεία, Κάτω η χούντα, Έξω οι αμερικάνοι, Εργάτες, Αγρότες και Φοιτητές, Όλοι ενωμένοι, Λαϊκή Κυριαρχία, Εθνική Ανεξαρτησία, έπνιξαν τις ψευτοεπαναστατικές κραυγές της ΚΥΠ και των χαφιέδων της, που αιφνιδιαστικά είχαν προβάλει με πανώ και με την τραμπούκινη κατάληψη δύο μεγαφώνων συνθήματα όπως: Κάτω το Κράτος, Κάτω η εξουσία, Μάης του ‘68, και είχαν πρωτοστατήσει σε κάποιες ανεδαφικές εκκλήσεις για άμεση λαϊκή κυριαρχία και άμεση γενική απεργία.
...
Από μια άποψη θα πρέπει κανείς να είναι ευγνώμων στην “πανσπουδαστική νο 8” που ενάντια στον πολιτικό της στίγμα διέσωσε (και η μαρτυρία της δεν μπορεί να είναι χαριστική!) ορισμένα απ’ τα “ανεδαφικά συνθήματα” και τις “ανεδαφικές εκκλήσεις” κάποιων μέσα και γύρω απ’ την κατάληψη του πολυτεχνείου του ‘73. Συνθήματα και εκκλήσεις που εξαφανίστηκαν πολύ γρήγορα απ’ την επίσημη ιστοριογραφία· και δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς: την (επίσημη) ιστορία την γράφουν οι νικητές.
Φαίνονται απ’ αυτά τα αποσπάσματα τα βασικά για την “γέννηση των προβοκατόρων”. Κατ’ αρχήν η (παράνομη) κνε και το (παράνομο) κκε επεδίωκαν να πάρουν εκ των υστέρων το μονοπώλιο της “μεγαλειώδικης εκδήλωσης του Πολυτεχνείου”. Ωστόσο η λέξη κατάληψη δεν αναφέρεται πουθενά στην πυκνή και μεγάλη ανακοίνωση, κι αυτό δεν ήταν καθόλου τυχαίο (όπως θα δούμε στη συνέχεια). Συνεπώς οι “350 πράχτορες της κυπ” ήταν σχεδόν όλοι οι πολιτικοί αντίπαλοι του κκε μέσα στην τότε αριστερά, και βασικά οι ομάδες της ριζοσπαστικής “νέας αριστεράς” (ή “άκρας αριστεράς”) καθώς και οι αναρχικοί. Εκτός απ’ τους τροτσκιστές (των οποίων η γέννηση και άρα η ιστορία είναι πολύ παλιότερη) τα υπόλοιπα ιδεολογικά και πολιτικά ρεύματα ήταν καινούργια, και είχαν διαμορφωθεί με επιρροές απ’ όσα συνέβαιναν εκείνα τα χρόνια στην ευρώπη και στην αμερική, ειδικά μετά την “παγκόσμια έκρηξη” του Μάη του ‘68. Η αναφορά σε σχετικό σύνθημα απ’ την ανακοίνωση της συντ/επιτρ-κνε θα πρέπει να έγινε με μορφασμούς απέχθειας!!!
Εκείνο που δεν φάνηκε μ’ εκείνη την ανακοίνωση, και δεν φάνηκε ποτέ σε καμία άλλη μεταγενέστερη καταγγελία περί “προβοκατόρων”, ήταν ότι τόσο το κκε όσο και το άλλο μισό της διάσπασης του ‘67, το κκε-εσωτερικού κατέφευγαν σε τέτοιου είδους ανερμάτιστες καταγγελίες / συκοφαντίες, όχι μόνο (και όχι τόσο) για να “εξουδετερώσουν” τους “πιο εξτρεμιστές” πολιτικούς τους αντιπάλους όσο, κυρίως, για να κρατήσουν μαντρωμένα τα δικά τους μέλη, στις περιπτώσεις όπου ένα (σημαντικό κάθε φορά) μέρος τους έβλεπε με μεγαλύτερη ή μικρότερη συμπάθεια αυτούς τους “εξτρεμιστές”. Πράγματι. Η “προβοκατορολογία” ήταν πάντα έντονη “προς τα έξω” - αλλά ο πραγματικός προσανατολισμός της ήταν “προς τα μέσα”. Προς τα μέλη του κόμματος και των οργανώσεων. Για να απειλήσει: αν συνεχίσεις να έχεις τέτοια μυαλά όχι απλά θα διαγραφτείς αλλά θα καταγγελθείς και σαν “πράκτορας της ασφάλειας”. Μια βαριά ρετσινιά, δίχως άλλο, ειδικά όταν προέρχεται απ’ το κόμμα στο οποίο ανήκε κάποιος ως την διαγραφή του...
Θα μπορούσε (ή θα έπρεπε μήπως;) να συμπεράνει κανείς, δηλαδή, ότι εκείνη η απίστευτη καταγγελία περί “350 πραχτόρων του Ρουφογάλη που εισέβαλαν στο Πολυτεχνείο με ‘ανεδαφικά συνθήματα και εκκλήσεις’ για να απομονώσουν τον αγώνα” στις αρχές του 1974, σημάδευε στο εσωτερικό της κνε, μέλη της οποίας δεν συμφωνούσαν ή είχαν αμφιβολίες ή έκαναν κριτική στο κόμμα και στα “καθοδηγητικά όργανά του” για την “γραμμή” στη διάρκεια της εξέγερσης του Νοέμβρη του ‘73; Αυτό ακριβώς θα έπρεπε να κάνει όποιος δεν ενδιαφέρεται να ανταποδώσει τις “καταγγελίες”, αλλά να συλλάβει την σύνθετη πραγματικότητα τόσο εκείνης της ιστορικής στιγμής όσο και άλλων, τα επόμενα χρόνια! Γαυγίζει ο πολιτικός σκύλος για να κρατήσει το κοπάδι του μαζεμένο.
Η παρατήρηση πως όταν γεννιούνται εσωτερικές αντιθέσεις σε πολιτικές οργανώσεις “δημοκρατικού συγκεντρωτισμού” εμφανίζεται, αργά ή γρήγορα, και η “καθοδήγηση” που γαυγίζει ότι είδε έναν λύκο να πλησιάζει για να καταστείλει (κι όχι να λύσει πειστικά) αυτές τις αντιθέσεις (υπέρ, φυσικά, την δικής της “γραμμής”) δεν είναι αυθαίρετη. Στην πραγματικότητα μάλιστα δεν ήταν μόνο το τότε κκε (ή/και η κνε) που είχαν τέτοιου είδους προβλήματα, στα τέλη του 1973 και στις αρχές του 1974. Το ίδιο ίσχυε και για τον “ρήγα φεραίο” (την οργάνωση νεολαίας του κκε- εσωτερικού), ίσως και για τις υπόλοιπες ακροαριστερές οργανώσεις, για πολλά χρόνια. Σε συνθήκες δημοκρατίας, έστω κατ’ αρχήν εντός εισαγωγικών, απ’ το καλοκαίρι του 1974 και μετά, τέτοιες ισχυρές εσωτερικές διαφωνίες οδήγησαν σε κύματα διασπάσεων, κι άλλων διασπάσεων· διαγραφών και άλλων διαγραφών: σχεδόν τίποτα απ’ αυτά δεν έγινε ειρηνικά και πολιτισμένα. Σε συνθήκες παρανομίας (τέλη ‘73, αρχές του 1974...) το γαύγισμα - του - σκύλου ήταν η μόνη “δυνατή φωνή” στις τάξεις οποιουδήποτε κόμματος “δημοκρατικού συγκεντρωτισμού”. Όμως αυτό δεν θα έπρεπε τότε, και ακόμα περισσότερο εκ των υστέρων, να θεωρηθεί απόδειξη μονολιθικής δύναμης. Το αντίθετο ήταν (και συνήθως είναι) η αλήθεια.
Το Νοέμβρη του 2004 ο “ιός της Κυριακής” (εβδομαδιαία ένθετη έκδοση της τότε “ελευθεροτυπίας”) παρουσίασε ένα ενδιαφέρον ντοκουμέντο σχετικό με το θέμα μας. Την έκθεση που συνέταξε (με χρονολογία Νοέμβρης 1974) ο Γιάννης Γρηγορόπουλος, μέλος τότε της κνε και της αντι-εφεε, φοιτητής στους πολιτικούς μηχανικούς του εμπ. Επρόκειτο για ένα εσωτερικό κομματικό κείμενο από ένα στέλεχος της οργάνωσης προς το κόμμα του. Καταγραφή για “εσωτερική χρήση” των απόψεων ενός ανθρώπου που συμμετείχε (όπως και κάμποσα ακόμα μέλη της αντι-εφεε) στην κατάληψη του Πολυτεχνείου, σύμφωνα με το δημοσίευμα “με καθήκοντα συντονιστή έως το μεσημέρι της Παρασκευής, με ιδιαίτερη ευθύνη στο χώρο του ραδιοφωνικού πομπού, την εκπόνηση των κειμένων και των συνθημάτων”.
Το γεγονός ότι ο Γ.Γρηγορόπουλος δεν “πούλησε” την συμμετοχή του στην κατάληψη του πολυτεχνείου είναι κάτι που δείχνει αξιοπρεπή ηθική / πολιτική στάση εκ μέρους του. Το γεγονός ότι (όπως αναφέρει ο “ιός”) ... αυτούσια αποσπάσματά του [κειμένου] περιλήφθηκαν στην επίσημη “έκθεση για τα γεγονότα του Νοέμβρη 1973” που εγκρίθηκαν απ’ την 4η ολομέλεια της κ.ε. του κκε τον Ιούλιο του 1976 δείχνει ότι σα στέλεχος ο Γ.Γρ. δεν ήταν αμελητέος τότε.
Το γεγονός ότι οι θέσεις στις οποίες ο Γ.Γ. έκανε κριτική στο κόμμα του “θάφτηκαν” (από το κόμμα του) είναι επίσης δηλωτικό. Μία απ’ αυτές αφορούσε την περιβόητη “ανακοίνωση” που δημοσιεύτηκε στην “πανσπουδαστική νο 8”, και ειδικά τα περί προβοκατόρων”. Ας το επαναλάβουμε: ο Γ.Γ. μιλάει σαν συμμέτοχος στην κατάληψη του Πολυτεχνείου· κάνοντας κριτική στη θέση περί “προβοκατόρων” - και όχι μόνον σ’ αυτήν.
Ας αρχίσουμε με τους “προβοκάτορες”. Γράφει επ’ αυτού το κείμενο - για - κομματική - χρήση ο Γ.Γ. (χρησιμοποιώντας χωρίς ταμπού και την λέξη “κατάληψη”). Ο τονισμός (με αραίωση) δικός μας:
... Καταρχήν είναι δυνατόν να εκτιμηθεί με σιγουριά ότι τα γεγονότα σε καμία περίπτωση δεν ήταν οργανωμένα· οργανωμένα με την έννοια ότι η κατάληψη και η εξέλιξή της έγινε με βάση κάποιο σχέδιο, που είχε κάποιος επεξεργαστεί από τα πριν. Από την πλευρά των προοδευτικών δυνάμεων αυτό είναι καθαρό. Καμία πολιτική δύναμη δεν πήρε την ευθύνη ότι είχε “σχεδιάσει” το Πολυτεχνείο. Άλλωστε αυτό έγινε φανερό και από τη συγκεκριμένη παρουσία και δράση όλων των οργανωμένων δυνάμεων στη διάρκεια της κατάληψης. Το ίδιο ισχύει και για τις διάφορες μορφές οργάνωσης των φοιτητών (επιτροπές αγώνα, φεα, τοπικοί σύλλογοι, κλπ).
Από την πλευρά των αντιδραστικών δυνάμεων θα μπορούσε να πει κανείς - εξετάζοντας μόνο τα φαινόμενα - και με βάση τη μετέπειτα εξέλιξη της 25η Νοεμβρίου [σ.σ.: πραξικόπημα μέσα στο πραξικόπημα, ανάληψη της εξουσίας απ’ τον Ιωαννίδη], ότι πιθανόν το Πολυτεχνείο να “δημιουργήθηκε” σκόπιμα για την ανατροπή του Παπαδόπουλου, από εχθρικές γι’ αυτόν και την πολιτική του δυνάμεις της χούντας. Σε αυτή την ανάλυση συνηγορεί και η ύπαρξη - πραγματικά - πολλών προβοκατόρων σε όλη τη διάρκεια των γεγονότων. Μια τέτοια άποψη βλέπουμε να υποστηρίζεται από την Α.Ο. [σ.σ.: αρχικά των λέξεων “αναθεωρητική ομάδα” - έτσι αποκαλούσε τότε το κκε το κκε - εσωτερικού] με τη δήλωση του Χ. Δρακόπουλου για την κατάληψη αργά την Τετάρτη το βράδυ: “Η εξέλιξη στον τόπο μας έχει περιέλθει σε λεπτό σημείο. Παράλληλα στο ευρύτατο δημοκρατικό ενωτικό κίνημα που αξιώνει την είσοδο στη δημοκρατική ομαλότητα, σκοτεινές δυνάμεις εργάζονται για να φράξουν το δρόμο προς την κατεύθυνση αυτή και οργανώνουν προκλήσεις για να δικαιολογήσουν την επιβολή στρατοκρατικών μέτρων...”
Η ίδια όμως η άποψη υποστηρίζεται και στην “ανακοίνωση της συντονιστικής επιτροπής του Πολυτεχνείου” που δημοσιεύει η παράνομη “πανσπουδαστική” φύλλο 8. Η ανακοίνωση αυτή ουσιαστικά εκφράζει τις δικές μας απόψεις [σ.σ.: εννοεί του κόμματος], γιατί δεν έχει ρωτηθεί για τη σύνταξή της κανένα μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής (ούτε καν τα μέλη της αντι-εφεε):
Ακολουθούν τα αποσπάσματα που δημοσιεύσαμε στην αρχή. Και συνεχίζει ο Γ.Γρ.:
Η παραπάνω όμως άποψη δεν μπορεί να αντέξει σε σοβαρή κριτική αν ληφθούν υπόψη οι συγκεκριμένες συνθήκες της εποχής εκείνης, η εξάρτηση της χούντας από τους Αμερικανούς, οι κίνδυνοι που εγκυμονούσε μια τέτοια αντιμετώπιση για το ίδιο το καθεστώς της υποτέλειας στη χώρα μας, πράγμα που το ήξεραν και το έτρεμαν περισσότερο απ’ όλα όλοι οι κύκλοι της αντίδρασης.
Μ’ αυτό το πρίσμα βλέποντας τα πράγματα, θα ήταν παράλογο να προσπαθήσουν να χρησιμοποιήσουν μια φοιτητική εξέγερση - που η πιθανή της εξέλιξη στις τότε συνθήκες ήταν να πάρει μεγαλύτερη έκταση και να γίνει υπόθεση όλου του λαού - για να επιφέρουν ορισμένες αλλαγές στην ηγεσία και την πολιτική της χούντας. Η αντίδραση έχει βαθιά συναίσθηση της δύναμης του λαϊκού κινήματος από τους μακροχρόνιους αγώνες του λαού μας και ξέρει ότι ένα τέτοιο σχέδιο θα ήταν παιχνίδι με τη φωτιά. Και παλιότερα είχαν γίνει προσπάθειες προβοκάτσιας με σκοπό την καλλιέργεια του αντικομμουνισμού και την απομόνωση της Αριστεράς (1963 - 1965). Προβοκάτσια όμως σε επίπεδο οργανωμένου σχεδίου σε τέτοια έκταση όπως τα γεγονότα του Πολυτεχνείου θα πρέπει να συμφωνήσουμε ότι η αντίδραση δεν ήταν ούτε σε θέση, αλλά ούτε θα αποτολμούσε να οργανώσει.
...
Η τέτοια τοποθέτηση και ερμηνεία του θέματος επιβεβαιώνεται από την εξέλιξη των γεγονότων, που ανάγκασαν την αντίδραση να δείξει τη δύναμή της χρησιμοποιώντας το στρατό, την τελευταία της ελπίδα για να μη ξεφύγουν τα πράγματα τελείως από τον έλεγχό της.
...
Αν και ο Γ.Γ. χρησιμοποιεί τον όρο “προβοκάτσια” (παραμένει άλλωστε μέλος του κόμματος), αντιστρέφει με απλά και στέρεα επιχειρήματα την “λογική” της καταγγελίας περί “350 πρακτόρων του Ρουφογάλη”, δηλαδή την άποψη του κόμματός του. Όχι (λέει), δεν ήταν κάποιο “προβοκατόρικο σχέδιο” που έφερε τον στρατό στο Πολυτεχνείο· αλλά η έσχατη προσπάθεια της χούντας να μην χάσει τον έλεγχο των εναντίον της κινητοποιήσεων. Πρόκειται για μια άποψη που θα υπέγραφαν πολλοί απ’ αυτούς που το κόμμα του είχε καταγγείλει σαν “προβοκάτορες της κυπ”!
Επιπλέον (λέει εξαρχής) η φερόμενη σαν “ανακοίνωση της συντονιστικής επιτροπής αγώνα του Πολυτεχνείου” γράφτηκε χωρίς να ερωτηθεί κανένας απ’ την συντονιστική επιτροπή· ούτε καν την αντι-εφεε... Με απλά λόγια (προς το κόμμα): “καπέλο”, εκ των υστέρων. [1Στο σχετικό ρεπορτάζ απ’ όπου τα ως εδώ αποσπάσματα η ομάδα του “ιού” αναφέρεται στο κείμενο της “πανσπουδαστικής νο 8” σαν πλαστό. Αν μ’ αυτό εννοείται ότι η υπογραφή (“συντονιστική επιτροπή..”) δεν αντιστοιχούσε στους πραγματικούς συγγραφείς του κειμένου, σωστά. Ωστόσο ο Γ.Γρ. είναι πολύ πιο ακριβής όταν λέει ότι “η ανακοίνωση αυτή ουσιαστικά εκφράζει τις δικές μας απόψεις” (εννοώντας το κκε). Συνεπώς η υπογραφή είναι μια λαθροχειρία, που ωστόσο δεν αλλάζει τίποτα ούτε στην ουσία, ούτε στην σκοπιμότητα, ούτε στην προέλευση της “ανακοίνωσης”. ]
Υπήρξε, όμως, “συντονιστική επιτροπή αγώνα” τα δυόμισυ περίπου 24ωρα της κατάληψης του Πολυτεχνείου; Ας δούμε τι λέει επ’ αυτού ο Γ.Γρ. στην εσωτερική αναφορά του:
...
Το πρόβλημα, που μπήκε για όλους την Τετάρτη το απόγευμα, όταν τέλειωσαν οι Γ.Σ. των σχολών του Πολυτεχνείου, ήταν αν θα μείνουμε το βράδυ μέσα ή αν θα προσπαθήσουμε να αδειάσουμε το Πολυτεχνείο. Επειδή ήταν αδύνατο εκείνη τη στιγμή να παρθούν αποφάσεις πάνω στο θέμα αυτό από τις οργανώσεις που υπήρχαν στο φοιτητικό χώρο, την πρωτοβουλία την είχανε οι συνδικαλιστές.
Οι συνδικαλιστές του Ρ(ήγα) Φ(εραίου) τάχτηκαν ενάντια στην κατάληψη και μαζί μ’ αυτούς και άλλοι συνδικαλιστές. (...) Μάλιστα η σχολή Μηχανολόγων πήρε απόφαση μετά από πρόταση αυτών των συνδικαλιστών ν’ αποχωρήσει ομαδικά και την πραγματοποίησε.
Οι αριστεριστές, κύρια συνδικαλιστές της ΑΑΣΠΕ [2Αντιφασιστική αντιιμπεριαλιστική σπουδαστική παράταξη ελλάδας, η φοιτητική παράταξη του εκκε.] από τη Νομική και τη Φυσικομαθηματική, είχαν ταχτεί υπέρ της κατάληψης χωρίς όμως να προτείνουν τι προοπτική θα είχε αυτή η ενέργεια, σε τι θα αποσκοπούσε συγκεκριμένα.
Η αντι-εφεε δεν πήρε ανοικτά συγκεκριμένη θέση με κανένα συνδικαλιστή της. Πάντως άλλοι συνδικαλιστές μας έβλεπαν θετικά την κατάληψη, άλλοι όμως είχανε σοβαρές αντιρρήσεις με κύριο επιχείρημα την έλλειψη προετοιμασίας για αυτή τη μορφή πάλης.
Τελικά νίκησε το αυθόρμητο των μαζών, που είχανε μαζευτεί - κύρια έξω από το Πολυτεχνείο. Ο χώρος του έγινε πόλος συσπείρωσης και από τις 7 μμ φάνηκε ότι ήταν πλέον περιττή κάθε συζήτηση σχετικά με το αρχικό πρόβλημα, γιατί η κατάληψη ήταν πλέον γεγονός. Άρχισε μάλιστα να διαφαίνεται ότι η κατάληψη θα έπαιρνε απρόβλεφτες διαστάσεις και οι συνέπειες της θα ήταν μεγάλης σημασίας για τις εξελίξεις στον τόπο μας.
...
Από τη στιγμή που μείναμε μέσα έγινε φανερή η ανάγκη να συντονισμό και έλεγχο της κατάστασης. Είχαμε πάνω στα θέματα αυτά κάποια πείρα από την κατάληψη της Νομικής αλλά δυστυχώς δεν την είχαμε αξιοποιήσει. Υπήρχε το στοιχείο του αιφνιδιασμού που μας ανάγκασε να δράσουμε πρωτόβουλα... με πρωτοβουλία ορισμένων συνδικαλιστών μελών της αντι-εφεε και συναδέλφων που επηρεάζονταν τότε από εμάς ... συγκροτήθηκε η πρώτη Συντονιστική Επιτροπή, που στην πλειοψηφία της αποτελιότανε από μέλη της αντι-εφεε... Από τις 15 σχολές είχανε οι 13 εκπροσώπους, και απ’ αυτούς 6 - 7 ήταν οργανωμένοι στην αντι-εφεε, 2 - 3 επηρεαζόμενοι από την αντι-εφεε, 1 οργανωμένος στον Ρ.Φ., 1 επηρεαζόμενος από τον Ρ.Φ., ένας αριστεριστής απροσδιόριστος και 1 μάλλον του π.α.κ., και άλλα άτομα, συνδικαλιστές οργανωμένοι ή όχι, που βοηθούσαν άμεσα την πρώτη Σ.Ε.
...
Η πρώτη Σ.Ε. λειτούργησε μέχρι την Πέμπτη τα μεσάνυχτα χωρίς όμως τη σταθερή σύνθεση που υπήρχε αρχικά, για όλο αυτό το χρονικό διάστημα. Ήταν ένα περίεργο σχήμα με μόνιμα υπεύθυνα μέλη λίγους μόνο από τους εκπροσώπους που αναφέρθηκαν. Δυστυχώς πολλά μέλη της - και μέλη της αντι-εφεε - δεν ανταποκρίθηκαν συνέχεια στις απαιτήσεις για μόνιμη καθοδήγηση και έτσι δημιουργήθηκαν πολλές δυσκολίες που θα μπορούσαμε να ξεπεράσουμε εύκολα.
Πάντως η πρώτη Σ.Ε. είχε τον έλεγχο σ’ όλο το Πολυτεχνείο. Στην αρχήν (γύρω στις 10 μμ) δούλεψε γρήγορα και αποφασιστικά. Διόρισε υπεύθυνους για τις διάφορες επιτροπές της κατάληψης, έλεγξε το χώρο και τις πόρτες του Πολυτεχνείου, καθόρισε μια πρώτη σειρά συνθημάτων, κατάφερε να βάλει σε λειτουργία τους πολύγραφους και να ελέγχει τα κείμενα, απομόνωσε τους αναρχικούς, ανάθεσε σε μηχανολόγους να βάλουν σε λειτουργία πομπό, τέλος πήρε όλα τα απαραίτητα μέτρα για την παραμονή στο Πολυτεχνείο χωρίς τον κίνδυνο ν’ απομονωθούμε, όπως στη Νομική (τρόφιμα, έλεγχος παροχών ρεύματος και νερού, κλπ).
Μάλιστα ήταν ενήμερη για οτιδήποτε συνέβαινε μέσα στο Πολυτεχνείο και έτσι μπορούσε να επέμβει καθοριστικά. Αυτό έγινε στην περίπτωση που πήραμε με τη βία έναν πολύγραφο από τους αναρχικούς και στην περίπτωση της “εργατικής συνέλευσης”, όταν ξεσκεπάσαμε τους τροτσκιστές που προσπαθούσαν στην αίθουσα Γκίνη 18 να κηρύξουν την έναρξη της σοσιαλιστικής επανάστασης και διαλύσαμε τη συγκέντρωσή τους.
...
Ως εδώ ο Γ.Γρ. περιγράφει αυτό που ήταν λογικό και αναμενόμενο: η συγκέντρωση πλήθους κάνει την κατάληψη de facto γεγονός· και τουλάχιστον ανάμεσα στους οργανωμένους και πολιτικά αντίπαλους πέφτει “σπρωξίδι” (ίσως η έκφραση να είναι ήπια) για το ποιος θα ηγεμονεύσει πολιτικά στο γεγονός. Ήταν, όμως, εφικτό κάτι τέτοιο;
Ο Γ.Γρ. συνεχίζει πιο κάτω:
...
Πρέπει να σημειωθεί ότι η αρχική μας πρωτοβουλία να συγκροτήσουμε Σ.Ε. είχε σα σκοπό να πιάσουμε τα πόστα, να πάρουμε τον έλεγχο της κατάστασης στα χέρια μας και όχι να καθοδηγήσουμε μια εξέγερση, πράγμα για το οποίο είχαμε συναίσθηση της αδυναμίας μας να το αναλάβουμε αποκλειστικά εμείς. Βέβαια τα πράγματα εξελίχτηκαν δυστυχώς και προς αυτή την κατεύθυνση, δηλαδή η Σ.Ε. να αναγκαστεί να παίξει καθοδηγητικό ρόλο χωρίς να είναι σε θέση να τον φέρει σε πέρας.
...
Δεν ήταν εφικτό! Όχι, σίγουρα, από μια (φοιτητική) παράταξη μόνη της...
...
Δυσκολίες επίσης στην ομαλή λειτουργία της πρώτης Σ.Ε. δημιουργήθηκαν και από την όξυνση της ιδεολογικής πάλης, κύρια με τους αριστεριστές, μέσα σ’ αυτήν. Η έντονη διαφοροποίηση στην τακτική των διαφόρων οργανώσεων, από το καλοκαίρι του ‘73, είχε δημιουργήσει ένα κλίμα έντασης στις σχέσεις τους, που δεν ευνοούσε μια κοινή αντιμετώπιση της κατάστασης και μια μόνιμη συνεργασία για την καθοδήγηση της εξέγερσης.
Η έλλειψη ενός οργάνου συνεργασίας σ’ επίπεδο οργανώσεων ήταν φανερή. Η αδυναμία αυτή σημάδεψε όλη την εξέλιξη της κατάληψης και δημιούργησε σοβαρότατες δυσκολίες στη γρήγορη και υπεύθυνη αντιμετώπιση της κατάστασης. Σ’ αυτό υπάρχουν και δικές μας ευθύνες αλλά κύρια ευθύνονται οι άλλες οργανώσεις (αριστερίστικες και ο Ρ.Φ.) που μας αντιμετώπιζαν με καχυποψία ρίχνοντάς μας μόνιμα τη “ρετσινιά” ότι προσπαθούμε να “φορέσουμε καπέλο” στις συνεργασίες μας. Ορισμένα δικά μας λάθη στο φ.κ. τροφοδοτούσαν αυτό το μύθο, που έβλαψε το φ.κ. μέχρι και μετά την αλλαγή του Ιούλη, και δε βοηθούσε καθόλου στη συσπείρωση των αντιδιχτατορικών δυνάμεων και την ενιαία δράση τους.
...
Την Πέμπτη το βράδυ πέρασε και το σύνθημα “Γενική Απεργία” σα σύνθημα της Σ.Ε. Την ευθύνη για την “επινόηση” του συνθήματος την έχουν ορισμένοι μηχανολόγοι Ρηγάδες και επηρεαζόμενοι (...) Το σύνθημα αυτό ήρθε σαν αντίθεση περισσότερο στη γραμμή για υπερτονισμό των φοιτητικών αιτημάτων και κάτω απ’ την πιεστική ανάγκη να ρίξουμε συνθήματα που ν’ ανταποκρίνονται στην επαναστατική διάθεση του κόσμου, χωρίς καν να εξεταστεί η σκοπιμότητά του και οι δυνατότητες πραγματοποίησής του. Μάλιστα στην αρχή το σύνθημα έπεσε σα ντιρεκτίβα (ούτε καν σαν σύνθημα δράσης), σαν άμεση πρόσκληση του λαού να πειθαρχήσει άμεσα σ’ αυτό.
Το σύνθημα αυτό λειτούργησε περίεργα στον κόσμο. Παρ’ όλο που μερικές ώρες μετά ανακλήθηκε και εξηγήθηκε ότι μπαίνει σα σύνθημα - προοπτική, τέτοια ήταν η προσήλωση του λαού σ’ αυτό, ώστε πολλοί πραγματικά δεν πήγαν στη δουλειά τους. Την Παρασκευή μάλιστα το πρωί σταματούσαν πολλοί τα λεωφορεία και κατέβαζαν τους επιβάτες καλώντας τους να πειθαρχήσουν στις εντολές της Σ.Ε. για απεργία.
Πέρα φυσικά από την ευθύνη αυτών που πρωτόριξαν το σύνθημα, ευθύνη βαραίνει και μας που δεν το κριτικάραμε σωστά από την αρχή. Απλά διατυπώσαμε επιφυλάξεις, έχοντας μάλιστα και αμφιβολίες μήπως είναι και δική μας γραμμή. Έτσι προωθήθηκε με την ανοχή μας στον πομπό και στα μεγάφωνα και δημιούργησε μεγάλη σύγχυση σχετικά με την προοπτική που δίναμε στην κατάληψη.
...
Τι λέει στα πιο πάνω αποσπάσματα ο Γ. Γρ.; Πρώτα πρώτα ότι το σύνθημα “γενική απεργία” ΔΕΝ προερχόταν από τους “350 προβοκάτορες της κυπ”, αλλά απ’ την συντονιστική επιτροπή (αυτήν που υποτίθεται είχε εκδώσει την ανακοίνωση που δημοσιεύτηκε στην “πανσπουδαστική” νο 8!!), και μάλιστα απ’ την (πρώτη) συντονιστική επιτροπή, εκείνη στην οποία συμμετείχαν και τα μέλη της αντι-εφεε!!! Άσχετα απ’ το ποιος είχε την έμπνευση του συνθήματος και τι αμφιβολίες υπήρχαν γι’ αυτό, ήταν ένα απ’ τα “πιστοποιημένα” συνθήματα το βράδυ της Πέμπτης (16 Νοέμβρη), για το οποίο με ειλικρίνεια ο Γ. Γρ. παραδέχεται ότι (τα μέλη της αντι-εφεε) αναρωτιούνταν “μήπως είναι και δική μας γραμμή”. Να πως αποδεικνύεται η αποψή μας ότι η ηγεσία του κκε, αποδίδοντας το σύνθημα σε “προβοκάτορες”, στρεφόταν κατά μελών της νεολαίας του, “προειδοποιώντας” τους να μην ξαναδιανοηθούν ότι θα μπορούσε να είναι “γραμμή τους” κάτι παρόμοιο!
Επιπλέον, ο Γ. Γρ. παραδέχεται το εύλογο: σε συνθήκες παρανομίας και σε συνθήκες γρήγορης επιτάχυνσης μιας εξέγερσης είναι δύσκολο στους καθοδηγούμενους να καταλάβουν ποια επιλογή είναι “εντός” και ποια “εκτός” γραμμής. Ειδικά εάν (και η παρανομία παίζει ρόλο σ’ αυτό) η “αλυσίδα μεταφοράς της γραμμής” από πάνω προς τα κάτω είναι υποχρεωτικά “σπασμένη” ή αργή. Τραβώντας αυτό το σημείο μισό βήμα παρακάτω (δεν το κάνει ο ίδιος ο Γ. Γρ.) θα συμπέραινε κανείς ότι ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός σαν μοντέλο πολιτικής / κομματικής οργάνωσης κατέρρευσε ουσιαστικά εκείνες τις 2,5 ημέρες της εξέγερσης του Νοέμβρη του 1973: τα επιτελεία δεν προλάβαιναν ούτε να παρακολουθήσουν, ούτε να ερμηνεύσουν, ούτε να ελέγξουν / καθοδηγήσουν τις εξελίξεις. Οι ευθύνες πέρασαν de facto στους αγωνιστές της βάσης, που στον ένα ή στον άλλο βαθμό ήταν υποχρεωμένοι / ες να αυστοσχεδιάζουν· την ώρα που, εν τω μεταξύ, οι οργανωμένοι αναμεσά του πλακώνονταν μεταξύ τους...
Το τρίτο που έχει σημασία, πάντα σύμφωνα με τα λεγόμενα ενός καταληψία μέλους / στελέχους της αντι-εφεε, είναι η αναγνώριση ότι το σύνθημα περί “Γενικής Απεργίας” έπιασε σε ικανό βαθμό τις διαθέσεις ενός μέρους των εργαζόμενων / εργατών της Αθήνας! Μπορεί να ήταν βιαστικό σα σύνθημα και έμπνευση της στιγμής· ήταν όμως επίκαιρο, και σίγουρο πιο διεισδυτικό από πρακτική άποψη από άλλα συνθήματα, όπως “λαϊκή κυριαρχία”. Στην πραγματικότητα ήταν εκείνο το σύνθημα που έκανε χειροπιαστό έναν τρόπο αγώνα για πολλούς· ενώ άλλα συνθήματα ήταν έκφραση μόνο της αντικαθεστωτικής διάθεσης. Η “γενική απεργία” απαντούσε στο ερώτημα της ημέρας τι να κάνουμε για να ρίξουμε τη χούντα· κι όχι, απλά, να φωνάζουμε δυνατά όλοι μαζί “κάτω”.
Χωρίς καθοδήγηση και χωρίς εμπειρία, τα μέλη της αντι-εφεε έμελλε τις αμέσως επόμενες ώρες (απ’ το βράδυ της Πέμπτης 16/11 ως το βράδυ της Παρασκευής 17/11) να πελαγοδρομούν και να περιθωριοποιηθούν γρήγορα. Ο Γ. Γρ. είναι κατατοπιστικός:
...
Η αδυναμία της πρώτης Σ.Ε. να καθορίσει ένα συγκεκριμένο πολιτικό πλαίσιο και να δόσει μια προοπτική συγκεκριμένη στον αγώνα, καθώς και η σύγχυση και η απογοήτευση που υπήρχε σ’ όλους μας μετά το παλατζάρισμα μεταξύ “καθαρών φοιτητικών αιτημάτων” και “οικουμενικής κυβέρνησης”, που οξύνθηκε με τη γραμμή της “γενικής απεργίας”, έκαναν ώστε να συζητηθεί και να περάσει ντε φάκτο η πρόταση για εκλογή νέας Σ.Ε., από τις γενικές συνελεύσεις των σχολών, μέσα στο Πολυτεχενίο.
Αυτό βέβαια τότε φαινόταν δημοκρατικό και έδινε και κάποια διέξοδο από την αντίφαση που υπήρχε στην πρώτη Σ.Ε. (συντονιστικό όργανο / ανάγκη για καθοδηγητικό κέντρο). Υποστηρίχτηκε τόσο από τους αριστεριστές όσο και από τον Ρ.Φ. στην προσπάθειά τους να ελέγξουν έτσι τα πράγματα. Μάλιστα υποτίθεται ότι οι εκπρόσωποι κάθε σχολής θα εκλέγονταν στη βάση των πολιτικών τους απόψεων για την εξέλιξη της κατάληψης κι έτσι θα αντιπροσώπευαν τις απόψεις αυτών που βρίσκονταν μέσα στο Πολυτεχενίο.
Φυσικά αυτό στην πράξη δεν έγινε, γιατί σ’ ελάχιστες σχολές μπήκε αυτό το κριτήριο για την εκλογή των αντιπροσώπων...
...
Έτσι μπήκαμε απρόοπτα σε μια διαδικασία που δεν βοηθούσε και πολύ να ξεπεραστούν τα ουσιαστικά προβλήματα που είτανε δεμένα με την κατάληψη. Ο Ρ.Φ. στους πολιτικούς μηχανικούς και στη νομική κατέβασε τη γραμμή για “οικουμενική κυβέρνηση με τη συμμετοχή και της αριστεράς”. Οι αριστεριστές έκαναν πολεμική γενικά και αόριστα, στις γενικές συνελεύσεις που είχαν μια κάποια δύναμη, ενάντια σε λύσεις με τη συνεργασία αστών πολιτικών και αμφισβητούσαν το αστικό κράτος, πελαγωμένοι και ανίκανοι να δουν την ανάγκη συσπείρωσης του λαού γύρω από συγκεκριμένους άμεσους στόχους για την ανατροπή της διχτατορίας.
Εμείς αιφνιδιαστήκαμε. Σε πολλές σχολές δεν κατεβάσαμε καμμιά θέση ή λείπαμε τελείως γιατί έπρεπε να καλυφθούν οι ανάγκες για έλεγχο του χώρου, οπότε δεν πήγαμε καθόλου στις συνελεύσεις. Δεν είδαμε σωστά τη σπουδαιότητα που είχε το να ελέγξουμε και τη νέα Σ.Ε. Στη φυσικομαθηματική υποστηρίχτηκε η άποψη για τονισμό των φοιτητικών αιτημάτων χωρίς να βρει απήχηση. Αντίθετα μας απομόνωσε. Σ’ ορισμένες σχολές που ελέγχαμε (τοπογράφοι, χημικοί) δεν συγκαλέσαμε καθόλου γενικές συνελεύσεις. Στη νομική αφήσαμε τον Ρ.Φ. ν’ αναλάβει πρωτοβουλία και σιωπηλά ταχτήκαμε με το μέρος του στη μάχη με την αασπε. Γενικά δεν αντιμετωπίσαμε καθόλου σωστά το θέμα της σύγκλησης των γενικών συνελεύσεων από τη στιγμή που πρωτομπήκε και σ’ όλη τη διάρκεια που γίνονταν οι γενικές συνελεύσεις, τόσο από την άποψη των απόψεων που διατυπώσαμε σ’ όσες σχολές μιλήσαμε όσο και από την άποψη της εκλογής εκπροσώπων απ’ αυτές. Έτσι ήταν φυσικό να χάσουμε έδαφος και η καθοδήγηση να περάσει την Παρασκευή το πρωί στα χέρια του Ρήγα Φεραίου και σ’ ορισμένους τομείς στους αριστεριστές...
...
Σ’ αυτό το σημείο, και με βάση αυτά τα αποσπάσματα, θα πρέπει να πούμε δυο τρία πράγματα για την υποκειμενικότητα των συγκεντρωμένων στο Πολυτεχνείο, κυρίως των νεαρότερων (φοιτητών, μαθητών, νεαρών εργατών). Που δικαιολογούν, από πολλές απόψεις, την αδυναμία και την σχεδόν παραίτηση των (νεαρών) μελών της αντι-εφεε να κοντρολάρουν την εξέγερση. Εξηγούν, επίσης, απ’ την αντίθετη σκοπιά, την σχεδόν μανιακή προσπάθεια του επίσημου κκε (γιατί, φυσικά, αυτό είναι που μιλάει μέσα απ’ την “πανσπουδαστική νο 8”), λίγο μετά την καταστολή της και την εγκαθίδρυση μιας χουντικής εκδοχής ακόμα χειρότερης απ’ την προηγούμενη (Ιωαννίδης), να “φρενάρει” ορισμένες απ’ τις ιδέες ή/και πρακτικές που εμφανίστηκαν στη διάρκεια της εξέγερσης, βαφτίζοντές τες “έργο προβοκατόρων της κυπ”.
Πιθανόν να ήταν μειοψηφία· δεν έχουμε υπόψη κάποια εκ των υστέρων αξιόπιστη καταγραφή που να υποδεικνύει τα μεγέθη: ωστόσο για ένα ικανό μέρος των νεαρών καταληψιών, η εξέγερση εκείνη ήταν υπό την επιρροή του Μάη του ‘68. Και όχι μόνο του γαλλικού τέτοιου, αλλά του πανευρωπαϊκού - για να μην πούμε παγκόσμιου. Και η επιρροή εκείνη ήταν πολύμορφη. Όχι μόνο πολιτική / ιδεολογική (μέσα απ’ τις οργανώσεις της νέας αριστέρας) αλλά και πολιτιστική. Μέσα απ’ την υπόγεια διάδοση του ροκ ‘ν’ ρολ και της κουλτούρας του. Γιατί στη χουντική ελλάδα δεν ήταν απαγορευμένη μόνο η αριστέρα. Ήταν ελεγχόμενη και η (νεανική) διεθνής pop κουλτούρα: επιτρέπονταν μόνο τα σχετικά ανώδυνα αγαπησιάρικα τραγούδια, και καθόλου όλο το αμφισβητησιακό φάσμα της ευρωπαϊκής και αμερικανικής ροκ.
Η επιρροή του Μάη του ‘68 και της καινούργιας (τόσο σε μορφές όσο και περιεχόμενα) συγκρουσιακής (νεανικής) κουλτούρας είχε πολλούς και διάφορους διαύλους. Απ’ τους έλληνες φοιτητές / φοιτήτριες που σπούδαζαν στην ιταλία, στη γαλλία, στη γερμανία, στην αγγλία ή στις ηπα, μέχρι τους ροκ δίσκους και τα ανάλογα ήθη και νεανικές μόδες / υποκουλτούρες, που έφταναν και κυκλοφορούσαν (η μουσική σε κασέτες) από χέρι σε χέρι, υπόγεια στις παρέες.
Είναι λογικό (και ήταν αναμενόμενο) ότι αυτή η επιρροή, που έπαιρνε σάρκα και οστά με “πολιτικούς όρους” απ’ τους αρισ τεριστές, τους αναρχικούς και ως ένα βαθμό τους ρηγάδες, ξεπερνούσε κατά πολύ τις δυνατότητες και τις όποιες “παραστάσεις” του κκε και των οργανωμένων μελών του. Απ’ την άλλη μεριά αυτή η επιρροή ΔΕΝ μπορούσε να απαντήσει στο ερώτημα του πως οργανώνεται μια τέτοια κατάληψη ενάντια σε μια δικτατορία (και όχι υπό “δημοκρατικές” συνθήκες). Μπορούσε, μόνο, να υποδείξει μια ορισμένη κατεύθυνση, ακόμα κι αν ήταν ανοργάνωτη και, απ’ την άποψη των συσχετισμών δύναμης, αδιέξοδη: όξυνση της σύγκρουσης.
Για την ιστορική αριστερά (δηλαδή τα δύο κκε και, σίγουρα, τα μεγαλύτερα σε ηλικία στελέχη τους) η όξυνση της σύγκρουσης ήταν, απλά, αδιανόητη. Κάποιοι θα απέδιδαν τους συμβιβαστικούς προσανατολισμούς στη μνήμη του εμφυλίου και την ήττα· άλλοι στον κομματικό καιροσκοπισμό και στις (μυστικές ή φανερές) διαβουλεύσεις με την χούντα για “ομαλή μετάβαση”. Ίσχυαν και τα δύο. Εκείνο που ίσχυε ακόμα περισσότερο, όμως, ήταν πως εκείνο που ήταν αδιανόητο για τους “μεγάλους” (τα στελέχη των δυο κκε αλλά και του πακ) ήταν επιθυμητό για τους “μικρούς” - την βάση. Ακόμα και για εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες μη οργανωμένους νεολαίους των εργατικών και μικροαστικών γειτονιών στην περίμετρο της Αθήνας, για τους οποίους ο χωροφύλακας ήταν δίκαια το πιο σιχαμένο ον στον πλανήτη.
Αυτό, λοιπόν, που τόλμησε το κκε να ονομάσει “350 προβοκάτορες της κυπ” ήταν αρκετές εκατοντάδες ίσως και χιλιάδες νεαροί και νεαρές που η καρδιά τους κτυπούσε γρήγορα στην προοπτική μιας άγριας (δηλαδή μη καθοδηγούμενης) αναμέτρησης με την αστυνομία της χούντας. Και αυτή η όξυνση της σύγκρουσης έγινε, πράγματι, για αρκετές ώρες. Όχι μέσα στο Πολυτεχνείο. Όχι στην Στουρνάρα ή την Τοσίτσα. Αλλά σε μια μεγάλη ζώνη του κέντρου της πόλης, απ’ τη λεωφόρο Αλεξάνδρας ως τα Χαυτεία και την Ομόνοια: οδοφράγματα, οδοφράγματα, οδοφράγματα, οδομαχίες, οδομαχίες, οδομαχίες· και επίθεση στο υπουργείο δημόσιας τάξης, στην Γ Σεπτεμβρίου: μια μαζική γιορτή ανταρσίας!
Κι ακριβώς γι’ αυτό το κκε ήταν υποχρεωμένο όχι απλά να “διαχωριστεί” απ’ όλα αυτά τα δυναμικά υποκείμενα, αλλά να το κάνει με τον πιο “πρακτόρικο” τρόπο που είχε στη διάθεσή του: λανσάροντας αυτό που σήμερα θα ονομαζόταν “θεωρία συνωμοσίας”...
Ο φοιτητής Γ. Γρ. είτε δεν πήρε χαμπάρι τι γινόταν εκτός Πολυτεχνείου είτε προτίμησε να μην μιλήσει γι’ αυτά στο εσωτερικό κείμενο / αναφορά, ένα χρόνο μετά: οι μολότοφ δουλεύονταν ήδη σε πολλά οδοφράγματα· άλλη μια απόδειξη της επιρροής του διεθνούς Μάη του ‘68 και των διεθνών ανταρσιών των επόμενων χρόνων.
Έχουν πάντως ενδιαφέρον τα πιο κάτω αποσπάσματα, που δίνουν μια ιδέα για την εικόνα που είχε τις τελευταίες ώρες μέσα στο εμπ:
...
Από το απόγευμα και πέρα ουσιαστικά η Σ.Ε. δε λειτουργούσε σαν όργανο. Μόνο μερικά άτομα διεκπεραίωναν βασικές δουλειές. Το γραφείο συνεδριάσεων εξελίχτηκε σε χώρο οξύτατων συζητήσεων, που η πορεία τους ήταν τέτοια ώστε μετά τα πρώτα δακρυγόνα άρχισε να συζητιέται το θέμα της αποχώρησής μας από το Πολυτεχενίο. Ακούγονταν διάφορα σχέδια από πολλούς. Η κατάσταση οξύνθηκε με τη γνωστοποίηση για πυροβολισμούς και ύπαρξη νεκρών. Απο πολλά άτομα - ακόμη και οργανωμένους - το θέμα αντιμετωπίστηκε χωρίς ψυχραιμία και η τέτοια αντιμετώπιση έσπειρε σ’ ένα βαθμό τον πανικό, ευτυχώς σε πολύ περιορισμένο κύκλο.
Με τα πρώτα δακρυγόνα συνέβηκε και το εξής περιστατικό. Ένας που έμοιαζε με εργάτη ήρθε στη Σ.Ε. για να μιλήσει με κάποιον υπεύθυνο για κάτι σοβαρό. Τελικά μίλησε μαζί μου και μου πρότεινε να βάλει όπλα μέσα στο Πολυτεχνείο για να αντιμετωπίσουμε πιθανή σύγκρουση από θέση ισχύος. Φυσικά του εξήγησα ότι κάτι τέτοιο ήταν έξω από την πολιτική γραμμή της Σ.Ε. και δε μπορούσε να το δεχτεί. Η ίδια αντιμετώπιση υπήρξε και σε προτάσεις που διατυπώνονταν από πολλές μεριές για κατασκευή κοκτέιλ μολότωφ ώστε να είμαστε έτοιμοι για κάθε ενδεχόμενο. Οπωσδήποτε οι προβοκάτορες έβρισκαν εύκολα έδαφος για την αποδοχή τέτοιων απόψεων δυναμικής αναμέτρησης ώστε ο έλεγχος της κατάστασης είχε αρχίσει να γίνεται πολύ δύσκολος. Την τελευταία στιγμή προλάβαμε γύρω στα μεσάνυχτα της Παρασκευής, μια ομάδα νεαρών που ήθελαν να γεμίσουν μπουκάλια με βενζίνη σε κάποιο εργατήριο στο κτίριο των χημικών μηχανικών για να τα χρησιμοποιήσουν αργότερα. Μας ειδοποίησαν στον πομπό και είχαμε πάει ορισμένοι από την Σ.Ε., γιατί αλλιώς δεν πείθονταν.
Στο θέμα της αποχώρησης θα πρέπει να αναφερθεί ότι είχε αντιμετωπιστεί σοβαρά από ορισμένους συνδικαλιστές μας ακριβώς για να αποφύγουμε μια άνιση σύγκρουση που ήταν πιθανό να συμβεί, μετά τις πληροφορίες που είχαμε μέσα από τα f.m. της αστυνομίας, ότι ο στρατός θα ενίσχυε την αστυνομία με τεθωρακισμένα και επίλεκτες μονάδες.
Είδαμε όμως, πέρα από το σωστό ή όχι της τοποθέτησής μας πάνω σ’ αυτό το θέμα, ότι η αποχώρηση την Παρασκευή είχε γίνει αδύνατη γιατί και απόφαση να έπαιρνε η Σ.Ε. πάνω σ’ αυτό, δεν θα μπορούσε να εφαρμοστεί. Το πιο πιθανό ήταν να αντιμετωπιζόταν η απόφαση αυτή σαν προβοκάτσια, πάντως ήταν τελείως αδύνατο να υιοθετηθεί από τον κόσμο.
...
Αν η “προβοκατορολογία” απ’ την μεριά του κκε, στις αρχές του 1974, είχε σκοπό να πείσει οποιονδήποτε απέτυχε. Τα επόμενα χρόνια, καθώς η εξέγερση του Νοέμβρη μυθοποιούνταν συστηματικά, περιοριζόταν στον φοιτητικό υποκειμενισμό και “καθαριζόταν” (τουλάχιστον στις επίσημες αφηγήσεις) απ’ τα εξτρεμιστικά χαρακτηριστικά της, η “πανσπουδαστική νο 8” έγινε η πιο τρανταχτή απόδειξη του κουκουέδικου ρεφορμισμού, στα χέρια όλων των υπόλοιπων οργανώσεων που αυτοχαρακτηρίζονταν σαν “επαναστατικές”. Αποκλειστικά κουκουέδικου· πράγμα που βόλεψε ιδιαίτερα τόσο την κομματική ιεραρχία του κκε-εσωτερικού όσο και εκείνη του πασοκ, που δεν είχαν “λερωθεί” με τέτοιες δημόσιες ανακοινώσεις, αν και είχαν πάνω κάτω την ίδια άποψη - αφού είχαν τον ίδιο τρόπο σκέψης και οργάνωσης. Ο εξαγνισμός της εξέγερσης, η παραχάραξη διάφορων πλευρών της, και η αλλοίωση της συλλογικής μνήμης έγιναν αργά αργά, χωρίς να χρειαστούν καταγγελίες περί “πρακτόρων της κυπ”. Ο μακρόσυρτος “ελληνικός Μάης του ‘68”, που ξεκίνησε λίγο πριν την εξέγερση του ‘73 και συνεχίστηκε μέχρι, περίπου, τα μέσα της δεκαετίας του ‘80, πέρασε αόρατος και ανομολόγητος, σημαδεμένος από “επαναλήψεις” της 17ης Νοέμβρη...
Κατά παράδοξο (αν και εξηγήσιμο) τρόπο, η μηχανή της επετειακής (και άρα ανιστόρητης) τυποποίησης εκείνης της εξέγερσης, πέτυχε να δουλεύει με διπλό, “σχιζοφρενικό” τρόπο (όπως συμβαίνει με πάρα πολλά στην ελληνική κοινωνία): απ’ την μια η “νεανική” επέτειος, η επετειακή - παρέλαση - στην - αμερικανική - πρεσβεία... απ’ την άλλη τα εξίσου επετειακά μπάχαλα.
Εν τέλει οι αληθινοί προβοκάτορες, όταν υπάρχουν, είναι λίγοι. Εκείνο που υπάρχει σε αφθονία είναι οι ρουτίνες. Οι συνήθειες, “καλές” ή “κακές”, ανάλογα με τα γούστα.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 - Στο σχετικό ρεπορτάζ απ’ όπου τα ως εδώ αποσπάσματα η ομάδα του “ιού” αναφέρεται στο κείμενο της “πανσπουδαστικής νο 8” σαν πλαστό. Αν μ’ αυτό εννοείται ότι η υπογραφή (“συντονιστική επιτροπή..”) δεν αντιστοιχούσε στους πραγματικούς συγγραφείς του κειμένου, σωστά. Ωστόσο ο Γ.Γρ. είναι πολύ πιο ακριβής όταν λέει ότι “η ανακοίνωση αυτή ουσιαστικά εκφράζει τις δικές μας απόψεις” (εννοώντας το κκε). Συνεπώς η υπογραφή είναι μια λαθροχειρία, που ωστόσο δεν αλλάζει τίποτα ούτε στην ουσία, ούτε στην σκοπιμότητα, ούτε στην προέλευση της “ανακοίνωσης”.
[ επιστροφή ]
2 - Αντιφασιστική αντιιμπεριαλιστική σπουδαστική παράταξη ελλάδας, η φοιτητική παράταξη του εκκε.
[ επιστροφή ]
