Γράφουμε αλλού για το γεγονός ότι οι ενδοκαπιταλιστικοί ανταγωνισμοί (που συμβαίνουν σε κλίμακα έθνους / κράτους, σε κλίμακα υπερεθνικών συνεταιρισμών, σε παγκόσμια κλίμακα) παράγουν μια σειρά εντάσεις και αντιπαλότητες, που έχουν αναπόφευκτα οξυνθεί μετά το 2007 - 2008, εξαιτίας της τρέχουσας φάσης της κρίσης / αναδιάρθρωσης.
Θα ήταν στοιχειώδης υποχρέωση, όχι μόνο των “αριστερών επαναστατών” ή των “σκέτων αριστερών”, αλλά ακόμα και “κεντρώων” (λέμε τώρα!!!) να έχουν μια όσο το δυνατόν καλύτερη ιδέα γι’ αυτούς τους ανταγωνισμούς μεταξύ αφεντικών. Και να αναφέρονται σ’ αυτούς ΠΡΙΝ αρχίσουν να χαϊδεύουν τα αυτιά των “λαών” που υποστηρίζουν τα μεν ή τα δε. Αλλά ίσως είμαστε αφελείς. “Στοιχειώδης υποχρέωση” κάθε ουράς του κράτους και του κεφάλαιου είναι να κρύβει την πραγματικότητα, να διαστρεβλώνει τις σχέσεις εκμετάλλευσης, και να παρουσιάζει σαν “πρωταγωνιστές” τους ουραγούς και τους υποτελείς.
Παρά τις προσπάθειές μας δεν καταφέραμε να βρούμε μια ανάλυση της προκοπής που να βάζει το αγγλικό δίλημμα “μέσα ή έξω απ’ την ε.ε.” πάνω στο ανάγλυφο των όποιων ενδοκαπιταλιστικών αντιθέσεων, είτε μέσα σ’ αυτό που γενικά θα μπορούσε να ονομαστεί “βρετανικό κεφάλαιο”, είτε μέσα σ’ αυτό που θα λεγόταν “ευρωπαϊκό κεφάλαιο”. Και να κάνει μια τέτοιου είδους ανάλυση της πραγματικότητας, είτε πριν την διεξαγωγή του δημοψηφίσματος είτε μετά.
Ωστόσο κάποια (πρώτα έστω) στοιχεία είναι εύκολο να βρεθούν. Που δείχνουν πέρα από κάθε αμφιβολία ότι στο δίπολο “όχι - ναι” δεν είχαν τοποθετηθεί απ’ την μια “ο λαός” (ο ποιος;) και απ’ την άλλη “το κεφάλαιο”. Δεν θα ήταν άλλωστε δυνατό να συμβαίνει έτσι· όσα παραμύθια κι αν πουλάνε οι δεξιές και οι αριστερές φράξιες των αφεντικών.
Το πρώτο στοιχείο είναι η πορεία της ισοτιμίας μεταξύ στερλίνας και ευρώ, μέσα στον συνεχόμενο παγκόσμιο νομισματικό πόλεμο που είναι βασικό στοιχείο του “ειρηνικού πολέμου” (οξύμωρο...) που βρίσκεται σε εξέλιξη. Έχουμε σημειώσει πολλές φορές στο παρελθόν ότι η υποτίμηση του ευρώ έναντι των βασικών ανταγωνιστικών νομισμάτων (κυρίως του δολαρίου) είναι σταθερή επιλογή των ευρωαφεντικών τα τελευταία χρόνια· μια επιλογή που είναι γενικά πετυχημένη. Βασικό εργαλείο αυτής της τακτικής (σχετικής υποτίμησης του ευρώ έναντι δολαρίου και στερλίνας) είναι και η λεγόμενη ποσοτική χαλάρωση (ένα είδος “εκτύπωσης νομίσματος”) που εφαρμόζει η ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα απ’ τις 9 Μάη του 2015. [1Η “ποσοτική χαλάρωση” της ε.κ.τ. θα τέλειωνε, σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό, τον Σεπτέμβρη του 2016. Επειδή, όμως, έχει αποδειχθεί εξαιρετικά πετυχημένη, όχι μόνο θα συνεχιστεί αλλά έχει αρχίσει να κλιμακώνεται. Ωστόσο αυτήν την τακτική είχαν ξεκινήσει να χρησιμοποιούν μερικά χρόνια νωρίτερα τόσο η αμερικανική fed, όσο και η αγγλική κεντρική τράπεζα.]
Το ίδιο ισχύει για την ισοτιμία ευρώ - στερλίνας, ειδικά απ’ το 2015 και μετά. Ως το 2014 η ζώνη διακύμανσης του ευρώ απέναντι στη στερλίνα ήταν μεταξύ 1,1 ευρώ προς 1 στερλίνα (η πιο “ακριβή” τιμή του ευρώ σε σχέση με το αγγλικό νόμισμα) και 1,275 ευρώ προς 1 στερλίνα (η πιο “φτηνή” τιμή του ευρώ). Από τις αρχές του 2015 όμως και σ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς (χάρη και στην ποσοτική χαλάρωση), το ευρώ υποτιμήθηκε κι άλλο έναντι της στερλίνας (ή, αν το δει κανείς ανάποδα, η στερλίνα ακρίβυνε σε σχέση με το ευρώ) και η ζώνη διακύμανσης ήταν από 1,35 ευρώ προς 1 στερλίνα έως ακόμα και 1,44 ευρώ προς 1 λίρα. Μόλις στις αρχές Φλεβάρη του 2016 η ισοτιμία έπεσε για πρώτη φορά μετά από πολλούς μήνες στο 1,3 ευρώ προς 1 στερλίνα, για να συνεχίσει “κατηφορικά” (σχετική υποτίμηση της λίρας απέναντι στο ευρώ) τους επόμενους μήνες (λόγω της εκστρατείας του δημοψηφίσματος), και να φτάσει στο 1,19 προς 1 στις 27 Ιούνη.
Να θυμίσουμε εδώ το γνωστό: όσο πιο “φτηνό” είναι ένα νόμισμα έναντι ανταγωνιστών του, τόσο “φτηνότερες” είναι οι τιμές σ’ αυτό το νόμισμα σε σχέση με τις τιμές των ανταγωνιστών του. Πιο συγκεκριμένα, όσο πιο “φτηνό” ήταν / είναι το ευρώ έναντι της στερλίνας, τόσο περισσότερο ενισχύονται τα εμπορικά πλεονεκτήματα της παραγωγής της ευρωζώνης στην αγγλική αγορά, και τόσο περισσότερο “κτυπιέται” η αγγλική παραγωγή (που τιμολογείται σε στερλίνες) στην αγορά της ευρωζώνης.
Όχι μόνο το γεγονός ότι το ευρώ έγινε φτηνότερο σε σχέση με την στερλίνα αλλά σε σημαντικό βαθμό και αυτό, επιδείνωσε το εμπορικό ισοζύγιο του Λονδίνου έναντι τόσο της ευρωζώνης όσο και της ε.ε., το 2015. Αν αυτός ο δείκτης (η αξία των εισαγωγών σε σχέση με την αξία των εξαγωγών) είναι ένα “μέτρο” της θέσης ενός “εθνικού καπιταλισμού” μέσα στην παγκόσμια ιεραρχία, τότε ο αγγλικός καπιταλισμός δεν πετάει. Το εμπορικό του ισοζύγιο σε πράγματα - εμπορεύματα είναι ελλειματικό, τόσο γενικά (στο σύνολό του, εισαγωγές / εξαγωγές με όλον τον κόσμο) όσο και απέναντι στην υπόλοιπη ε.ε. / ευρωζώνη. Αυτήν την ελλειματικότητα την ισορροπεί ο τομέας των υπηρεσιών. Εκεί, γενικά, ο αγγλικός καπιταλισμός είναι πλεονασματικός: εξάγει περισσότερες υπηρεσίες σε σχέση μ’ αυτές που εισάγει.
Αυτό ΔΕΝ ισχύει, όμως, για τις εμπορικές ανταλλαγές αγγλίας - υπόλοιπης ε.ε. / ευρωζώνης. Το εμπορικό ισοζύγιο πραγμάτων - εμπορευμάτων έγινε ακόμα πιο ελλειματικό το 2015 (έφτασε το -8%, το χειρότερο σημείο μετά από πολλά χρόνια), και συνέχισε να χειροτερεύει τους 3 πρώτους μήνες του 2016. Σε επίπεδο πραγμάτων - εμπορευμάτων ο αγγλικός καπιταλισμός χάνει σταθερά “πόντους” (μερίδια) στην αγορά της ηπειρωτικής ευρώπης, ενώ ευρωπαϊκοί καπιταλισμοί κερδίζουν “πόντους” στην αγγλική αγορά. Το 2000 το 60% των αγγλικών εξαγωγών πραγμάτων πήγαινε σε χώρες μέλη της ε.ε.· αλλά αυτό το ποσοστό έπεσε σε 58% το 2005, 54% το 2010 και 47% το 2015.
Αυτήν την επιδείνωση δεν την καλύπτουν οι (αγγλικές) εξαγωγές υπηρεσιών προς την ε.ε. / ευρωζώνη. Απ’ το 2000 το ποσοστό αυτών των εξαγωγών (σε σχέση με το σύνολο των αγγλικών εξαγωγών) παραμένει σταθερό γύρω στο 40%. Αντίθετα, οι εισαγωγές υπηρεσιών απ’ την ε.ε. είναι στο 54%. Συνυπολογίζοντας εξαγωγές πραγμάτων και υπηρεσιών προς την ε.ε., σε σχέση με το σύνολο των αντίστοιχων αγγλικών εξαγωγών στον κόσμο, το ποσοστό τους έπεσε από 54% το 2000 σε 44% το 2015. Σε νούμερα, το συνολικό εμπορικό έλλειμα του αγγλικού καπιταλισμού απέναντι στους υπόλοιπους “εταίρους” του στην ε.ε. ήταν 8,1 δισ. λίρες (11,7 δισ. δολάρια) τον Γενάρη του 2016, και 23 δισ. λίρες τους 3 πρώτους μήνες του 2016· μεγέθη ρεκόρ από τότε που άρχισε η συγκέντρωση αυτών των στοιχείων, το 1998. [2Το εμπορικό έλλειμμα πραγμάτων (με όλον τον κόσμο) του αγγλικού καπιταλισμού, τον Γενάρη, ήταν 10,3 δισ. λίρες. Αλλά υπήρχε πλεόνασμα στην εξαγωγή υπηρεσιών, οπότε το συνολικό εμπορικό έλλειμμα του αγγλικού καπιταλισμού, σε πράγματα και υπηρεσίες (σε παγκόσμια κλίμακα) ήταν 3,5 δισ. λίρες.
Αυτά τα δύο μεγέθη σε συνδυασμό με τα 8,1 δισ. λίρες έλλειμμα μόνο με την ε.ε. δείχνουν πόσο πολύ “χαμένο” είναι το αγγλικό κεφάλαιο στο γήπεδο της ε.ε.
Σε μια έκθεση της αγγλικής “βουλής των κοινοτήτων”, που αφορά τα δεδομένα του 2015 και παρουσιάστηκε στς 13 Ιούνη του 2016 (ελάχιστες ημέρες πριν το δημοψήφισμα...), αναφέρεται ότι οι αγγλικές εξαγωγές (πράγματα και υπηρεσίες) προς τα άλλα κράτη της ε.ε. ήταν (το 2015) 223 δισ. λίρες και οι αντίστοιχες εισαγωγές 291 δισ. λίρες, προκαλώντας ένα έλλειμα 68 δισ. λιρών. Στο αντίστοιχο εμπόριό της με κράτη εκτός ε.ε. η αγγλία είχε ένα πλεόνασμα 31 δισ. λιρών.]
Μιας και αυτά τα μεγέθη είναι συνολικά και συμψηφιστικά, δεν είναι καθόλου διαφωτιστικά για το ποιοι συγκεκριμένοι τομείς του αγγλικού καπιταλισμού χάνουν διαρκώς έδαφος στον ανταγωνισμό τους με αντίστοιχους άλλων κρατών μελών της ε.ε. (και της ευρωζώνης), ποιοι δεν έχουν πρόβλημα ανταγωνιστικότητας και ποιοι, ενδεχομένως, έχουν βελτιώσει την θέση τους. Αυτοί οι τελευταίοι είναι βέβαιο ότι υπάρχουν. Είναι όμως σαφές ότι υπάρχουν και “χαμένοι” μέσα στον αγγλικό καπιταλισμό απ’ την “σχέση με την ε.ε.” (: την έλλειψη προστατευτισμού), και οπωσδήποτε δεν είναι ούτε λίγοι ούτε αμελητέοι.
Ιδού, λοιπόν, ένα πρώτο ανάγλυφο ενδοκαπιταλιστικού ανταγωνισμού πάνω στο οποίο κάθε έντιμος άνθρωπος θα τοποθετούσε το δημοψηφισματικό ερώτημα “ναι ή όχι στην ε.ε.”. Πολύ περισσότερο που οι επικεφαλής της εκστρατείας του brexit, χωρίς να γίνονται συγκεκριμένοι, δεν μασούσαν τα λόγια τους, αντριστρέφοντας την πραγματικότητα κατά τα συμφέροντα των “χαμένων”. Ο Matthew Elliot, επικεφαλής εκτελεστικός γραμματέας της εκστρατείας υπέρ της “εξόδου”, έθεσε το θέμα ως εξής:
... Η ε.ε. δεν δουλεύει. Η ευρωζώνη καταρρέει, εκατομύρια άνθρωποι είναι άνεργοι, και οι οικονομίες της ευρώπης βρίσκονται μαζικά σε ύφεση. Αυτό σημαίνει ότι οι ευρωπαϊκές χώρες αγοράζουν από εμάς λιγότερα από ποτέ, την ίδια στιγμή που έχουμε μεγαλύτερο εμπόριο με τον υπόλοιπο κόσμο.
Αν ψηφίσετε “φεύγουμε” θα μπορέσουμε να ξαναπάρουμε τον έλεγχο του εμπορίου μας και να κάνουμε συμφωνίες με τις αναπτυσσόμενες οικονομίες αντί να παραμένουμε κολλημένοι με τις καταρρέουσες οικονομίες της ευρώπης...
Για τα αφεντικά του “brexit” η μεγέθυνση των εμπορικών ελλειμμάτων της αγγλίας με την υπόλοιπη ε.ε. είναι .... “απόδειξη κατάρρευσης” της ε.ε... [3Το πόσο μεγάλη είναι αυτή η κατάρρευση φαίνεται αν δει κανείς ποιοί είναι οι “εμπορικοί εταίροι” της αγγλίας που την “βάζουν μέσα”. Σύμφωνα με τα στοιχεία της έκθεσης της βουλής των κοινοτήτων (την μνημονεύουμε στην προηγούμενη σημείωση και αλλού στην κυρίως αναφορά) οι καταρρέοντες εταίροι του Λονδίνου είναι οι εξής (στοιχεία του 2014):
1) Γερμανία. Αγγλικές εξαγωγές (πράγματα και υπηρεσίες) προς γερμανία 44,9 δισ. λίρες, αγγλικές εισαγωγές από γερμανία 69,8 δισ. λίρες, αγγλικό εμπορικό έλλειμμα 24,9 δισ.
2) Ισπανία. Αγγλικές εξαγωγές (πράγματα και υπηρεσίες) προς ισπανία 14,8 δισ. λίρες, αγγλικές εισαγωγές από ισπανία 24 δισ. λίρες, αγγλικό εμπορικό έλλειμμα 9,2 δισ.
3) Βέλγιο. Αγγλ. εξ. προς βέλγιο 15,1 δισ. ευρώ, αγγλ. εισ. από βέλγιο 23,1 δισ, αγγλικό εμπορικό έλλειμμα 8 δισ. λίρες.
4) Γαλλία. Αγγλ. εξ. (πράγματα και υπηρεσίες) προς γαλλία 30,9 δισ. λίρες, αγγλ. εισ. από γαλλία 36,8 δισ., αγγλικό εμπορικό έλλειμμα 6 δισ.
5) Ιταλία. Αγγλ. εξ. προς ιταλία 16,4 δισ. λίρες, αγγλ. εισ. από ιταλία 21,δισ. λίρες, αγγλικό εμπορικό έλλειμμα 4,9 δισ.
6) Πολωνία. Αγγλ. εξ. προς πολωνία 5,5 δισ. λίρες, αγγλ. εισ. από πολωνία 9,5 δισ. λίρες, αγγλικό εμπορικό έλλειμμα 3,9 δισ.
Για να μην τα πολυλογούμε. Απ’ τις 27 (πλην αγγλίας) χώρες μέλη της ε.ε., οι μόνες με τις οποίες ο αγγλικός καπιταλισμός έχει θετικό υπέρ του εμπορικό ισοζύγιο πραγμάτων και υπηρεσιών είναι η μάλτα (400 εκατομύρια λίρες), το λουξεμβούργο (900 εκατομμύρια λίρες) και η ιρλανδία (9,8 δισ. λίρες). Αυτά, και μόνον αυτά.]
Δεν είναι, όμως, μόνο αυτά τα προβλήματα τμημάτων του βρετανικού κεφάλαιου με την συμμετοχή του στην ε.ε. Υπάρχουν κι άλλα. Δώστε προσοχή, επειδή η πηγή είναι ό,τι πιο επίσημο θα μπορούσε να υπάρχει: η έκθεση περί οικονομικών σχέσεων UK - EU, της αγγλικής βουλής των κοινοτήτων (που μνημονεύσαμε νωρίτερα στη σημείωση 2). Σελίδα 12, τίτλος κεφαλαίου “το κόστος των ευρωπαϊκών προδιαγραφών για την οικονομία του ενωμένου βασιλείου”, ο τονισμός (με αραίωση) δικός μας:
... Οι συνέπειες των πρόχειρων και δαπανηρών νόμων της Ε.Ε. είναι βασικό πρόβλημα για τους επιχειρηματίες: το 52% απ’ αυτούς πιστεύουν ότι στην περίπτωση που το Η.Β. εγκατέλειπε την Ε.Ε., οι υπερβολικοί περιορισμοί των ρυθμίσεων πάνω στις επιχειρήσεις τους θα σταματούσε. Οι περιοχές στις οποίες οι εταιρείες του Η.Β. έχουν ενοχληθεί απ’ την νομοθεσία της Ε.Ε. περιλαμβάνουν τη νομοθεσία για την αγορά εργασίας, όπου σχεδόν οι μισοί επιχειρηματίες θεωρούν ότι έχει αρνητικές επιπτώσεις, με ιδιαίτερη ενόχληση την Temporary Agency Workers Directive και την Working Time Directive...
Τι λέει εδώ; Ότι με βάση έρευνα του 2013 (του αγγλικού σ.ε.β. - c.b.i.) το 52% των αφεντικών στην αγγλία (σατανική σύμπτωση: το ποσοστό του brexit....) είχαν ήδη διάφορα προβλήματα με τη νομοθεσία της ε.ε. (έτσι περιγράφουν τις “απώλειες ανταγωνιστικότητας”...)... Και ειδικά με την εργατική νομοθεσία της ε.ε. (που προφανώς εμποδίζει το “ξεπέταγμά” τους...).
Εδώ η υπόθεση έχει ψωμί. Τι είναι η Temporary Agency Workers Directive που ενοχλεί μεγάλο μέρος των βρετανικών αφεντικών, εν έτει 2013, ‘14, ‘15 και ‘16; Είναι μια οδηγία / νόμος της ε.ε. που “πέρασε” το 2008 [4Η οδηγία είχε προταθεί προς ψήφιση το 2002. Αλλά εμποδίστηκε η εφαρμογή της απ’ τις κυβερνήσεις της αγγλίας, της γερμανίας, της δανίας και της ιρλανδίας μέχρι το 2008.] και προβλέπει ότι όσοι εργάζονται μέσω “εργολάβων” (βασικά μέσω εταιρειών ενοικίασης εργαζομένων) θα έχουν τους ίδιους μισθούς και τις ίδιες συνθήκες εργασίας με όσους δουλεύουν στην ίδια επιχείρηση και κάνουν την ίδια δουλειά σαν υπάλληλοι αυτής της επιχείρησης.
Τι είναι η Working Time Directive; Είναι μια οδηγία της ε.ε. που “πέρασε” το 2003 και προβλέπει (δεν μπαίνουμε σε αναλυτικές λεπτομέρειες) ότι οι εργάτες εντός ε.ε. δικαιούνται ένα μίνιμουμ διακοπών κάθε χρόνο, διαλείματα για ξεκούραση, ξεκούραση τουλάχιστον 11 ώρες σε κάθε 24ωρο· απαγορεύει την υπερβολική νυχτερινή εργασία· υποχρεώνει μια μέρα ρεπό μετά από μιας βδομάδας δουλειά· και δίνει στους εργάτες το δικαίωμα να αρνούνται να δουλέψουν πάνω από 48 ώρες την εβδομάδα.
Δεν θα μπούμε, τώρα, στην κουβέντα αν αυτές οι ντιρεκτίβες είναι “καλές” ή “κακές”! Σκατοψίχουλα του κερατά είναι!!! Το θέμα είναι ότι “σχεδόν οι μισοί επιχειρηματίες στην αγγλία” θεωρούν ότι αυτές οι απαγορεύσεις κάνουν κακό στην κερδοφορία τους (κάτι μας λέει ότι το ίδιο λέει ένα καλό ποσοστό των γάλλων επιχειρηματιών: οι κρυφοί ή και όχι τόσο κρυφοί υποστηρικτές της Λεπέν· το ίδιο, φυσικά κι αλλού - ως τα μέρη μας). Και θα προτιμούσαν έντονα ή και παθιασμένα να απαλλαγούν απ’ αυτές χωρίς, όμως, να απαλλαγούν και οι ανταγωνιστές τους στην ε.ε. (γιατί τότε θα έκαναν απλά μια τρύπα στο νερό). Πως γίνεται αυτό; Είτε με μια ακόμα “ειδική μεταχείριση της μεγάλης βρετανίας”, είτε... με έξοδο απ’ την ε.ε.
Έχουμε, πια, ένα πρώτο αλλά σωστά σχηματισμένο “χάρτη” του τι σημαίνει η έξοδος απ’ την ε.ε. για ένα καλό κομμάτι του βρετανικού κεφάλαιου, των άγγλων αφεντικών:
α) Ακόμα πιο άγρια εκμετάλλευση μεγάλου τμήματος της εργατικής τάξης στην αγγλία, μέσω της απαλλαγής απ’ τον κορσέ των ελάχιστων νομοθετικών περιορισμών της ε.ε. που αφορούν την “προστασία των εργαζομένων”·
β) Αλλαγή των εμπορικών / εξαγωγικών προσανατολισμών τους, με περιορισμό (μέσω δασμών ή άλλου είδους “μέτρων προστασίας στη λογική του “παίρνουμε τον έλεγχο του εμπορίου μας”...) ώστε να περιορίζουν την ήττα τους απ’ τους ευρωπαίους ανταγωνιστές τους μέσα στην ίδια την εθνική τους αγορά.
γ) Απαλλαγή από διάφορους οικολογικούς ή παρόμοιους περιορισμούς σε ότι αφορά τα προϊόντα / εμπορεύματα, τις μεθόδους παραγωγής, κλπ.
Το πρώτο δεν θα “χάλαγε” κανένα αγλικό αφεντικό, αλλά είναι ευσεβής πόθος μέσα στην ε.ε.: στην εξαγρίωση της εκμετάλλευσης των εργατών δεν γίνεται να υπάρχουν ειδικά προνόμια στο εσωτερικό της, υπέρ του ενός ή του άλλου αφεντικού, δηλαδή κατά του τρίτου και του τέταρτου! Το δεύτερο (θεωρούμε πως) είναι πράγματι σημείο εσωτερικής αντίθεσης στο βρετανικό κεφάλαιο, στα βρετανικά αφεντικά. Ενδεχομένως και το τρίτο.
Με αυτά τα δεδομένα το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος μπορεί να θεωρηθεί νίκη των λιγότερο ικανών (έναντι των ανταγωνιστών τους στα υπόλοιπα κράτη μέλη της ε.ε.) μερίδων του βρετανικού κεφάλαιου. Όμως.... όμως εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Και τα δύσκολα γίνονται ακόμα πιο δύσκολα επειδή κινούνται ταυτόχρονα σε δυο διαφορετικά μεν αλλά αλληλοεξαρτώμενα επίπεδα: το επίπεδο των “ενδοβρετανικών” καπιταλιστικών σχέσεων· και το επίπεδο των καπιταλιστικών σχέσεων μεταξύ αγγλίας και ε.ε. after brexit· σχέσεων που δεν είναι υποχρεωτικό να διαμορφωθούν “πακέτο”.
Κατ’ αρχήν τα πιο καθυστερημένα τμήματα των αφεντικών στο βρετανικό βασίλειο, που προπαγάνδισαν ριζικές “αλλαγές” στις εμπορικές σχέσεις και τους προσανατολισμούς τους σαν βασικό στοιχείο της “απελευθέρωσής τους απ’ τα δεσμά της ε.ε.”, δεν μπορούν να αγνοήσουν τα πιο δυναμικά τμήματα, και τα δικά τους συμφέροντα. Και έχει ενδιαφέρον (επειδή, φυσικά, δεν ασχολήθηκε κανείς στα μέρη μας μ’ αυτό) ότι στην μεριά του brexit συνυπήρχαν, στη διάρκεια της εκστρατείας “φεύγουμε”, δύο εντελώς αντίθετες απόψεις. Η μία με εκφραστή τον ακραίο νεοφιλελεύθερο Michael Gove (υπουργό δικαιοσύνης στην κυβέρνηση Κάμερον), που θέλει να κάνει όλη την αγγλία κάτι σαν Σιγκαπούρη ή Χονγκ Κονγκ της ευρώπης με νόμισμα την λίρα ωστόσο· δηλαδή να “αποικιοποιήσει” κατά κάποιον τρόπο η στερλίνα το ευρώ... (πράγμα που θα απαιτούσε απαλλαγή απ’ τις χρηματοπιστωτικές ρυθμίσεις της ε.ε...) Η άλλη, με εκφραστή τον φασιστάκο Boris Johnson, που υποσχόταν τη λήψη “προστατευτικών μέτρων” για διάφορες μερίδες του “αδύναμου” κεφάλαιου. Δύο αντίθετες θέσεις, στην ίδια συσκευασία: κατά των νομοθεσιών της ε.ε.
Με αυτές τις πολλαπλές, λιγότερο ή περισσότερο έντονες ενδοβρετανικές ενδοκαπιταλιστικές αντιθέσεις (μέσα στην ίδια την brexit παράταξη· και φυσικά ανάμεσα στα brexit και τα bremain αφεντικά), το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος επιβάλλει “διαπραγματεύσεις” στο εσωτερικό του βρετανικού κεφάλαιου, πριν από οποιαδήποτε διαπραγμάτευση με την ε.ε.! Έτσι εξηγούμε την “κωλυσιέργεια” στο να γίνει απ’ το Λονδίνο επίκληση του άρθρου 50, και την χρονοτριβή ως προς το πότε θα αρχίσουν οι διαπραγματεύσεις της αλλαγής, σημείο προς σημείο, των νομοθετημένων σχέσεων του Λονδίνου με τους 27: πρέπει πριν να τα βρουν μεταξύ τους τα βρετανικά αφεντικά· αν, φυσικά, κάτι τέτοιο αποδειχθεί εφικτό.
Θα μπορούσε το όποιο σημείο ενδοβρετανικού συμβιβασμού, αν υπάρξει, να είναι, τελικά, “μένουμε”; Ναι, τίποτα δεν αποκλείεται· αρκεί αυτό να μη συνεπάγεται καινούργιες απαιτήσεις απ’ την ε.ε. και καινούργιες παραχωρήσεις / εξαιρέσεις. Θεωρούμε πολύ δύσκολο να γίνει αυτό...
Απ’ την μεριά των 27 της ε.ε., με τις δικές τους εσωτερικές αντιθέσεις, ενδεχομένως τα πράγματα να είναι (σχετικά) πιο εύκολα. Κατ’ αρχήν υπάρχει κάτι που αυτή τη στιγμή τους ενοποιεί: αυτά που “προσέφεραν” ομόφωνα στον Κάμερον στις 19 του περασμένου Φλεβάρη, στην τότε σύνοδο κορυφής στις Βρυξέλες, ώστε να “γυρίσει νικητής” στο Λονδίνο (όπως και έγινε) και το δημοψήφισμα να καταλήξει σε bremain. Σ’ εκείνη την “προσφορά” δεν υπήρχαν όλα όσα θα ήθελε ο Gove, ούτε όλα όσα θα ήθελε ο Johnson· υπήρχαν κάποια από εδώ και κάποια από εκεί. Δεν υπήρχε τίποτα σε ότι αφορά την εργατική νομοθεσία· τίποτα επίσης που να “βοηθάει” τα πιο αδύναμα τμήματα του βρετανικού κεφάλαιου. [5Η συμφωνία εκείνη, που πλέον δεν ισχύει, είχε 4 κυρίως σημεία:
α) Εξαιρούσε οριστικά την μεγάλη βρετανία από οποιαδήποτε διαδικασία “ολοκλήρωσης της ε.ε.”·
β) Απάλλασε το Λονδίνο απ’ το να πληρώνει διάφορα επιδόματα σε άλλους πολίτες της ε.ε. για τα πρώτα 4 χρόνια της παραμονής τους στην αγγλία·
γ) Ικανοποιούσε ένα άλλο βρετανικό αίτημα, γενικεύοντας το για όλη την ε.ε., για τα οικογενειακά επιδόματα προς μετανάστες των οποίων οι οικογένειες ζουν είτε σε άλλο κράτος της ε.ε. είτε εκτός ε.ε. Το τι θα παίρνει ποιος θα έπαυε να είναι “αυτόματο” όπως πριν και θα αποφασιζόταν χωριστά από κάθε κυβέρνηση.
δ) Γινόταν η “αναγνώριση” ότι το ευρώ δεν είναι το μόνο κύριο νόμισμα στην ε.ε., αναγνωρίζοντας έμμεσα στην στερλίνα “καθεστώς ισότιμου νομίσματος” στην ε.ε. Αυτό, μαζί με την δέσμευση για “ισότιμη μεταχείριση του χρηματοπιστωτισμού και των τραπεζών” εντός και εκτός ευρώ, θα έδινε περισσότερο κύρος και δουλειές στο Λονδρέζικο city.]
Το γεγονός ότι οι 27 συμφώνησαν στις 19/2 άλλο ένα πακέτο “εξαίρεσης” του αγγλικού καπιταλισμού και ότι, στη συνέχεια, ένα μεγάλο τμήμα του το απέρριψε (μέσω brexit) επειδή επιδιώκει, προφανώς, ακόμα πιο ειδικές και ταυτόχρονα γενικευμένες εξαιρέσεις, δίνει το περιθώριο σ’ αυτά τα 27 κράτη να αντιμετωπίζουν το αγγλικό σαν τον ευνοημένο άρπαγα, που θέλει να λύσει τα προβλήματά του σε βάρος των υπόλοιπων.
Πιθανότατα το brexit Λονδίνο (δηλαδή η επόμενη κυβέρνηση και εκείνοι που εκπροσωπεί) να ποντάρει, όχι αβάσιμα, στο γεγονός ότι στις μακρόχρονες διαπραγματεύσεις για το “λύσιμο όλων των συμβολαίων του” με την ε.ε., οι 27 δεν θα συμπεριφέρονται σαν μπλοκ, αφού τα συμφέροντά τους (για την μετα brexit σχέση με τον βρετανικό καπιταλισμό) θα είναι διαφορετικά έως και αντίθετα. Όμως επ’ αυτού θα υπάρξουν και εξελίξεις μεγαλύτερου “μπετοναρίσματος” των εκτός ευρώ κρατών μελών της ε.ε.· ήδη έχουν ξεκινήσει.
Και, επιπλέον, ισχύει αυτό που προειδοποίησε ο άγγλος (τότε ακόμα επίτροπος στις Βρυξέλες) Hill, στις 15 Ιούνη:
... Ζουν σε απόλυτα φανταστικό σύμπαν όσοι νομίζουν ότι η γαλλία και η γερμανία δεν θα αξιοποιήσουν την υπερίσχυση του brexit στις 23 Ιούνη για να επιτεθούν στην οικονομία του ενωμένου βασιλείου και ειδικά στον τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών...
Τι σημαίνει “θα επιτεθούν στον τομέα του αγγλικού χρηματοπιστωτισμού” το Βερολίνο και το Παρίσι; Σημαίνει ότι στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων ριζικής αλλαγής των συμφωνιών Λονδίνου - ε.ε. δεν πρόκειται να κάνουν (ή θα κάνουν πολύ δύσκολα) “παραχωρήσεις” που θα οφελούν το αγγλικό city. Και έχουν ένα καλό όπλο για να πετύχουν την μετακόμιση πολλών εταιρειών του είδους απ’ το Λονδίνο στην Φραγκφούρτη, στο Παρίσι ή στο Άμστερνταμ, το οποίο οι αγγλικές πολιτικές βιτρίνες δεν (θα) μπορούν να αντιμετωπίσουν: το τραινάρισμα των διαπραγματεύσεων, την σκόπιμη παράταση της αβεβαιότητας (σχετικά με το μέλλον των σχέσεων του με έδρα το Λονδίνο χρηματοπιστωτισμού με την ε.ε.), έτσι ώστε νωρίτερα ή αργότερα να μετακομίσουν οι εταιρείες.
Κοιτώντας (σημείωση 3) τα μεγέθη του εμπορίου μεταξύ βρετανίας απ’ τη μια μεριά και γερμανίας, ισπανίας, βελγίου, γαλλίας, ιταλίας και πολωνίας απ’ την άλλη, θα έλεγε κανείς ότι οι δεύτεροι θα έχουν περισσότερα προβλήματα απ’ την πρώτη απ’ την επαναφορά δασμών ή άλλων προστατευτικών μέτρων. Αυτό είναι σωστό σε μια πρώτη ανάγνωση. Αλλά επειδή είναι έτσι, “ένας λόγος παραπάνω” για να μην είναι διαλλακτικοί απέναντι στην αγγλική αποχώρηση / οχύρωση οι εκπρόσωποι αυτών των κρατών.
Αν και διάφοροι (λακέδες ή ηλίθιοι στον ένα ή στον άλλο βαθμό) έχουν λανσάρει την θεωρία του “ξηλώματος του πουλόβερ” μετά το brexit, επιμένουμε ότι το ζήτημα είναι πιο σύνθετο, πολύ πιο σύνθετο απ’ ότι ένα ... πλεκτό. Προς το παρόν θεωρούμε ανοικτά διάφορα ενδεχόμενα. Απ’ το να μην τα βρουν μεταξύ τους τα βρετανικά αφεντικά και, ανακτώντας τον έλεγχο (προπαγανδιστικό και όχι μόνο) τα πιο δυναμικά ανάμεσά τους, να ξανακάνουν το ίδιο δημοψήφισμα σε μερικούς μήνες ή λίγο παραπάνω, για να επιστρέψει το “ενωμένο βασίλειο” στην ε.ε. Μέχρι το να σέρνονται οι διαπραγματεύσεις του διαζυγίου με εκατέρωθεν (καπιταλιστικά) κτυπήματα, πάνω και κάτω απ’ την μέση.
Σ’ ότι αφορά ειδικά την εξέλιξη της ε.ε., κρίνουμε ότι οι εκατέρωθεν “προφητείες” (είτε περί διάλυσης είτε περί σημαντικών - βημάτων - εμπρός...) είναι απλά προπαγάνδα. Σύμφωνα με τους εχθρούς και τους αντιπάλους της, η ευρωπαϊκή ένωση διαλύεται εδώ και 40 χρόνια· εν τω μεταξύ έχει εξελιχθεί και επεκταθεί.
Σύμφωνα με τους συνηγόρους της άποψης “ευτυχώς έφυγε το μόνιμα προβληματικό Λονδίνο” θα γίνουν σημαντικά βήματα... Τι βήματα; Θα φτιαχτεί (ίσως...) ευρωπαϊκή ακτοφυλακή στη Μεσόγειο!.. [6Ο γερμανός υπ.εξ. Frank-Walter Steinmeier και ο γάλλος υπ.εξ. Jean-Marc Ayrault παρουσίασαν στις 27 Ιούνη, τρεις μέρες μετά το αγγλικό δημοψήφισμα, ένα σχέδιο για “Μια ισχυρή Ευρώπη σε έναν ανασφαλή κόσμο”. Κατά την γνώμη μας είναι τόσο λαχανιασμένη και τόσο φτωχή αυτή η πρωτοβουλία που η Ιστορία δεν θα ασχοληθεί να της δώσει ούτε μια υποσημείωση της υποσημείωσης. Εννοείται ότι μέσα στην φλυαρία του δεν περιγράφει τίποτα περισσότερο από ευσεβείς πόθους που έχουν ανακοινωθεί καμιά εικοσαριά φορές τα τελευταία 30 χρόνια...] Δεν ακούγεται εντυπωσιακό, και δεν φταίει το Λονδίνο γι’ αυτό. Το βρετανικό κράτος / κεφάλαιο είχε πάντα μια πολύ συγκεκριμένη στάση μέσα και απέναντι στην ε.ε., επεδίωκε πάντα ειδική μεταχείριση, και εμπόδιζε ό,τι μπορούσε να εμποδίσει που δεν ήταν υπέρ των συμφερόντων του. Αλλά αυτό ήταν τόσο δεδομένο όσο ότι ο βόρειος πόλος είναι στο βορρά. Αν η πολιτική (και στρατιωτική) ολοκλήρωση της ευρώπης έχει καθυστερήσει, αυτό δεν είναι ευθύνη του Λονδίνου (που έτσι κι αλλιώς ήταν αντίθετο) αλλά του Παρισιού, στο οποίο πόνταρε πάντα το Βερολίνο.
Η αναζήτηση ανεξαρτησίας απ’ την μεριά του γαλλικού ιμπεριαλισμού, και ταυτόχρονα η προσπάθεια του Παρισιού να φρενάρει την γερμανική ηγεμονία είναι κάτι που δεν θα το αλλάξει η βρετανική έξοδος. Το αντίθετο είναι πιο πιθανό: χωρίς το Λονδίνο (έστω σαν σκιά) στα νταραβέρια, το Παρίσι θα νοιώσει ακόμα πιο δυνατό μέσα στην ε.ε. και την ευρωζώνη, την ώρα που και το γαλλικό κράτος / κεφάλαιο δείχνει σημάδια παρακμής (και στρατιωτικής διαχείρισης αυτής της παρακμής, εκτός και εντός συνόρων), μέσα στη συνεχιζόμενη παγκόσμια κρίση / αναδιάρθρωση.
Εν τέλει το δημοψήφισμα και το brexit είναι “η αρχή του τέλους” για τον καπιταλισμό στην ε.ε. ή/και την επικράτεια της αυτού μεγαλειότητας; Τίποτα απ’ τα δύο!!! Απ’ την μεριά του Λονδίνου θα χρειαστεί καιρός, ακόμα και χρόνια, (και χρόνια καθόλου “ήρεμα”) για να βρεθεί, αν βρεθεί, μια άλλη “σημαντική θέση” στον παγκόσμιο καπιταλιστικό καταμερισμό, εκτός ε.ε. Λέμε “αν βρεθεί” επειδή η χρυσή περίοδος της βρετανικής αυτοκρατορίας ήταν μέχρι τον 19ο αιώνα. Απ’ τις αρχές του 20ου χάνει, χάνει, χάνει, χάνει. Και αυτό, στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα, δεν είναι μεν μια πορεία αναπόδραστη, είναι όμως μια τάση φανερή, για διάφορους λόγους. Απ’ την μεριά της ε.ε. η περιζήτηση “ευρωπαϊκή ολοκλήρωση”, με την παλιά, μοντέρνα έννοια ενός ομόσπονδου κράτους του είδους “ενωμένες ευρωπαϊκές πολιτείες”, δεν θα γίνει ποτέ. Το πιθανότερο είναι αυτό που είναι ήδη γνωστό, οι “διαφορετικές ταχύτητες”, ένα είδος διαφορικών ημι-ολοκληρώσεων, ευέλικτων απ’ την μια μεριά, αναπόφευκτα γραφειοκρατικών σε μεγάλο βαθμό απ’ την άλλη.
Όσο για το τι καταλαβαίνουν οι “λαοί” όταν βλέπουν το “τυρί” (του, και καλά, “πες τη γνώμη σου”) και δεν βλέπουν την φάκα, δεν έχουμε να πούμε κάτι αισιόδοξο. Ας όψονται οι ταγοί τους - και ο μικροαστισμός.
Στην προκειμένη περίπτωση το “τυρί” ήταν όντως η φτώχια των πληβειακών στρωμάτων. Η “φάκα”, όπως πάντα, ήταν οι εξηγήσεις που δόθηκαν γι’ αυτήν...
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 - Η “ποσοτική χαλάρωση” της ε.κ.τ. θα τέλειωνε, σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό, τον Σεπτέμβρη του 2016. Επειδή, όμως, έχει αποδειχθεί εξαιρετικά πετυχημένη, όχι μόνο θα συνεχιστεί αλλά έχει αρχίσει να κλιμακώνεται. Ωστόσο αυτήν την τακτική είχαν ξεκινήσει να χρησιμοποιούν μερικά χρόνια νωρίτερα τόσο η αμερικανική fed, όσο και η αγγλική κεντρική τράπεζα.
[ επιστροφή ]
2 - Το εμπορικό έλλειμμα πραγμάτων (με όλον τον κόσμο) του αγγλικού καπιταλισμού, τον Γενάρη, ήταν 10,3 δισ. λίρες. Αλλά υπήρχε πλεόνασμα στην εξαγωγή υπηρεσιών, οπότε το συνολικό εμπορικό έλλειμμα του αγγλικού καπιταλισμού, σε πράγματα και υπηρεσίες (σε παγκόσμια κλίμακα) ήταν 3,5 δισ. λίρες.
Αυτά τα δύο μεγέθη σε συνδυασμό με τα 8,1 δισ. λίρες έλλειμμα μόνο με την ε.ε. δείχνουν πόσο πολύ “χαμένο” είναι το αγγλικό κεφάλαιο στο γήπεδο της ε.ε.
Σε μια έκθεση της αγγλικής “βουλής των κοινοτήτων”, που αφορά τα δεδομένα του 2015 και παρουσιάστηκε στς 13 Ιούνη του 2016 (ελάχιστες ημέρες πριν το δημοψήφισμα...), αναφέρεται ότι οι αγγλικές εξαγωγές (πράγματα και υπηρεσίες) προς τα άλλα κράτη της ε.ε. ήταν (το 2015) 223 δισ. λίρες και οι αντίστοιχες εισαγωγές 291 δισ. λίρες, προκαλώντας ένα έλλειμα 68 δισ. λιρών. Στο αντίστοιχο εμπόριό της με κράτη εκτός ε.ε. η αγγλία είχε ένα πλεόνασμα 31 δισ. λιρών.
[ επιστροφή ]
3 - Το πόσο μεγάλη είναι αυτή η κατάρρευση φαίνεται αν δει κανείς ποιοί είναι οι “εμπορικοί εταίροι” της αγγλίας που την “βάζουν μέσα”. Σύμφωνα με τα στοιχεία της έκθεσης της βουλής των κοινοτήτων (την μνημονεύουμε στην προηγούμενη σημείωση και αλλού στην κυρίως αναφορά) οι καταρρέοντες εταίροι του Λονδίνου είναι οι εξής (στοιχεία του 2014):
1) Γερμανία. Αγγλικές εξαγωγές (πράγματα και υπηρεσίες) προς γερμανία 44,9 δισ. λίρες, αγγλικές εισαγωγές από γερμανία 69,8 δισ. λίρες, αγγλικό εμπορικό έλλειμμα 24,9 δισ.
2) Ισπανία. Αγγλικές εξαγωγές (πράγματα και υπηρεσίες) προς ισπανία 14,8 δισ. λίρες, αγγλικές εισαγωγές από ισπανία 24 δισ. λίρες, αγγλικό εμπορικό έλλειμμα 9,2 δισ.
3) Βέλγιο. Αγγλ. εξ. προς βέλγιο 15,1 δισ. ευρώ, αγγλ. εισ. από βέλγιο 23,1 δισ, αγγλικό εμπορικό έλλειμμα 8 δισ. λίρες.
4) Γαλλία. Αγγλ. εξ. (πράγματα και υπηρεσίες) προς γαλλία 30,9 δισ. λίρες, αγγλ. εισ. από γαλλία 36,8 δισ., αγγλικό εμπορικό έλλειμμα 6 δισ.
5) Ιταλία. Αγγλ. εξ. προς ιταλία 16,4 δισ. λίρες, αγγλ. εισ. από ιταλία 21,δισ. λίρες, αγγλικό εμπορικό έλλειμμα 4,9 δισ.
6) Πολωνία. Αγγλ. εξ. προς πολωνία 5,5 δισ. λίρες, αγγλ. εισ. από πολωνία 9,5 δισ. λίρες, αγγλικό εμπορικό έλλειμμα 3,9 δισ.
Για να μην τα πολυλογούμε. Απ’ τις 27 (πλην αγγλίας) χώρες μέλη της ε.ε., οι μόνες με τις οποίες ο αγγλικός καπιταλισμός έχει θετικό υπέρ του εμπορικό ισοζύγιο πραγμάτων και υπηρεσιών είναι η μάλτα (400 εκατομύρια λίρες), το λουξεμβούργο (900 εκατομμύρια λίρες) και η ιρλανδία (9,8 δισ. λίρες). Αυτά, και μόνον αυτά.
[ επιστροφή ]
4 - Η οδηγία είχε προταθεί προς ψήφιση το 2002. Αλλά εμποδίστηκε η εφαρμογή της απ’ τις κυβερνήσεις της αγγλίας, της γερμανίας, της δανίας και της ιρλανδίας μέχρι το 2008.
[ επιστροφή ]
5 - Η συμφωνία εκείνη, που πλέον δεν ισχύει, είχε 4 κυρίως σημεία:
α) Εξαιρούσε οριστικά την μεγάλη βρετανία από οποιαδήποτε διαδικασία “ολοκλήρωσης της ε.ε.”·
β) Απάλλασε το Λονδίνο απ’ το να πληρώνει διάφορα επιδόματα σε άλλους πολίτες της ε.ε. για τα πρώτα 4 χρόνια της παραμονής τους στην αγγλία·
γ) Ικανοποιούσε ένα άλλο βρετανικό αίτημα, γενικεύοντας το για όλη την ε.ε., για τα οικογενειακά επιδόματα προς μετανάστες των οποίων οι οικογένειες ζουν είτε σε άλλο κράτος της ε.ε. είτε εκτός ε.ε. Το τι θα παίρνει ποιος θα έπαυε να είναι “αυτόματο” όπως πριν και θα αποφασιζόταν χωριστά από κάθε κυβέρνηση.
δ) Γινόταν η “αναγνώριση” ότι το ευρώ δεν είναι το μόνο κύριο νόμισμα στην ε.ε., αναγνωρίζοντας έμμεσα στην στερλίνα “καθεστώς ισότιμου νομίσματος” στην ε.ε. Αυτό, μαζί με την δέσμευση για “ισότιμη μεταχείριση του χρηματοπιστωτισμού και των τραπεζών” εντός και εκτός ευρώ, θα έδινε περισσότερο κύρος και δουλειές στο Λονδρέζικο city.
[ επιστροφή ]
6 - Ο γερμανός υπ.εξ. Frank-Walter Steinmeier και ο γάλλος υπ.εξ. Jean-Marc Ayrault παρουσίασαν στις 27 Ιούνη, τρεις μέρες μετά το αγγλικό δημοψήφισμα, ένα σχέδιο για “Μια ισχυρή Ευρώπη σε έναν ανασφαλή κόσμο”. Κατά την γνώμη μας είναι τόσο λαχανιασμένη και τόσο φτωχή αυτή η πρωτοβουλία που η Ιστορία δεν θα ασχοληθεί να της δώσει ούτε μια υποσημείωση της υποσημείωσης. Εννοείται ότι μέσα στην φλυαρία του δεν περιγράφει τίποτα περισσότερο από ευσεβείς πόθους που έχουν ανακοινωθεί καμιά εικοσαριά φορές τα τελευταία 30 χρόνια...
[ επιστροφή ]
