οι παλιοί πρόσφυγες

Ως γνωστόν σ’ αυτήν την πανέμορφη χώρα 25 εκατομμύρια τουρίστες είναι ευλογία θεού. Θα ήταν ακόμα μεγαλύτερη ευλογία αν ήταν 35 εκατομμύρια ή, γιατί όχι;, 45. Αν τα 25 μύρια τουριστών τα μοιράσει κανείς στις 180 ημέρες ενός γεμάτου τουριστικού εξαμήνου, προκύπτει το όχι ευκαταφρόνητο νούμερο των σχεδόν 139.000 κάθε ημέρα. Διαφορετικοί οι 139.000 τουρίστες της επόμενης ημέρας, πάλι διαφορετικοί οι 139.000 της μεθεπόμενης ημέρας, και ούτω καθ’ εξής. Αυτή είναι μια μέτρια “χωρητικότητα” (σε τουρίστες) αυτού του ευλογημένου τόπου... Κοντά 140 χιλιάδες κάθε μέρα, ώσπου να γίνουν συνολικά στο εξάμηνο 25 εκατομύρια.
Πενήντα χιλιάδες πρόσφυγες όμως, α, όλα κι όλα!!! Αυτοί δεν χωράνε. Ή, άντε με το ζόρι. Αρκεί να πληρώσουν οι πάνκακοι ευρωπαίοι. Αν οι παράδες είναι αρκετοί, τότε μπορεί και να χωρέσουν...

Δεν θα πούμε εδώ κάτι για την παρούσα κατάσταση, όχι των προσφύγων αλλά των ιδεών των ελλήνων για τους πρόσφυγες. Συμπεριλαμβανόμενης της φιδίσιας τακτικής της φαιορόζ κυβέρνησης. Οι εθελοντές εξαιρούνται, και ίσως ξεπερνούν τις δυνατότητές τους. Οι άλλοι; Κυνισμός είναι ό,τι πιο ήπιο μπορούμε να πούμε. Κυνισμός τον οποίο τα δημαγωγικά φερέφωνά τους χρεώνουν στους άλλους, στους “ξένους”... Οι “γερμανοί φταίνε”, as usual. Καθότι η φιλοξενία 50.000 ανθρώπων είναι “βαρύ έργο”.
Σκεφτήκαμε να γυρίσουμε σε μια άλλη προσφυγιά. Αυτήν του 1922 και μετά. Όχι επειδή “οι έλληνες ξέρουν από προσφυγιά και άρα...” Όχι. Σπάνια θα βρει κανείς τέτοια αναλογία, και θα είναι κατ’ εξαίρεση. Συνήθως εκείνοι που τακτοποιούνται ύστερα από μεγάλες ταλαιπωρίες έχουν την τάση να απωθούν καινούργιους ταλαιπωρημένους: είναι ο ρατσισμός του βολέματος, της τακτοποίησης, ο κομφορμισμός και οι μικροαστικές απωθήσεις που εμπνέουν.
Αν γυρνάμε πίσω στη δεκαετία του ‘20 είναι επειδή και τότε οι ξένοι (αμερικάνοι και ευρωπαίοι φιλάνθρωποι, διεθνείς οργανισμοί σαν την κοινωνία των εθνών και τον ερυθρό σταυρό, και άλλοι), που έκαναν το καλύτερο δυνατό (πολύ πιο πέρα απ’ ότι θα μπορούσε ακόμα και να φανταστεί το τότε ελληνικό κράτος και οι λακέδες του) για την αποκατάσταση των προσφύγων απ’ την Μ. Ασία, θεωρήθηκαν εχθροί. Εμποδίστηκαν με κάθε δυνατό τρόπο στο (ανθρωπιστικό) έργο τους, κατέληξαν μάλιστα και κατηγορούμενοι στα δικαστήρια. Γιατί; Επειδή τότε όπως και τώρα όποιος δείχνει έμμεσα αλλά καθαρά την δολιότητα του ελληνικού κράτους είναι εχθρός. Όποιος φροντίζει τους πρόσφυγες και όχι το έντερο ενός ανθρωποφάγου συστήματος που είναι και καπιταλιστικό και προσοδικό, είναι εχθρός.
Να μερικά χρήσιμα αποσπάσματα [1Απ’ το η “υπουλος θωπεία”, ελλάδα και ξένοι, 1821 - 1940, Λ. Διβάνη, εκδ. Καστανιώτη. Η κυρία, ως γνωστόν, δεν είναι φίλη μας...]:

...
Όταν άρχισε να υποχωρεί ο ελληνικός στρατός στη Μ. Ασία και το κύμα των προσφύγων ξεβραζόταν στα νησιά και στον Πειραιά, οι ξένες οργανώσεις και κυρίως ο αμερικανικός ερυθρός σταυρός έπαιξαν σημαντικό ρόλο, προσπαθώντας να γεφυρώσουν το χάσμα βενιζελικών - αντιβενιζελικών για να προστατευτούν οι πρόσφυγες. Είναι απίσταυτο αλλά αληθινό το γεγονός ότι η βασιλική κυβέρνηση είχε απαγορεύσεις στους εύπορους και φιλάνθρωπους βενιζελικούς, όπως ο Μπενάκης και η Πηνελόπη Δέλτα, να βοηθήσουν στην περίθαλψη των προσφύγων, γιατί θεωρούσαν την προσφορά τους βενιζελική προπαγάνδα. Παράλληλα, οι ίδιοι δεν έσπευδαν να κάνουν το καθήκον τους επειδή ήξεραν ότι οι πρόσφυγες ήταν οπαδοί του Βενιζέλου, άρα πολιτικοί τους αντίπαλοι. Οι αμερικανοί στη μέση των δύο παρατάξεων προσπαθούσαν να βρουν ένα modus operandi ώστε να μην πεθάνουν για πολιτικούς λόγους οι εξαθλιωμένοι πρόσφυγες, πράγμα καθόλου εύκολο.
Για να βρουν τα απαραίτητα χρήματα για το έργο τους στην ελλάδα, οι αμερικανοί, που ήξεραν καλά τη δύναμη της διαφήμισης, παρακάλεσαν τον Βενιζέλο να στείλει ένα συγκινητικό αίτημα στον αμερικανικό λαό. Πράγματι, στις 12 Οκτωβρίου, ο Βενιζέλος το έστειλε κι αυτοί ανταποκρίθηκαν με ενθουσιασμό. Τη στιγμή που ο υπουργός περιθάλψεως Απόστολος Δοξιάδης καλούσε τις ελληνικές αρχές στην Κωνσταντινούπολη να σταματήσουν να προωθούν πρόσφυγες διότι “η πύκνωσις έφτασε στο απροχώρητο”, οι αμερικανοί ερυθοσταυρίτες χώρισαν την ελλάδα σε διαμερίσματα, έφτιαξαν υπηρεσίες περίθαλψης και έστειλαν το νοσηλευτικό τους προσωπικό σε μέρη που ούτε οι έλληνες δεν ήθελαν να πάνε, απ’ τον φόβο των επιδημιών. Η ταχύτητα της δράσης τους γλύτωσε τον ελληνικό πληθυσμό από μεγάλες απώλειες. 335.000 άτομα πήραν ρουχισμό και άλλα 533.000 τρέφονταν καθημερινά. Στήθηκαν συνολικά 58 νοσοκομεία εκστρατείας με 1.750 κρεβάτια και 34.000 τόνους φάρμακα και τρόφιμα. Ο βρετανικός ερυθρός σταυρός βοήθησε επίσης. Έστειλε ένα τρένο με 100 βαγόνια γεμάτα ρούχα, τρόφιμα και φάρμακα.
...

Εν τω μεταξύ στη Γενεύη τον Φεβρουάριο του 1923 η ελληνική κυβέρνηση έκανε επίσημο αίτημα έγκρισης δανείου για τη λύση του προσφυγικού στην Κοινωνία των Εθνών. Ο κύριος όρος που πρόβαλαν οι αρμόδιοι της οικονομικής επιτροπής της ΚτΕ για να δώσουν την έγκρισή τους ήταν να διαχειριστεί τα δάνεια μια διεθνής και ανεξάρτητη από την ελληνική κυβέρνηση ad hoc επιτροπή [2Δεν υπήρχε καμία εμπιστοσύνη ότι αν τα δάνεια τα διαχειριζόταν η ελληνική κυβέρνηση θα τα χρησιμοποιούσε πράγματι για την αποκατάσταση των προσφύγων και όχι για άλλους σκοπούς της...]. Μέχρι το καλοκαίρι του 1923 οι λειτουργοί της ΚτΕ εργάζονταν για να οριστικοποιήσουν τη μορφή που θα είχε αυτό το αυτόνομο διεθνές σχήμα, αλλά και για να εξασφαλίσουν την υλοποίηση των υπόλοιπων όρων που έπρεπε να εκπληρώσει η ελληνική κυβέρνηση. Τελικά η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) ιδρύθηκε ένα χρόνο μετά την καταστροφή της Σμύρνης, βάσει του πρωτοκόλλου της Γενεύης της 29/9/1923, και συγκλήθηκε για πρώτη φορά στις 11 Νοεμβρίου 1923 στη Θεσσαλονίκη.
Η ΕΑΠ, που ανέλαβε το έργο της μόνιμης εγκατάστασης και της παραγωγικής απασχόλησης των προσφύγων κυρίως αγροτικής προέλευσης, ήταν εντελώς ανεξάρτητη από το ελληνικό κράτος, και διοικούνταν από τετραμελές συμβούλιο. Πρόεδρος ορίστηκε απ’ την ΚτΕ ο αμερικανός Henry Morgenthau, με αρμοδιότητα τον γενικό σχεδιασμό και τη συνεργασία με την ελληνική κυβέρνηση, την ΚτΕ και τους επενδυτές. Αντιπρόεδρος έγινε ο Άγγλος John Campell με αρμοδιότητα την τεχνική επίβλεψη, και δύο έλληνες συμμετείχαν ως μέλη. Ο Στέφανος Δέλτα του ελληνικού ερυθρού σταυρού, αρμόδιος για τα οικονομικά, και ο Περικλής Αργυρόπουλος, υπεύθυνος για τα νομικά ζητήματα. Άπαντες, ακόμα και τα ελληνικής καταγωγής μέλη, ήταν διορισμένοι από την ΚτΕ - η ελληνική κυβέρνηση απλώς υπέδειξε κάποιες υποψηφιότητες.
...
Η ΚτΕ ήθελε πολύ να πετύχει το έργο της ΕΑΠ, γιατί ήταν η πρώτη τέτοια επιστροπή που ενεργοποιήθηκε υπό την αιγίδα της και αφορούσε ένα τόσο σπουδαίο και μακράς πνοής έργο προορισμένο να αλλάξει τον εθνολογικό, κοινωνικό και οικονομικό χάρτη ενός κράτους - μέλους της. Γιαυτό έβαλε στη διάθεση της ΕΑΠ μεγάλο τμήμα του μηχανισμού της. Με την Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες συνεργάστηκε, λόγου χάρη, και το Τμήμα Επιδημιών, που είχε συνεχείς επαφές με τον Morgenthau για να συντονίσουν το έργο τους. Όποτε, λοιπόν, η επιστροπή αποκαστάστασης προσφύγων χρειαζόταν στήριξη, η ΚτΕ την έδινε χωρίς δισταγμό, ώστε να παραμεριστούν τα αναφυόμενα προσκόμματα· που ήταν πολλά και ποικίλα.
Πρώτα απ’ όλα το ελληνικό κράτος προσπάθησε σε πολλές περιπτώσεις να παρέμβει στο έργο της, και μάλιστα χρησιμοποιώντας ως δούρειο ίππο τους πρόσφυγες βουλευτές. Πολλοί πολιτικοί και μεγάλη μερίδα του λαού έβρισκαν υποτιμητικό το γεγονός ότι μια ομάδα ξένων διαχειρίζονταν ανεξέλεγκτα τόσα χρήματα, ότι ξεπερνούσαν την γραφειοκρατία, ότι δρούσαν ελεύθερα από εσωτερικές πολιτικές δουλείες, ακόμα και ότι αμείβονταν με καλούς μισθούς.
...
Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την προσφυγική αποκατάσταση “επικερδή επιχείρηση” και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες, χαρακτηρίζοντάς την “κράτος εν κράτει”. Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση κοινοβουλευτικής επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών. Το ελληνικό κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις του, τον Μάιο του 1925, αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους, ασχολήθηκε εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εναντίον της ΕΑΠ. Σε μία απ’ αυτές, ο βουλευτής Ν. Κωνσταντόπουλος σε μια φορτισμένη ομιλία του απαίτησε από τον έλληνα πρωθυπουργό “όπως βροντπφωνήση προς την Επιτροπήν Αποκαταστάσεως εν μεγαλόστομον Αλτ”. Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί για εξυπηρετήση των πολιτικών συμφερόντων των αντιβενιζελικών. “Τα 9/10 των εργολαβιών των προμηθειών του εποικισμού είναι ως άτομα αντιβενιζελικοί”, καυτηρίαζε ο αρθρογράφος της Εφημερίδος των Βαλκανίων (13 Αυγούστου 1925) [3Οι εργολαβίες στα διάφορα μικρότερα και μεγαλύτερα έργα που είχαν σχέση με την μόνιμη εγκατάσταση χιλιάδων προσφύγων (δρόμοι, αποχετευτικά συστήματα, κλπ) ήταν η κατεξοχήν αιτία των κατατηγοριών κατά των “ξένων”, απ’ όσους εργολάβους δεν χόρταιναν την όρεξή τους.]. Ήταν πολύ δύσκολο να δεχτούν ότι στις “νέες χώρες” η ΕΑΠ είχε “υποκαταστήσει το κράτος”, παραβλέποντας φυσικά το γεγονός ότι στην κατάσταση που ήταν το κράτος ήταν αδύνατο να πετύχει ό,τι κατάφερε η ΕΑΠ.

Η ΕΑΠ, από τη μεριά της, επισήμως δήλωνε ότι είχε πάντα τη συμπαράσταση της κυβέρνησης, γιατί δεν ήθελε να δημιουργήσει περιττές τριβές. Το μόνο που παραδεχόταν δημοσίως, και δη στα διεθνή φόρα της Γενεύης, ήταν η ταλαιπωρία που υπέστη ειδικά κατά την περίοδο της παγκαλικής δικτατορίας, ακριβώς επειδή ήταν ακραία. Ο στρατηγός, και γιατί δυσφορούσε με την αυτονομία της αλλά και κολακεύοντας την κοινή γνώμη που δεν ήθελε να ακούει ότι ένας διεθνής παράγοντας λειτουργούσε ως κράτος εν κράτει, λίγο μετά την πραξικοπηματική ανάληψη της εξουσίας το καλοκαίρι του 1925 επιχείρησε να παραπέμψει στα στρατιωτικά δικαστήρια λειτουργούς της ΕΑΠ για κακοδιαχείριση πόρων. Προσήγαγε δηλαδή στη στρατιωτική δικαιοσύνη τον διευθυντή του εποικισμού και τους αρχιμηχανικούς με την κατηγορία της κατάχρησης, και μάλιστα αλλάζοντας τη σύνθεση του στρατοδικείου την παραμονή της έναρξης της δίκης και τον ίδιο τον πρόεδρο δέκα ημέρες μετά την έναρξή της. Παράλληλα ο φιλικός του τύπος κατασκευάζε μια σκοτεινή εικόνα διαπλοκής για την ΕΑΠ, το “αμαρτωλόν συγκρότημα”, το οποίο θα προσπαθήσει - εν όψει των πιο πάνω εξελίξεων - να αμαυρώσει το κύρος του ελληνικού κράτους διεθνώς. Επομένως “ο ελληνικός λαός σύσσωμος χάριν αυτών των ζωτικωτάτων συμφερόντων, χάριν αυτής ταύτης της ζωής του, οφείλει ... να χτυπήση αυτούς τους πλουτομανείς και αισχροκερδείς και αναλάβη αυτό το Κράτος τον έργον της αποκαταστάσεως των προσφύγων”.
...
Σημειώνεται ότι η ΕΑΠ ανέλαβε την αγροτική κατά βάση αποκατάσταση των προσφύγων. Αυτό ήταν το κύριο έργο της, αφού σ’ αυτό διέθεσε 9 εκατομμύρια απ’ τα 10 εκατομμύρια λίρες του δανείου. Ο λόγος που κρίθηκε από όλους τους ενδιαφερόμενους σε ελλάδα και εξωτερικό επείγουσα η αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων ήταν α) η ανάγκη για αύξηση της αγροτικής παραγωγής για την διατροφή των νεοεγκατεστημένων, β) η αποφυγή της συγκέντρωσης στις πόλεις ενός πληθυσμού που με δυσκολία μετά θα μπορούσε να μετακινηθεί σε αγροτικές περιοχές ή να βρει δουλειά εκεί, και γ) ο φόβος για την επικίνδυνη ριζοσπαστικοποίηση των αγροτών... Ο φόβος να τροφοδοτηθεί το ανατέλλον κομμουνιστικό κόμμα από τις εξαθλιωμένες προσφυγικές μάζες ήταν που οδήγησε τις κυβερνήσεις να ολοκληρώσουν την εδαφική αναδιανομή για να αποκαταστήσουν τους πρόσφυγες, να ωθήσουν δηλαδή στη μικροαστικοποίηση δια της διανομής μικρού κλήρου.
...
Το έργο της ΕΑΠ ήταν εξαρχής εξαιρετικά δύσκολο. Και μόνο ο τεράστιος αριθμός αυτών που έπρεπε να τακτοποιηθούν και η ταχύτητα με την οποία όφειλε να προχωρήσει το καθιστούσαν πρωτοφανές για την περιοχή. Έπρεπε να βρεθούν τάχιστα τα κατάλληλα μέρη για να εγκατασταθούν οι αγρότες πρόσφυγες, να τους δοθεί ο ανάλογος κλήρος αλλά και σύγχρονος γεωργικός εξοπλισμός ώστε να είναι παραγωγική και όχι ανακουφιστική η επένδυση. Η ΕΑΠ, που έγινε γρήγορα ένας παντοδύναμος οργανισμός με αποτελεσματικό μηχανισμό μοιρασμένο σε πέντα Διευθύνσεις, προχωρούσε παρ’ όλα αυτά με ικανοποιητικούς ρυθμούς.
...
Η εγκατάσταση σε παρθένες εκτάσεις ήταν πολύ δύσκολη. Έπρεπε να σχεδιαστούν απ’ την αρχή και να χτιστούν 2.000 χωριά ή γειτονιές δίπλα σε υπάρχοντα χωριά. Μέχρι να ολοκληρωθεί το κτίσιμο, που έγινε από τους ίδιους τους πρόσφυγες όταν αυτό ήταν δυνατόν, μοιράστηκαν προσωρινές σκηνές, γεωργικά εργαλεία, άροτρα, σπόροι, ζώα κλπ, για να ξεκινήσει αμέσως η παραγωγή στην ιδιοκτησία που ήταν μερίδιο καθενός.
...
Για να λυθεί το μέγα πρόβλημα της λειψυδρίας που έπληττε την αγροτική παραγωγή, έγινε μια χαρτογράφηση των υδάτινων πόρων μακεδονίας και θράκης, και στη συνέχεια εντοπίστηκαν και ανοίχτηκαν με γεωτρήσεις αρτεσιανά φρεάτια, κάτι επαναστατικό τότε για τη γεωργία και την επιβίωση των χωριών. Με άλλα λόγια η ΕΑΠ έκανε και δουλειά που κανονικά ήταν αρμοδιότητας του υπουργείου αγροτικής ανάπτυξης, για να σιγουρευτεί πως οι πρόσφυγες θα είχαν την καλύτερη δυνατή τύχη.
Ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα ήταν η παντελής σχεδόν έλλειψη υποδομών και δη της αποχέτευσης, που ήταν συνυφασμένη με τη δημόσια υγεία. Έπρεπε επίσης να γίνουν δρόμοι που επέτρεπαν στους εποικιστές να μείνουν στα ορεινά χωριά, γέφυρες και σχολεία. Μια μεγάλη δυσκολία για τη χαρτογράφηση και τη δίκαιη διανομή των εδαφών που ήταν στη διάθεση της ΕΑΠ ήταν η έλλειψη κτηματολογίου. Η ΕΑΠ αναγκάστηκε τότε να κάνει μία χαρτογράφηση για δική της χρήση, με τη βοήθεια ομάδας ρώσων προσφύγων αξιωματικών, που αποδείχθηκαν ικανότατοι στο αντικείμενο.
...
Με όλες τις δυσκολίες και τις μεγάλες ελλείψεις το έργο της ΕΑΠ, η αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων, ήταν ένα επίτευγμα. Μέσα σε δύο χρόνια, 1925 - 1926, εγκαταστάθηκαν περί τις 145.000 οικογένειες προσφύγων σε 51.718 σπίτια.... Η αγροτική εγκατάσταση των προσφύγων άλλαξε ριζικά την αγροτική οικονομία αλλά και την εικόνα της ελληνικής υπαίθρου. Πράγματι, στα 1930 το 80% των γεωργικών επιχειρήσεων διευθύνονταν από τους ιδιοκτήτες τους, δηλαδή απ’ τους ίδιους τους αγρότες, που διέθεταν μικροϊδιοκτησίες από 30 μέχρι 100 στρέμματα ο καθένας.
...
Προσπαθώντας να ανακουφίσει και τους πρόσφυγες στις πόλεις (42% του συνόλου) που συγκεντρωμένοι σε στρατόπεδα υποδοχής πέθαιναν από κακουχίες, κακή διατροφή, εξανθηματικό τύφο και ελονοσία, η ΕΑΠ άρχισε να προωθεί την μετεγκατάστασή τους σε μικρότερες πόλεις. Η ΕΑΠ ήταν περήφανη, για παράδειγμα, για την δημιουργία μιας ολόκληρης πόλης εκ του μηδενός, της Ορεστιάδας, με 2.000 κατοίκους και ικανή αγροτική παραγωγή για να θρέψει τον πληθυσμό της.
...
Οι σκοτεινές στιγμές συνυπήρξαν με τις φωτεινές τη δύσκολη εκείνη εποχή. Οι πρόσφυγες ένοιωθαν συχνά ξένοι και ανεπιθύμητοι στη μητριά πατρίδα τους. Οι ίδιοι προκάλεσαν με τη σειρά τους επεισόδια σε βάρος μεινοτικών πληθυσμών που ζούσαν στην ελλάδα. Συμμορίες προσφύγων στη Θεσσαλονίκη ξεσπίτωσαν μουσουλμάνους κατοίκους για να εγκατασταθούν στα σπίτια τους. Οι πρόσφυγες επίσης συγκρούστηκαν με σλαβόφωνους στη μακεδονία και με τους εβραίους της Θεσσαλονίκης για τον οικονομικό έλεγχο της πόλης.
Το δίπολο έλληνες - ξένοι έπαιξε σε όλες τις αντιθέσεις. Υπήρχε μια διαβάθμιση ελληνικότητας που αποκτά μεγάλη βαρύτητα εκείνη την εποχή. Οι μειονοτικοί είναι στον πάτο, ως όργανα ξένων δυνάμεων, αχίλλειος πτέρνα της εθνολογικής καθαρότητας, οικονομικοί ανταγωνιστές και αντιβενιζελικοί. Αντίπαλός τους οι πρόσφυγες, που είναι βενιζελικοί. Τους αλλομερίτες έλληνες τους υποτιμούν οι νεοχωρίτες, που κι αυτοί με τη σειρά τους θεωρούνται ύποπτο εθνικά συνονθύλευμα από τους καθαρότερους όλων των ελλήνων, τους παλιοχωρίτες. Όσο περισσότερες αντιπαλότητες περιέκλειε μια σύγκρουση τόσο σφοδρότερη ήταν.
...

Πέρα απ’ την ιστορική, αν έχουν κάποια διδακτική αξία τα πιο πάνω αποσπάσματα σήμερα, δεν είναι βέβαια για να γεννηθούν ερωτήματα του είδους “τι είναι ο άνθρωπος τι είναι το ζουμί του;”.
Υπάρχουν μερικές σταθερές στην ιστορία τόσο του ελληνικού κράτους όσο και του μεγαλύτερου μέρους των υποτελών του. Για παράδειγμα, οι συγκρούσεις μεταξύ “αλλομεριτών”, “νεοχωριτών” και “παλαιοχωριτών” είχαν στην αφετηρία τους τη νομή κρατικών πόρων, ό,τι μπορούσε να είναι τέτοιο εκείνες τις εποχές. Η απόδειξη βρίσκεται στον πόλεμο που έγινε ενάντια στους “ξενόφερτους” της ΕΑΠ, οι οποίοι σαν τέτοιοι που ήταν δρούσαν έξω και πέρα απ’ τους προσοδικούς συσχετισμούς δύναμης στο εσωτερικό του ελληνικού κράτους / κεφάλαιου (τότε), προκαλώντας τον εκνευρισμό έως και την ανοικτή επιθετικότητα όσων θεωρούσαν εαυτούς ριγμένους. Οι συκοφαντίες, η εθνικιστική ρητορική και τα δικαστήρια εναντίον της ΕΑΠ, παρά το τεράστιο έργο που είχε να κάνει, ήταν το επιστέγασμα, η “κορυφή” μιας διαδικασίας “πολέμων για τη νομή του κράτους” - ακόμα και των δανείων του! - που κατέβαινε σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής πυραμίδας, ως τον πάτο του μικροαστισμού αλλά και τμήματα της τότε εργατικής τάξης (που ήταν αγροτικής προέλευσης).
Απ’ την μεριά της η “κοινωνία των εθνών” ήταν τότε ο παγκόσμιος θεσμός συγκέντρωσης των μεγαλύτερων (αστικής προέλευσης) προσωπικοτήτων που εμπνέονταν από έναν αυθεντικό ανθρωπιστικό αλτρουισμό, και από έναν επίσης αυθεντικό φόβο για την επιτυχία της επανάστασης των μπολσεβίκων, την εδραίωση της εξουσίας τους, και τους κινδύνους να επαναληφθεί κι αλλού το παράδειγμά τους.

Ωστόσο το ελληνικό μένος εναντίον των “ξενόφερτων”, είτε ήταν οι επιτελείς της ΕΑΠ είτε ήταν οι πρόσφυγες απ’ την Μικρά Ασία (“ο ανθός της ελληνόφωνης αστικής τάξης” της εποχής) πήγαζε από πολύ ταπεινά ελατήρια. Υπήρχαν βέβαια εξαιρέσεις, και πάντα υπάρχουν τέτοιες. Αλλά οι μικροϊδιοκτήτες και οι μικρο-μικροϊδιοκτήτες στα μέρη μας δεν ήταν καθόλου γενναιόδωροι τότε απέναντι στους τότε πρόσφυγες πολέμου· παρότι συνέβαινε να είναι έλληνες και όχι σύριοι, αφγανοί ή σομαλοί. Το αντίθετο: ήταν επιθετικοί, γεμάτοι μίζερο μίσος.
Δεν είναι μοιραίο να συμβαίνει πάντα έτσι. Όμως αν ο ανθρωπισμός δεν προέρχεται από θέσεις καθαρού, “ανώτερου” αστικού ανθρωπισμού, είναι ψεύτικος όταν δεν προάγει και μια (αυτο)κριτική των μικροαστικών ηθών, συμφερόντων, φαντασιώσεων. Οι καιροί παιρνούν, αλλά ο κανιβαλισμός δεν αλλάζει τις αιτίες του...

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 - Απ’ το η “υπουλος θωπεία”, ελλάδα και ξένοι, 1821 - 1940, Λ. Διβάνη, εκδ. Καστανιώτη. Η κυρία, ως γνωστόν, δεν είναι φίλη μας...
[ επιστροφή ]

2 - Δεν υπήρχε καμία εμπιστοσύνη ότι αν τα δάνεια τα διαχειριζόταν η ελληνική κυβέρνηση θα τα χρησιμοποιούσε πράγματι για την αποκατάσταση των προσφύγων και όχι για άλλους σκοπούς της...
[ επιστροφή ]

3 - Οι εργολαβίες στα διάφορα μικρότερα και μεγαλύτερα έργα που είχαν σχέση με την μόνιμη εγκατάσταση χιλιάδων προσφύγων (δρόμοι, αποχετευτικά συστήματα, κλπ) ήταν η κατεξοχήν αιτία των κατατηγοριών κατά των “ξένων”, απ’ όσους εργολάβους δεν χόρταιναν την όρεξή τους.
[ επιστροφή ]