#29 - 02/2024

“Γενετικά μεταλλαγμένοι οργανισμοί” (GMO) και “Νέες γονιδιωματικές τεχνικές” (NGT): παλιές και νέες μεταλλάξεις, ίδιο παρασκήνιο

Αντιγράφουμε από ένα τυχαίο άρθρο, από τα πρώτα αποτελέσματα της μηχανής αναζήτησης, ψάχνοντας τον όρο “νέες γονιδιωματικές τεχνικές”:

Οι νέες γονιδιωματικές τεχνικές (NGTs), ή τεχνικές επεξεργασίας γονιδίων, είναι μέθοδοι για τη δημιουργία στοχευμένων μεταλλάξεων (μεταλλαξιογένεση) στο γονιδίωμα των ζωντανών οργανισμών. Ένα παράδειγμα είναι το “γενετικό ψαλίδι” γνωστό ως CRISPR/Cas9 που εισήχθη το 2012, το οποίο επιτρέπει την ακριβή επεξεργασία του DNA σε επίπεδο μεμονωμένων βάσεων (μεμονωμένες μονάδες ή «γράμματα» του γενετικού κώδικα). Ενώ το προκύπτον φυτό ή ζώο που προέρχεται από NGTs δεν είναι πάντα διακριτό από τους συμβατικά εκτρεφόμενους οργανισμούς, οι NGTs είναι πολύ πιο γρήγορες από τις παραδοσιακές μεθόδους για την αναπαραγωγή φυτών ή ζώων με επιθυμητά χαρακτηριστικά (π.χ. διασταύρωση). Η ακριβής επεξεργασία από τις NGTs επιτρέπει γρήγορα αποτελέσματα μέσα σε λίγες γενιές. Αντίθετα, οι συμβατικές τεχνικές αναπαραγωγής μπορεί να οδηγήσουν σε ανεπιθύμητες ή απρογραμμάτιστες πλευρικές μεταλλάξεις (εκτός στόχου), οι οποίες στη συνέχεια πρέπει να αφαιρεθούν.

Ένας “γενετικά τροποποιημένος οργανισμός” (ΓΤΟ) μπορεί να είναι ένα φυτό, ένα ζώο ή ένας μικροοργανισμός του οποίου η γενετική σύνθεση έχει τροποποιηθεί με τη χρήση της βιοτεχνολογίας, συνήθως με τη μεταφύτευση γονιδίων που κωδικοποιούν τα επιθυμητά χαρακτηριστικά από το ένα είδος στο άλλο. Αυτό διαφέρει από τις NGTs, που χρησιμοποιούνται για την επεξεργασία των υπαρχόντων γονιδίων ενός οργανισμού με ιδιαίτερα στοχευμένο τρόπο και χωρίς την εισαγωγή ξένου γενετικού υλικού.

Χρησιμοποιώντας συμβατικές μεθόδους αναπαραγωγής, μπορεί να χρειαστούν 10 έως 15 χρόνια μέχρι μια νέα (φυτική) ποικιλία να είναι έτοιμη για την αγορά. Λόγω της ακρίβειάς τους, οι NGTs είναι πολύ πιο γρήγορες και επιτρέπουν στους κτηνοτρόφους να προσαρμόζονται γρήγορα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Καθώς η κλιματική αλλαγή προκαλεί ακραία καιρικά φαινόμενα και εξάπλωση ασθενειών των φυτών, οι NGTs γίνονται πολύτιμα εργαλεία για την προσαρμογή της γεωργικής παραγωγής και την επίτευξη επισιτιστικής ασφάλειας, παρέχοντας ταχύτητα και ευελιξία στη διαδικασία αναπαραγωγής. Επιπλέον, οι καλλιέργειες που προέρχονται από NGT μπορούν να παρουσιάσουν αυξημένες αποδόσεις και μειωμένη ανάγκη για φυτοφάρμακα οδηγώντας όχι μόνο σε καλύτερα εισοδήματα των γεωργών αλλά και σε πιο βιώσιμη παραγωγή τροφίμων.

Γενικά, δεν υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι οι NGTs ενέχουν υψηλότερους κινδύνους από οποιαδήποτε άλλη τεχνολογία αναπαραγωγής. Οι αλλαγές στη γενετική σύνθεση συμβαίνουν φυσικά μεταξύ των γενεών των φυτών και των ζώων. Δεδομένου ότι οι NGT παράγουν πολύ συγκεκριμένες μεταλλάξεις στα γονιδιώματα των φυτών που εμφανίζονται φυσικά κατά τη διάρκεια της εξέλιξης, οι επιπτώσεις στην υγεία από τα τρόφιμα που προέρχονται από NGTs είναι απίθανες.

Το 2018, το Δικαστήριο της ΕΕ αποφάνθηκε ότι τα προϊόντα των NGTs ταξινομούνται ως γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί (ΓΤΟ) και θα πρέπει να αντιμετωπίζονται σύμφωνα με την αυστηρή ευρωπαϊκή νομοθεσία για τους ΓΤΟ. Δεδομένου ότι το ρυθμιστικό πλαίσιο είναι πολύ χρονοβόρο και δαπανηρό, μόνο λίγες μεγάλες εταιρείες έχουν τους πόρους για να εργαστούν σε NGTs και την έγκρισή τους. Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τον τρόπο νομοθετικής κατοχύρωσης των προϊόντων που προέρχονται από NGT αναμένεται να δημοσιευθεί τον Ιούλιο του 2023.

Όντως, το καλοκαίρι του 2023 ήρθε στην ευρωπαϊκή επιτροπή η πρόταση για την απορρύθμιση των “νέων γονιδιωματικών τεχνικών” που ουσιαστικά σημαίνει την κατάργηση των ελέγχων ασφαλείας και της σηματοδότησης στα προϊόντα ότι είναι μεταλλαγμένα αφού, σύμφωνα με την πρόταση, όσοι οργανισμοί έχουν υποστεί μέχρι και 20 μεταλλάξεις, θα μπορούν να χαρακτηρίζονται ως φυσικοί. Αυτοί ανήκουν στην κατηγορία ΝΓΤ-1, ενώ στην κατηγορία ΝΓΤ-2 ανήκουν όσοι έχουν περισσότερες από 20 μεταλλάξεις και έτσι θα είναι υποχρεωτικό να περάσουν ελέγχους. Βέβαια ο αριθμός “20” είναι αυθαίρετος που φαίνεται να αποσκοπεί στην δημιουργία μιας ψευδαίσθησης ότι υπάρχει ένα όριο. Στην πραγματικότητα είναι ακριβώς το αντίθετο, η κατάργηση δηλαδή των ορίων σε οτιδήποτε μπορεί να φτιαχτεί στο εργαστήριο (και να πατενταριστεί προφανώς…).

Δεν υπάρχει καμία σοβαρή μελέτη που να βεβαιώνει την ασφάλεια στον αριθμό “20”, ούτε για οτιδήποτε άλλο που αναφέρθηκε στο παραπάνω απόσπασμα. Αυτό που υπάρχει είναι το θόλωμα των νερών με παιχνίδια των λέξεων: “πιο γρήγορα”, “πιο στοχευμένα”, “χωρίς εισαγωγή ξένου γενετικού υλικού”, “κλιματική κρίση”, “βιωσιμότητα”, “οι συμβατικές τεχνικές αναπαραγωγής μπορεί να οδηγήσουν σε ανεπιθύμητες ή απρογραμμάτιστες πλευρικές μεταλλάξεις”, “δεν υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι οι NGTs ενέχουν υψηλότερους κινδύνους από οποιαδήποτε άλλη τεχνολογία αναπαραγωγής”.

Αντιθέτως, υπάρχουν μελέτες και αναφορές που τεκμηριώνουν τους “νέους” κινδύνους (των ΝΓΤ), οι οποίοι δεν διαφέρουν και πολύ από τους “παλιούς” (των ΓΤΟ), αφού η βασική ιδέα και στα δύο, η μέθοδος με την οποία προσεγγίζουν το θέμα της αναπαραγωγής/καλλιέργειας οργανισμών, είναι η ίδια: η παράκαμψη της φυσικής εξέλιξης (και φυσικής μετάλλαξης). Πιο στοχευμένα πλέον; Ναι, αλλά η στόχευση που λένε έχει να κάνει με το ότι αυτές οι νέες τεχνικές “πειράζουν” το γονιδίωμα σε πιο “μικρά σημεία” - κάτι σαν νυστέρι σε σύγκριση με τον “παλιό μπαλτά” – και αυτό δεν έχει καμία σχέση με την ασφάλεια σε σχέση με την εμφάνιση παρενεργειών στον ίδιο τον οργανισμό και στο περιβάλλον του. Χωρίς εισαγωγή ξένου γενετικού υλικού; Ίσως, αλλά αυτό είναι εντελώς αδιάφορο, αφού μπορεί να γίνει ζημιά και όταν γίνει εισαγωγή γενετικού υλικού της ίδιας οικογένειας. Χωρίς “ανεπιθύμητες ή απρογραμμάτιστες πλευρικές μεταλλάξεις”; Σε καμία περίπτωση, αφού έχει αποδειχθεί ότι το CRISPR/Cas9, το λεγόμενο “ψαλίδι γονιδίων”, μπορεί να “κόψει” σε άσχετα σημεία κατά λάθος. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν ότι οι ΝΓΤ έχουν υψηλότερους κινδύνους από τους ΓΤΟ; Ίσως, αλλά μάλλον αυτό οφείλεται στο ότι υπάρχουν στοιχεία ότι έχουν τουλάχιστον τους ίδιους.

Ο Jack Heinemann, καθηγητής βιολογίας στο πανεπιστήμιο Canterbury, σημειώνει ότι είναι αυτή η “γλώσσα της βιομηχανίας”, η οποία χειραγωγεί τους ανθρώπους για να αποδεχτούν την απελευθέρωση/απορρύθμιση των νέων ΓΤΟ και ότι η απορρύθμιση είναι στην πραγματικότητα απλώς ένας τρόπος κατάργησης της σήμανσης και της ελευθερίας των ανθρώπων να επιλέγουν μη-ΓΤΟ.

Για την “εμφάνιση μεταλλάξεων και στην φύση” ως επιχείρημα υπέρ των ΓΤΟ λέει ότι «η σχάση του ραδιενεργού στοιχείου ουρανίου μπορεί επίσης να συμβεί στην φύση (αν και σπάνια), αλλά μια έκρηξη πυρηνικής βόμβας κλιμακώνει μαζικά τη διαδικασία και με αυτήν την αναβάθμιση έρχεται πολύ μεγαλύτερος κίνδυνος. Επομένως, είναι σαφές ότι δεν πρέπει να απορυθμίσουμε την κατασκευή και τη χρήση πυρηνικών βομβών. Είναι η κλιμάκωση που αυξάνει τους κινδύνους. Στη φύση, τα πουλιά και τα έντομα πετούν, αλλά αυτός δεν είναι λόγος για την απελευθέρωση των εμπορικών αεροσκαφών. Μπορείτε να χωρίσετε οποιαδήποτε τεχνολογία σε αρκετά μικρά κομμάτια και να ισχυριστείτε ότι κάθε κομμάτι μπορεί να συμβεί στη φύση. Αυτή είναι η αιτιολόγηση που χρησιμοποιείται για την προώθηση της απορρύθμισης των γονιδιακών τεχνολογιών».

Σχετικά με το αν μπορούν να ανιχνευθούν οι νέοι ΓΤΟ, είπε «φυσικά και η ανίχνευση είναι δυνατή, διαφορετικά η βιομηχανία δεν θα ήταν σε θέση να επιβάλει τις πατέντες της. Αλλά η απορρύθμιση θα επιτρέψει στις εταιρείες να κρατήσουν μυστική την μέθοδο ανίχνευσης, ενώ μέχρι τώρα στην ΕΕ, πρέπει να δημοσιεύεται μια μέθοδος ανίχνευσης για κάθε ΓΤΟ ως προϋπόθεση της έγκρισης».

Σημειώνει επίσης ότι «με τη φυσική αναπαραγωγή, οι πιθανότητες βλάβης είναι μικρές, γιατί το χρονικό διάστημα μέσα στο οποίο πραγματοποιούνται οι παρεμβάσεις στην αναπαραγωγή είναι αρκετά μεγάλο ώστε μας επιτρέπει να προσαρμοστούμε. Με τις τεχνολογίες γονιδίων η παρέμβασή μας στο γονιδίωμα κλιμακώνεται, αφού υπάρχει η δυνατότητα να απελευθερωθούν δισεκατομμύρια ΓΤΟ ταυτόχρονα και δεν θα μπορούσαν οι φυσικοί μηχανισμοί καταστολής, σε ένα υγιές οικοσύστημα, να ελέγξουν αυτή τη βλάβη».

Καθηγητές, επιστήμονες και οργανισμοί, με τα ίδια και περισσότερα επιχειρήματα υπάρχουν πολλοί. Παρόλα αυτά όμως, η πρόταση ήρθε το καλοκαίρι του 2023 και ενώ δεν υπήρξε πλειοψηφία “υπερ” στο συμβούλιο των υπουργών γεωργίας της εε τον Δεκέμβρη του 2023, ψηφίστηκε “υπέρ” στην ευρωπαϊκή επιτροπή για το περιβάλλον στις 24 Ιανουαρίου 2024.
Το ευρωκοινοβούλιο στη συνεχεια, στις 7 Φλεβάρη 2024, ψήφισε επίσης “υπέρ” αλλά εν μέρει. Ενέκρινε την παραγωγή αυτών των “νέων” ΓΤΟ, χωρίς να απαιτούνται απ’ τις βιομηχανίες αποδείξεις για το ότι είναι ακίνδυνοι. Επιπλέον, με την ίδια απόφαση, οι έμποροι και οι καλλιεργητές απαλλάσσονται από οποιαδήποτε ευθύνη αν προκληθούν οποιουδήποτε είδους βλάβες σε οποιονδήποτε· ανθρώπους ή φύση. Κι ακόμα τα κράτη μέλη της ε.ε. δεν θα έχουν δικαίωμα να απορρίψουν μονομερώς μια τέτοια ντιρεκτίβα, αρνούμενα την καλλιέργεια ή την διακίνηση των “νέων” ΓΤΟ.
Απ’ την άλλη μεριά (όχι με μεγάλη πλειοψηφία) αποφάσισε ότι αυτά τα είδη θα πρέπει να έχουν ειδική σήμανση στις συσκευασίες τους - κάτι που ενοχλεί εξαιρετικά όλους τους “φίλους των ΓΤΟ”, αφού καταλαβαίνουν πως αν αυτά τα είδη διακρίνονται στην αγορά (στα ράφια, κλπ) είναι πολύ πιθανό έως βέβαιο ότι θα απορρίπτονται απ’ τους καταναλωτές.
Η όχι “απόλυτη νίκη” των βιοτεχνολογικών εταιρειών θα αναγκάσει την commission (που προωθεί αυτή τη νομοθεσία μαζί με την μη-σήμανση...) και τα λόμπυ να ξεκινήσουν ένα καινούργιο γύρο “κονσομασιόν” προς τους ευρωβουλευτές για να πείσουν (ή να εξαγοράσουν...) τόσους όσους θα χρειαστούν σε ένα επόμενο “σχέδιο” που θα κάνει τους αναγκαίους ελιγμούς.
Αλλά έχει προκύψει κι ένα επιπλέον πρόβλημα: ούτε τα κράτη μέλη της ε.ε. συμφωνούν όλα σ’ αυτή την “απελευθέρωση”. Αυτό έχει σημασία αφού αν εγκριθεί τελικά η πρόταση της commission και των εταιρειών (με το ένα ή το άλλο περιεχόμενο) δεν θα μπορούν να απαγορεύσουν τα μεταλλαγμένα στο έδαφός τους.

Τα δύο κείμενα που μεταφράζουμε παρακάτω αναφέρονται σε δύο σημεία που είναι σημαντικό να γίνουν ξεκάθαρα σε κάθε περίπτωση. Πρώτον, τί είναι οι (νέες και παλιές) τεχνολογίες γενετικής τροποποίησης των οργανισμών και σε τί διαφέρουν από τις μεταλλάξεις που προκύπτουν στη φύση ή είναι αποτέλεσμα των συμβατικών καλλιεργειών; Η ρητορική ότι «αυτά συμβαίνουν και στη φύση» έχει κάποια βάση ή είναι ακόμα μια (εγκληματική) διαστρέβλωση της πραγματικότητας; Και δεύτερον, είναι πραγματικά οι αγνές προθέσεις των κρατών, της βιομηχανίας και της “κοινωνίας των πολιτών” για τα προβλήματα του πλανήτη και της ανθρωπότητας, που τους κινούν ώστε να βρουν λύσεις με όπλο την επιστήμη; Ή είναι η (επανειλλημένη) οπλοποίηση της επιστήμης (εναντίον μας) για την ικανοποίηση συγκεκριμένων συμφερόντων;

Wintermute

Τί (δεν) είναι η γενετική μηχανική [1Πηγή: www.testbiotech.org]

To 2012, η ανακάλυψη της τεχνολογίας CRISPR/Cas οδήγησε σε μια νέα έκρηξη στη γενετική μηχανική. Αυτό συνέβη επειδή οι νέες τεχνικές - γνωστές ως “επεξεργασία γονιδιώματος”- επέτρεψαν την παρέμβαση στον γενετικό κώδικα με έναν εντελώς νέο τρόπο. Έκτοτε, πολλοί ενδιαφερόμενοι – τόσο επιστήμονες όσο και επιχειρηματίες - έχουν δει μια νέα ευκαιρία να κάνουν κοινωνικά αποδεκτή τη γενετική μηχανική στην ευρωπαϊκή γεωργία. Στο παρελθόν, αντιμετωπίστηκε με ευρεία καταδίκη. Ακόμη και τώρα, σχεδόν κανένα γενετικά τροποποιημένο φυτό δεν καλλιεργείται στην Ευρώπη [2Υπάρχει μία εξαίρεση: το γενετικά τροποποιημένο καλαμπόκι (MON810), που καλλιεργείται περιστασιακά σε μικρή κλίμακα (https://kurzelinks.de/pits)]. Οι ενδιαφερόμενοι από καιρό ήθελαν να το αλλάξουν αυτό. Ως εκ τούτου, με την ανακάλυψη των νέων μεθόδων, φρόντισαν να χρησιμοποιήσουν την κατάλληλη “διατύπωση” για να δημιουργήσουν το επιθυμητό πλαίσιο για την τεχνολογία: δεν γίνεται πλέον λόγος για “γενετική μηχανική”. Αντίθετα, οι νέες τεχνικές αναφέρονται ως “καλλιέργεια ακριβείας” ή απλώς “νέες τεχνικές καλλιέργειας”. Το επιχείρημα που προβάλλεται είναι ότι αυτές οι νέες τεχνολογίες μπορούν να εφαρμοστούν χωρίς την εισαγωγή νέων γονιδίων και οι αλλαγές (μεταλλάξεις) δεν διακρίνονται από τις φυσικές. Επομένως, δεν είναι γενετική μηχανική. Είναι αλήθεια αυτό; Είναι η συμβατική καλλιέργεια και οι νέες τεχνικές γενετικής μηχανικής το ίδιο πράγμα; Ποιες είναι οι διαφορές και ποιοί είναι οι κίνδυνοι;

[...]

...η συνέχεια στο έντυπο τεύχος του Cyborg.
[ σημεία διακίνησης ]

Μετάφραση: Windermute

Σημειώσεις

1 - Πηγή: www.testbiotech.org
[ επιστροφή ]

2 - Υπάρχει μία εξαίρεση: το γενετικά τροποποιημένο καλαμπόκι (MON810), που καλλιεργείται περιστασιακά σε μικρή κλίμακα (https://kurzelinks.de/pits)
[ επιστροφή ]