#01 - 10/2014
οι δυνατότητες του μετα-ανθρωπισμού
Το καλοκαίρι του 1995 επισκέφτηκα το Media Lab του MIT και συνάντησα δυο μεταπτυχιακούς που δούλευαν πάνω σε υπολογιστές που θα μπορούσαν να φορεθούν (wearable) και εξελιγμένα περιβάλλοντα διάδρασης ανθρώπου - μηχανής. Οι τύποι εκείνοι με χαρά αυτοαποκαλούνταν cyborgs. Ο Steve Mann ήταν συνδεδεμένος με τον υπολογιστή του μέσω δορυφορικών σημάτων· δίπλα στην κεραία που είχε στο κεφάλι του φορούσε μια κάμερα που διαρκώς μετέφερε εικόνες σε δύο μικροσκοπικέςοθόνες τηλεόρασης τις οποίες φορούσε σαν γυαλιά. Μπορούσε να στρίψει την κάμερά του έτσι ώστε να δείχνει τα πράγματα ανάποδα ή πλαγιασμένα, πράγμα το οποίο έκανε για να δει πόση ώρα χρειάζεται ο εγκέφαλός του για να συνηθίσει τέτοιες αφύσικες εικόνες. Ή μπορούσε να ρυθμίσει έτσι την κάμερά του ώστε να “βλέπει” ηλεκτρικές γραμμές στους τοίχους ή ακόμα να εντοπίζει τις γραμμές τροφοδοσίας κρυμμένων καμερών στα μαγαζιά της Harvand Square. Μετέφερε τις λήψεις του στην ιστοσελίδα του στο διαδίκτυο, πράγμα που του στοίχισε την απαγόρευση εισόδου σε διάφορα απ’ αυτά τα καταστήματα. Ο Steve αποκαλούσε την κατάστασή του “μεσολαβημένη πραγματικότητα”, μιας και ό,τι έβλεπε μεσολαβούνταν απ’ την καμερά του.
Ο συνεργάτης του Steve, ο Thad Starner, δούλευε πάνω στην επαυξημένη πραγματικότητα. Φορούσε ένα μικρό λέιζερ που έφτιαχνε μια μικρή οθόνη υπολογιστή πάνω στον αμφιβλητροειδή του χιτώνα. Με το άλλο μάτι έβλεπε τον κανονικό, φυσικό κόσμο. Ήλεγχε τον υπολογιστή του με ένα χειριστήριο που χρειαζόταν μόνο το ένα χέρι του. Είχε επίσης ασύρματη πρόσβαση στο ίντερνετ. Τον περισσότερο καιρό του ζούσε ταυτόχρονα στο πανεπιστήμιο και στον κυβερνοχώρο, με τις αισθήσεις του να επηρεάζονται και απ’ τους δύο κόσμους μαζί.
Ο κινηματογράφος, τα κόμικς και, τελικά, τα video games έχουν υπάρξει οι κατ’ εξοχήν τρόποι μορφοποίησης των cyborgs...
Μέσα σε λίγα χρόνια αυτοί οι δύο cyborgs αυξήθηκαν αριθμητικά, και έγιναν μια μικρή ομάδα φοιτητών που πειραματίζονταν σε διάφορους τύπους υπολογιστών που μπορούσαν να φορεθούν, τους οποίους βελτίωναν διαρκώς. Οι έρευνες πάνω σε εξελιγμένα περιβάλλοντα διάδρασης και τεχνολογίες ηλεκτρικής τροφοδοσίας συνεχίζονται, μιας και πολλοί νεαροί θεωρούν ότι το να είναι cyborg τους κάνει καλύτερους.
Αυτοί οι cyborgs είναι ταυτόχρονα cyborg-λόγοι, και δουλεύουν συνειδητά υπέρ της επέκτασης των δυνατοτήτων σύνθεσης μεταξύ του ανθρώπινου και των μηχανών. Υπάρχουν όμως πολλοί περισσότεροι cyborg-λόγοι, επιστήμονες και τεχνικοί, είτε χρησιμοποιούν για τους εαυτούς τους αυτόν τον όρο είτε όχι: σχεδιαστές υπολογιστών που δουλεύουν πάνω στα περιβάλλοντα διάδρασης, χειρούργοι, βιομηχανικοί σχεδιστατές που εξελίσσουν τα εργαλεία και τις μηχανές της πρσθετικής μελών. Υπάρχει κι άλλη ομάδα cyborg-λόγων, που ασχολούνται με τις κοινωνικές και φιλοσοφικές συνέπειες της cyborg-ποίησής μας.
Άλλοι πανεπιστημιακοί προσπαθούν να εντάξουν αυτές τις εξελίξεις σε μια προοπτική σε σχέση με το μέλλον, χωρίς να καταφεύγουν στη χρήση της έννοιας του cyborg. Ο ιστορικός David Channell θεωρεί την τωρινή φάση της κουλτούρας μας σαν την συγχώνευση δύο διακριτών ιδεωδών του δυτικού κόσμου, για την τάξη του οργανικού κόσμου (“η μεγάλη αλυσίδα της ζωής”) και για τον μηχανικό ορθολογισμό (“το σύμπαν / ρολόι”). Υποστηρίζει ότι σήμερα αυτές οι δύο άλλοτε διακριτές ιδέες συγχωνεύονται σε μία, στην ιδέα της ζωϊκής μηχανής. Ο Bruce Mazlish, του τμήματος ιστορίας του MIT, έχει μια ελαφρά διαφορετική άποψη, έναν ύμνο για την ανθρώπινη εποποιία κόντρα στις ιστορικές ψευδαισθήσεις του είδους μας. Αυτή η εποποιία, κατά τον Mazlish, ξεκινά με την απόρριψη της πεποίθησης ότι βρισκόμαστε στο κέντρο του κόσμου (χάρη στην Κοπερνίκεια επανάσταση), προχωρά με την απόρριψη της πεποίθησης ότι διαφέρουμε θεμελειακά απ’ τα ζώα (η θεωρία της εξέλιξης), συνεχίζει με την διαπίστωση ότι δεν είμαστε εντελώς λογικοί (χάρη στον Φρόυντ και στο ασυνείδητο). Εν τέλει, η “τέταρτη ασυνέχεια”, όπως την ονομάζει σ’ έναν βιβλίο του με τον ίδιο τίλο, πρέπει να ξεπεραστεί. Αυτή η “τέταρτη ασυνέχεια” είναι η τεχνική διάκριση που δημιουργήσαμε ανάμεσα στον οργανικό κόσμο και τη ζωή απ’ τη μια μεριά και τις μηχανές απ’ την άλλη.
Κάποιοι έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται την γη την ίδια σαν σύστημα cyborg. Η Donna Haraway υποστήριξε, αναφερόμενη στη θεωρία της Γαίας, πως η βιόσφαιρα είναι ένα αυτορυθμιζόμενο σύστημα, ότι η Γαία είναι ένας “κόσμος cyborg”. Εάν λάβει κανείς υπ’ όψη του την κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στη φύση και τις ανθρώπινες τεχνολογίες μέσα στη βιόσφαιρα, τότε ένας τέτοιος ισχυρισμός φαίνεται να στέκει.
...
Το 1960 ο διεθνούς φήμης πιανίστας αλλά και φίλος των υπολογιστών Manfred Clynes και η ψυχίατρος Nathan Kline δημιούργησαν τον όρο “cyborg” και άρχισαν να αναλύσουν τις συνέπειές του, απ’ την σκοπιά της εξέλιξης. Είναι φανερό ότι εάν το ανθρώπινο είδος διαμορφώνει τον εαυτό του έτσι ώστε να μπορεί να ζήσει στο διάστημα ή σε άλλα αφιλόξενα περιβάλλοντα, η δυναμική της φυσικής εξέλιξης έχει υπερκεραστεί, τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα, απ’ την τεχνική εξέλιξη. Εϊμαστε πλέον σε θέση να μορφοποιήσουμε συνειδητά εμείς οι ίδιοι την εξέλιξή μας. Η τεχνική εξέλιξη δεν είναι απλά η συνειδητή βελτίωση των καλλιεργούμενων ζώων την οποία μελέτησε κάποτε ο Δαρβίνος· περιλαμβάνει πια την άμεση διαμόρφωση των ανθρώπινων σωμάτων και των γονιδίων. Προς το παρόν οι επεμβάσεις μας είναι ακόμα ακατέργαστες, αλλά οι καινούργιες τεχνοεπιστήμες υπόσχονται ότι πολύ σύντομα θα μπορούμε να δημιουργούμε όντα, με δικό μας υλικό, που δεν θα μπορούν καν να θεωρηθούν ανθρώπινα. Όποια και να είναι τα κίνητρα, είτε είναι το κέρδος, είτε η δύναμη, είτε η μεγιστοποίηση των ανθρώπινων δυνατοτήτων, αυτή η διαδικασία είναι θεμελιωδώς πολιτική. Με πολιτικό τρόπο θα καθοριστούν οι αξίες που θα έχει η μετανθρωπότητα.
Η πιθανότητα μετα-ανθρώπινων cyborgs τρομάζει κάποιους ανθρώπους και γοητεύει άλλους. Είδαμε την αφετηρία αυτής της πόλωσης στις συζητήσεις σχετικά με την κλωνοποίηση. Η καθολική εκκλησία και πολλές κυβερνήσεις ζήτησαν την απαγόρευση των πειραμάτων ανθρώπινης κλωνοποίησης, ενώ απ’ την άλλη οι τεχνοεπιστήμονες ζητούσαν την ελευθερία για ακόμα περισσότερη έρευνα.
Όμως αυτές οι απλοϊκές πολώσεις δεν βοηθούν. Κατ’ αρχήν υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι cyborgs, και πολλοί διαφορετικοί τρόποι να κατηγοριοποιηθούν. Ο κόσμος συνήθως σκέφτεται ότι οι cyborgs είναι άνθρωποι που έχασαν κάποιες λειτουργίες και αυτές αντικαταστάθηκαν με κάποιον μηχανικό τρόπο, με μια τάση να ξαναγίνει η ζωή τους “κανονική”. Κάποιος άνθρωπος με βηματοδότη είναι cyborg, κατ’ αρχήν. Ωστόσο για καιρό αγνοούσαμε σε μεγάλο βαθμό τις ηθικές συνέπειες της αναδιαμόρφωσης και της επαύξησης των δυνατοτήτων της μεταναθρώπινης κατάστασης. Μόλις το 1997 το ταμείο για την μελέτη του Ανθρώπινου Γονιδιώματος χρηματοδότησε έρευνες για τις ηθικές συνέπειες της χρήσης της γενετικής μηχανικής στην επαύξηση και την αναδιαμόρφωση των ανθρώπων. Άλλοι ερευνητές έχουν προτείνει τρόπους ανάλυσης των cyborg που εστιάζουν στο τεχνολογικό επίπεδό τους (μετα- ή/και ημι-cyborgs για παράδειγμα) εκτιμώντας την αναλογία ανάμεσα στα βιολογικά και στα μηχανικά στοιχεία του μελετώμενου οργανισμού.
... Ωστόσο, η σύνθεση “ανθρώπινου” και “κυβερνητικών μηχανών” είναι πολύ περισσότερα από την αναπαράσταση λίγο ή πολύ φονικών δυνατοτήτων...
Το δεύτερο πρόβλημα με τις απλές πολώσεις είναι ότι μπορεί τελικά να αφορούν ζητήματα που δεν είναι τα σημαντικότερα. Ο Steven Mentor, η Heidi Figueroa-Sarriera κι εγώ ασχοληθήκαμε μ’ αυτήν την πλευρά στο δοκίμιο “Cyborgology” στο The Cyborg Handbook, όπου αναλύσουμε το μυθιστόρημα του Maureen McHugh China Mountain Zhang. Ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος, ένας σινοαμερικάνος μηχανικός, έρχεται αντιμέτωπος με την δική του cyborg-ποίηση, όταν συνειδητοποιεί ότι: “σύντομα ίσως είναι αδύνατο να πει κανείς που τελειώνει το ανθρώπινο και που αρχίζουν οι μηχανές”. Υποστηρίξαμε ότι μια τέτοια σύγχυση είναι μια χαρά, διότι:
... Υπάρχουν πολύ σημαντικότερες διακρίσεις που πρέπει να κάνει κανείς, ανάμεσα στο δίκαιο και στο άδικο, ανάμεσα στη δημιουργικότητα και στην καταστροφή, ανάμεσα στη σταθερότητα και στην αστάθεια, ανάμεσα στην ευχαρίστηση και στον πόνο, ανάμεσα στη γνώση και στην άγνοια, ανάμεσα στην αποτελεσματικότητα και στην αναποτελεσματικότητα, ανάμεσα στην ομορφιά και στην ασχήμια... Κάποτε, οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούσαν ότι η διάκριση ανάμεσα στο τεχνητό και στο φυσικό, στο ανθρώπινο και στο μηχανικό, στο οργανικό και στο κατασκευασμένο, ήταν οι κεντρικότεροι δυϊσμοί για την ζωή. Αλλά η μορφή cyborg αποδεικνύει ότι δεν είναι έτσι...
Εκείνο το δοκίμιο τελειώνει με μια έκκληση να ξεπεράσουμε τις δυϊστικές επιστημολογίες, και να υιοθετήσουμε την επιστημολογία των cyborgs:
ΘΕΣΗ - ΑΝΤΙΘΕΣΗ - ΣΥΝΘΕΣΗ - ΠΡΟΣΘΕΣΗ, και ξανά
...
Chris Hables Gray, μικρό απόσπασμα απ’ το “cyborg citizen”, 2001 (μετάφραση: Z. S.)
